Αλεξάνδρα Πασχαλίδου-Μωρέτη
| Αλεξάνδρα Πασχαλίδου-Μωρέτη | |
|---|---|
 | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Αλεξάνδρα Πασχαλίδου-Μωρέτη (Ελληνικά) |
| Γέννηση | 1912 Κωνσταντινούπολη |
| Θάνατος | 2010 Φιλοθέη Αττικής |
| Χώρα πολιτογράφησης | Ελλάδα |
| Ιδιότητα | αρχιτέκτονας |
| Σύζυγος | Δημήτρης Μωρέτης |
| Γονείς | Δέσποινα Παππά- Πασχαλίδου |
| Αδέλφια | Ελένη Πασχαλίδου Ζογγολοπούλου Λίλη Πασχαλίδου-Θεοδωρίδου |
Η Aλεξάνδρα Πασχαλίδου - Μωρέτη (Κωνσταντινούπολη, 3 Ιουνίου 1912 - Αθήνα, 11 Αυγούστου 2010) ήταν διακεκριμένη Ελληνίδα αρχιτέκτονας, ζωγράφος και γλύπτρια.[1]
Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Αλεξάνδρα Πασχαλίδου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1912, ωστόσο στα επίσημα έγγραφα της φαίνεται ως ημερομηνία γέννησης το 1915. Ήταν η μικρότερη κόρη του επιχειρηματία Κωνσταντίνου Πασχαλίδη και της κατασκευάστριας κούκλας Δέσποινας Παππά.[2] Το 1922 η οικογένεια της εγκαταλείπει την Κωνσταντινούπολη με αρχικό σταθμό τη Βάρνα της Βουλγαρίας, μετέπειτα τη Θεσσαλονίκη και τέλος την Αθήνα όπου και θα εγκατασταθεί οριστικά το 1925. Μεγαλύτερες αδελφές της ήταν η ζωγράφος Ελένη Πασχαλίδου- Ζογγολοπούλου, η Δανάη Πασχαλίδου - Νικολαϊδη και η κατασκευάστρια κούκλας Λιλή Πασχαλίδου - Θεοδωρίδου.
Ανατράφηκε σε ένα αστικό οικογενειακό περιβάλλον με πολλούς αρχιτέκτονες και ζωγράφους ήδη από την προηγούμενη γενιά. Η δική της γενιά (56 πρώτα ξαδέρφια) ανέδειξε πολλούς καλλιτέχνες όπως ο γλύπτης Γιάννης Παππάς και οι ζωγράφοι Ελένη Παγκάλου, Ανδρέας Βουρλούμης και Ελένη Πασχαλίδου (αδελφή της και μετέπειτα σύζυγος του γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου).[2]
Φοίτησε αρχικά στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως και ύστερα από την εγκατάσταση της οικογένειάς της στην Αθήνα συνέχισε τις γυμνασιακές σπουδές της στο Α’ Γυμνάσιο Θηλέων. Το 1932 εισήχθη στην αρχιτεκτονική σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.) από όπου αποφοίτησε το 1936 ως η έβδομη κατά χρονολογική σειρά γυναίκα αρχιτέκτονας στην Ελλάδα.[1][2] Μιλούσε αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά.
Η πορεία στην Αρχιτεκτονική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1936, μετά την αποφοίτησή της, ανέλαβε μαζί με τους συμφοιτητές της Δημήτρη Μωρέτη (μετέπειτα σύζυγός της) και Γιώργο Γιαννουλλέλη την εκπόνηση εργασίας σχετικά με τη συστηματική αποτύπωση και μελέτη της αρχιτεκτονικής και της λαϊκής τέχνης των ελληνικών σπιτιών υπό την επίβλεψη του καθηγητή του Ε.Μ.Π., Δημήτρη Πικιώνη. Κατά αυτόν τον τρόπο, η Αλεξάνδρα Πασχαλίδου θα συμμετάσχει στην πρώτη καταγραφή της παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής και διακόσμησης των σπιτιών του 18ου και 19ου αιώνα στις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, της Πίνδου και των Κυκλάδων.[2] Η εργασία αυτή κράτησε δύο χρόνια και το υλικό που συγκεντρώθηκε παρουσιάστηκε αρχικά το 1938 στην αίθουσα Στρατηγοπούλου και τον ίδιο χρόνο στο Ζάππειο (το 1948-1949 η εργασία τους δημοσιεύεται, βλ. Δημοσιεύσεις που ακολουθούν).
Το 1938, σε ηλικία μόλις 26 ετών, οργανώνει το Ελληνικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση του Βερολίνου.
Ο Δημήτρης Μωρέτης και η κοινή τους συμμετοχή στην Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1939 παντρεύεται τον αρχιτέκτονα και ποιητή Δημήτρη Μωρέτη, τον οποίο είχε γνωρίσει κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο ΕΜΠ [2], και αποκτούν δύο παιδιά την Ειράνα Μωρέτη - Αηδονοπούλου και τον Άγγελο Μωρέτη οι οποίοι επίσης θα ασχοληθούν επαγγελματικά με την αρχιτεκτονική.
Το επόμενο έτος, μαζί με τον Δημήτρη Μωρέτη, σχεδιάζει και επιμελείται, για το Υπουργείο Τύπου και Τουρισμού, το Ελληνικό Περίπτερο στην Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης. Το περίπτερο, το οποίο διακοσμήθηκε από τον Γεράσιμο Στέρη και περιλάμβανε μεταξύ άλλων πίνακα του Νίκου Εγγονόπουλου, βραβεