Ιερά Συμμαχία

Να μη συγχέεται με Ιερός Συνασπισμός (1684).

Οι ιδρυτικές χώρες της Ιερής Συμμαχίας, με φόντο τα Ευρωπαϊκά σύνορα το 1840.

---

   Αυστριακή Αυτοκρατορία

   Βασίλειο της Πρωσσίας

   Ρωσική Αυτοκρατορία

Με τον όρο Ιερά Συμμαχία ή Ιερή Συμμαχία χαρακτηρίσθηκαν διάφορες συμμαχίες από την αρχαιότητα στις οποίες κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η πίστη και η αφοσίωση των συμβαλλομένων μερών αφενός αλλά και η μυστικότητα αυτών επί των συνομολογημένων. Γι΄ αυτό και τέτοιου είδους συμμαχίες τις συνομολογούσαν απ΄ ευθείας οι διάφοροι Ηγεμόνες και Βασιλείς μεταξύ τους, χαρακτηριζόμενες "ιερές", (κατά την έννοια απόλυτα σεβαστές) μη αποδεχόμενες καμίας μονομερούς αμφισβήτησης. Τέτοιες συμμαχίες διαπιστώνονται και στη Βίβλο με περισσότερο ομόδοξο θρησκευτικό χαρακτήρα.

Ιερά Συμμαχία (Ευρώπης)

Στη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία με τον όρο Ιερά Συμμαχία, ή Μεγάλη Συμμαχία, φέρεται ιδιαίτερα η μετά την ήττα του Ναπολέοντα, ιστορική, μυστική αρχικά, τριμερής συνθήκη που συνήφθη μεταξύ των Αυτοκρατόρων Αλεξάνδρου Α΄ της Ρωσίας, Φραγκίσκου Α' της Αυστρίας και του Βασιλέα Φρειδερίκου Γουλιέλμου Γ΄ της Πρωσίας, (νικητές των ναπολεόντειων πολέμων) την οποία συνομολόγησαν και υπέγραψαν αυτοπροσώπως, στο Παρίσι στις 14/26 Σεπτεμβρίου(ν.ημερ) του 1815, δηλαδή περίπου τρεις μήνες μετά την λήξη του Συνεδρίου της Βιέννης (Ιούνιος 1815). Στη συμμαχία αυτή προσχώρησε το ίδιο έτος και η Αγγλία ενώ με την επιμέρους λεγόμενη συνθήκη «Αιξ λα Σαπέλ» του 1818 προσχώρησε και η Γαλλία.

Σκοπός

Ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄

Την πρωτοβουλία της σύναψης αυτής της συνθήκης είχε ο Τσάρος Αλέξανδρος που φέρεται να διατελούσε υπό την επίδραση των μυστικοπαθών θεωριών της βαρόνης Κρούντενερ, συζύγου Ρώσου διπλωμάτη, η δε ονομασία «Ιερά» οφείλεται στην αρχική πρόθεσή του όπως επιτύχει την εν «χριστιανική αλληλεγγύη» συνένωση των ευρωπαϊκών Χωρών, των ορθοδόξων (της Ρωσίας), των καθολικών (της Αυστρίας) καθώς και των προτεσταντών (της Πρωσίας). Βέβαια από την άποψη αυτή ίσως η συνθήκη αυτή να αποτελεί και τον προάγγελο της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο σκοπός που συνεστήθη η Ιερά Συμμαχία διαφαίνεται στον πρόλογο της συνθήκης αυτής μετά την αναφορά στην Αγία και αδιαίρετη Τριάδα και στα ονόματα των τριών ηγεμόνων, σε ελληνική μετάφραση της εποχής (μονοτονικό)

Κατ' ακολουθίαν των μεγάλων γεγονότων, δι' ων συνεπληρώθη η ιστορία των τελευταίων τριών ετών 1812 - 1815 εκτήσαντο την μυχαιτάτην πεποίθησιν ότι παρέστη ανάγκη να στηρίζωσι τας ενεργείας αυτών (των Ηγεμόνων) επί των υψηλών αληθειών, ας διδάσκει εις ημάς η αιώνιος θρησκεία του Σωτήρος Θεού, κηρύττοντες πανδήμως ότι η παρούσα (συνθήκη) δεν σκοπεί άλλο τι ή το κηρύξαι εις τον κόσμον την ακλόνητον απόφασιν ην έχουσι να μη λαμβάνωσιν ως κανόνα της πολιτικής αυτών ειμή τα παραγγέλματα της αγίας ταύτης θρησκείας. Κατ' ακολουθίαν αι Αυτών Μεγαλειότητες συνεφώνησαν περί των εξής όρων:
1. Συμφώνως προς τας αγίας Γραφάς τας εντελλομένας πάσι τοις ανθρώποις το θεωρείν αλλήλους ως αδελφούς, οι τρεις Ηγεμόνες διατελέσωσιν ηνωμένοι δια των δεσμών αδελφότητος αληθούς και αδιαλύτου και θεωρούντες αλλήλους ως μέλη μιας και της αυτής πολιτείας εν πάση ευκαιρία και εν παντί τόπω θα παρέχωσιν αρωγήν και αντίληψιν αλλήλοις, εις τους υπηκόους και τους στρατούς αυτών, ων θεωρούσι εαυτούς πατέρας καθοδηγούντες εν τω αυτώ πνεύματι της αδελφικής αγάπης.
2. Οι τρεις Ηγεμόνες θεωρούσιν εαυτούς ως απλούς υπό της Θείας Πρόνοιας τεταγμένους εκτελεστάς των βουλών της Προνοίας, ίνα άρχωσι των διαφόρων κλάδων μιας και της αυτής οικογενείας, αναγνωρίζοντες κατά βάθος ότι η χριστιανική θρησκεία, εις ην ανήκουσιν αυτοί τε και οι υπήκοοι αυτών, ουδένα όντως αληθώς αναγνωρίζει έτερον υπέρτατον ηγεμόνα ειμή εκείνον εις ον ανήκει το κράτος, ήτοι τον Θεόν ημών λητρωτήν Ιησούν Χριστόν, τον Λόγον του Υψίστου, τον λόγον της ζωής.

Στο τέλος, η συνθήκη κλείνει με τη δήλωση όποια πολιτεία ήθελε αποδεχθεί τις παραπάνω αρχές μπορούσε να προσχωρήσει στη Συμμαχία. (πολλοί τη δήλωση αυτή την προσμετρούν ως άρθρο)

Επισημαίνεται ότι ένα από τα συνήθη λάθη των ιστορικών είναι να κρίνουν ένα γεγονός εκ του αποτελέσματος, ή εκ της έκβασής του με την πολυτέλεια που τους παρέχει ο διαρρεύσας χρόνος, αντί να εξετάζουν πρωτίστως τις συνθήκες που ίσχυαν κατά την έναρξη του γεγονότος, ή τις δυνατότητες που προσφέρονταν εξ αρχής στους πρωταγωνιστές για επιλογή δράσης.
Στην προκειμένη περίπτωση της Ιεράς Συμμαχίας, για παράδειγμα, η γενικότερη άποψη όπως έχει καταγραφεί ότι δηλαδή «σκοπός της συνθήκης αυτής ήταν η αντίδραση των Αυτοκρατόρων κατά των φιλελεύθερων τάσεων που είχαν ήδη αρχίσει να εκδηλώνονται στην Ευρώπη μετά τη Γαλλική Επανάσταση το 1789» είναι ένα τεράστιο λάθος, αν όχι φαντασίωση, που ενδεχομένως μπορεί και να εξυπηρετεί κάποια σκοπιμότητα (πολιτική, κοινωνική, θρησκευτική κ.λπ.). Μπορεί βεβαίως αυτή η κρίση να έχει μια δόση αλήθειας κατά την εξέλιξη της Συμμαχίας, δεν ήταν όμως σε καμία περίπτωση ο αρχικός σκοπός της σύναψής της αφού κανένα τέτοιο στοιχείο (ιστορικά) δεν παρέχεται που να συνηγορεί προς αυτό.

Δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι την εποχή (έτος και μήνα ακόμα) της σύναψης αυτής της Συμμαχίας, όπου είχε επέλθει η ήττα του Ναπολέοντα, όλη σχεδόν η Ευρώπη (πλην της Βαλκανικής) είχε διέλθει περίπου ένα τέταρτο του αιώνα, (από τη Γαλλική επανάσταση), από μία γενική αναταραχή, γέννημα της οποίας ήταν ο Ναπολέων και να υποστεί από τους πολέμους που ακολούθησαν τεράστιες ανθρώπινες απώλειες που έφθαναν τα 6.000.000 και ανυπολόγιστες καταστροφές. Φυσικό επόμενο αυτών ήταν ο κυρίαρχος πόθος όλων από την επόμενη ημέρα να είναι η με κάθε τρόπο εγκαθίδρυση και παγίωση μόνιμης ειρήνης στον ευρύτερο χώρο, μια ειρήνη που εκ των πραγμάτων αυτοί που θα μπορούσαν να την εγγυηθούν ήταν οι νικητές. Και αυτό ακριβώς συνέβη, σ' αυτούς τους νικητές ηγεμόνες εναπόθεσαν όλοι τις ελπίδες τους.
Το γεγονός ότι η σύμβαση της συμμαχίας κοινοποιήθηκε προς όλες σχεδόν τις τότε Αυλές και έγινε σχεδόν απ' όλους αποδεκτή με ενθουσιασμό, πλην της Αγγλίας και του Πάπα (δείτε παρακάτω την ενότητα Διεθνές Δίκαιο), επιβεβαιώνει τα παραπάνω, όταν μάλιστα και οι υπόδουλοι ακόμα Έλληνες σ' αυτήν άρχισαν να ελπίζουν.

Διευθυντής του Διευθ

Με την συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας είναι πρόδηλο ότι ο Τσάρος Αλέξανδρος Α΄ πίστευε στην ίδρυση μιας μεγάλης χριστιανικής οικογένειας με τις αρχές εκείνες που θα απέκλειαν οποιαδήποτε διένεξη ή ακόμα και πόλεμο. Η άποψη όμως αυτή, όπως διαγραφόταν στη συνθήκη, φαινόταν εξ αρχής ιδιαίτερα ρομαντική και πολύ γενικόλογη αφού δεν προέβλεπε ούτε τον έλεγχο για την τήρηση, ούτε επιπτώσεις, αλλά ούτε και προβλεπόμενες ενέργειες για τη διαφύλαξή της. Ουσιαστικά έλειπαν οι απαραίτητες εγγυήσεις. Τις εγγυήσεις αυτές άφησαν οι Ηγεμόνες να τις διαμορφώσουν οι διπλωμάτες τους. Από τους διπλωμάτες και των τριών ηγεμονιών ψυχή και ιθύνων νους της Συμμαχίας ώστε να καταστεί αυτή το ανώτερο διεθνές όργανο της εποχής αναδείχθηκε ο Αυστριακός Καγκελάριος και πρίγκιπας (επί τιμή) Κλέμενς φον Μέττερνιχ ο οποίος, από τους υπέρμετρους φόβους του, μετέβαλε τελείως τους αρχικούς σκοπούς της μετατρέποντάς την τελικά σε κύριο όργανο - διευθυντήριο επιβολής απολυταρχισμού και καταπολέμησης των λαϊκών ελευθεριών.

Πρίγκιψ Κλέμενς φον Μέττερνιχ. Ελαιογραφία του Θόμας Λόρενς περ. 1820-1825)

Έτσι η Ιερά Συμμαχία σταδιακά άρχισε να μετατρέπεται, κατά τους περισσότερους ιστορικούς, σε θεσμό καταπίεσης των λαών και με σαφή λόγο επέμβασης των ισχυρών Βασιλέων στα εσωτερικά ζητήματα των ασθενέστερων Χωρών, όπου εκδηλώνονταν φιλελεύθερες τάσεις. Δυστυχώς όμως και αυτές οι απόψεις είναι πολύ μεταγενέστερες, πέρα από τις αντιλήψεις που ίσχυαν την εποχή εκείνη.
Κατ' αρχήν όλοι οι τότε διπλωμάτες πάσχιζαν για την εδραίωση μιας μόνιμης ειρήνης, γεγονός που κανείς δεν μπορεί ν΄ αμφισβητήσει. Η αντίληψη όμως που επικρατούσε τότε για τις ιδέες που παρήγαγε η Γαλλική Επανάσταση δεν ήταν ακόμα ξεκάθαρες όπως σήμερα έχουν παγιωθεί κι ας μην είναι ακόμα απόλυτα σαφείς. Αντίθετα ήταν συνυφασμένες με βία, τρομοκρατία, στο όνομα των οποίων ακολούθησε η καρατόμηση των βασιλέων της Γαλλίας, η καρατόμηση και δίωξη χιλιάδων Γάλλων πολιτών ακόμα και η καρατόμηση των πρωτεργατών της επανάστασης για να καταλήξουν στο τέλος σε ανάδειξη αυτοκράτορα και στον όλεθρο μιας σειράς ευρωπαϊκών πολέμων, με συνέπεια να θεωρούνται εξ αρχής καταδικαστέες.

Κάτω από αυτή τη γενική αντίληψη των πραγμάτων της εποχής ο Μέττερνιχ, διπλωμάτης της Αυστρίας, χώρας που είχε υποστεί ολοκληρωτική διάλυση στη διάρκεια των πολέμων, ήταν ίσως και επόμενο να αναδειχθεί ο πλέον μαχητής στις επαναστατικές εκείνες ιδέες αναπτύσσοντας επιχειρηματολογίες φόβων και κινδύνων ανατροπής της ευρωπαϊκής ειρήνης και ατυχώς να εισακούγεται. Εξ αυτών των λόγων και ο εκ μέρους του χαρακτηρισμός της συνθήκης ως «ηχούν κενόν», αναζητώντας προφανώς μια περισσότερο θαρραλέα και δυναμική συνθήκη που να προσδιορίζονται μέτρα και μέσα επιβολής. Ίσως όμως οι απόψεις του να μην έγιναν άμεσα αποδεκτές, από τους τρεις ηγεμόνες, με δεδομένο ότι η συνθήκη δεν άλλαξε, και αντ' αυτού καθορίστηκε η κατά τακτά διαστήματα σύγκληση συνεδρίων όπου θα εξετάζονται καθένα χωριστά τα διάφορα προκύπτοντα ζητήματα με ανάλογη κατά περίπτωση απόφαση δράσης εφόσον καθίσταται αναγκαία.

Επισημαίνεται ότι οι αναφορές κάποιων ιστορικών στον Μέττερνιχ ότι επεδίωκε και επεμβάσεις σε χώρες ή ότι η Ιερά Συμμαχία επενέβαινε στα εσωτερικά θέματα αδύναμων χωρών υπονοώντας αυθαίρετα αποτελούν ιστορικές ανακρίβειες, δεδομένου ότι όπου σημειώθηκαν τέτοιες παρεμβάσεις αποφασίστηκαν μετά από αιτήματα των ηγεμόνων των ίδιων των χωρών, όπως π.χ. στην Ισπανία και τις ηγεμονίες της Ιταλίας. Αντίθετα το ότι η διακήρυξη του Δόγματος Μονρόε, που αφορούσε επαναστάσεις των ισπανικών αποικιών στη λατινική Αμερική υπέσκαψε την θεσμικότητα της Συμμαχίας είναι αληθές, πλην όμως δεν απέτρεψε την επέμβασή της δεύτερης στην Ισπανία, (δείτε παρακάτω Διεθνές Δίκαιο)

Συνέδρια Συμμαχίας

1. Συνέδριο του Αίξ λα Σαπέλ (1 Οκτωβρίου - 15 Νοεμβρίου 1818) με τη λήξη του οποίου και συνομολογείται σχετικό πρωτόκολλο.
2. Συνέδριο του Τρόπαου (20 Οκτωβρίου - 20 Δεκεμβρίου 1820) όπου και συνομολογείται σχετικό πρωτόκολλο σε μορφή μανιφέστου.
3. Συνέδριο του Λάιμπαχ (26 Ιανουαρίου - 12 Μαΐου 1821) με τη λήξη του οποίου και συνομολογείται κοινή απόφαση σε μορφή Διακοίνωσης.
4. Συνέδριο της Βερόνας (8/20 Οκτωβρίου - 2/14 Δεκεμβρίου 1822) όπου και αποφασίζονται σχετικές δράσεις με κάποιες διαφωνίες, όσον αφορά το ελληνικό ζήτημα.

Κατάρρευση της Συμμαχίας

Όμως, ο κύριος υπονομευτής, που επέφερε και το μεγαλύτερο πλήγμα στην Ιερά Συμμαχία ήταν, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 την οποία και καταπολέμησε ο Μέττερνιχ με κάθε δύναμη που διέθετε, ειδικότερα στο Συνέδριο της Βερόνας, που κατέληξε να είναι και το τελευταίο της Συμμαχίας σε πλήρη σύνθεση. Η Ελληνική Επανάσταση αποδεδειγμένα ήταν εκείνη που επέφερε το ουσιαστικό τέλος του ανελεύθερου θεσμού της Ιεράς Συμμαχίας όπως αυτό είχε αναδειχθεί. Οι επαναστάσεις που ακολούθησαν, στη Γαλλία το 1830, στο Βέλγιο το 1834 και κάποιες άλλες μικρότερες σε διάφορες ευρωπαϊκές Χώρες απλά ολοκλήρωσαν την τελική κατάρρευσή της, που όμως συνδέθηκε με μια αναχρονιστική περίοδο της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας.

Η Ιερή Συμμαχία στο συνέδριο του Λάιμπαχ κήρυξε ουδετερότητα απέναντι στην ελληνική εξέγερση, ενώ σ’ όλες τις άλλες επαναστάσεις (Νεάπολης και Πεδεμόντιου στην Ιταλία) πήρε σαφή καταδικαστική θέση, και μάλιστα έστειλε στρατεύματα για να τις καταπνίξει.

Πηγές

• Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (ΝΕΛ.Ηλίου) τ.9ος, σελ.819.
• Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια {ΜΕΕ) τ.ΙΒ΄, σελ.880. και KΒ΄, σελ. 524-525.
• Αμβ. Φραντζής: Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος" τ.4, Αθήναι 1839.,
• Κ. Παπαρρηγόπουλος "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" τομ.9, - Αθήναι 1925, τομ.8ος. σελ.438.
• Σ.Θ. Λάσκαρις: "Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος (1821-1914)", Αθήναι 1947, σελ. 7
• Γ. Τενεκίδης: "Δημόσιον Διεθνές Δίκαιο", Αθήναι 1959.
• Κ. Ευσταθιάδης: "Διεθνές Δίκαιον - Δίκαιον του Πολέμου", Αθήναι 1971.
• H. Kissinger: "A world restored", Glouchester, Mass., Peter Smith, 1973, σ. 216
• Εμμ. Ρούκουνας: "Διπλωματική Ιστορία 19ος Αιών", Αθήναι 1975.
• Απ. Βακαλόπουλος: "Ιστορία του Νέου Ελληνισμού", τ.7 Θεσσαλονίκη 1968, νεωτ. έκδ Θεσσαλονίκη 1980, τ. Ε΄ σελ. 24.
• Douglas Dakin: "Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923" β΄ έκδοση ΜΙΕΤ Αθήνα 1984, σ.27.
• Θ.Α. Χριστοδουλίδης:" Διπλωματική ιστορία από τη Βιέννη στις Βερσαλλίες (1815-1919)", εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα 1991, σελ. 33.
• Ι.Σ. Κολιόπουλος: "Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία (1789-1945)", εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 83
• Ζαχ. Τσιρπανλής: "Η Ευρώπη και ο κόσμος 1814-1914", εκδ. Βάνιας, β’ έκδοση, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 43.
• Χαράλ. Νικολάου: "Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες-συμφωνίες και συμβάσεις", Εκδόσεις Φλώρος, Αθήνα 1996, σελ. 60-61.
• "Ιστορικά": "Ρήγας Φεραίος 1757-1798" εκδ. Ελευθεροτυπία, τεύχος 161 (28 Νοεμβρίου 2002) σ.30-35.
• National Geografic: "Ο Ξεσηκωμός του Γένους 1821" - Σειρά Μονογραφίες, εκδ "4π" Αθήνα 2010, σ.127-128.

Βιβλιογραφία

• Edward Hertslet: "The map of Europe by Treaty", vol. 1, London 1875), σ. 372-375.
• Muhlenbeck: "Les origines de la Sainte-Alliance" 1888.
• Koumanoudi: "Les Traites d' Alliance au XIXe siecle" 1901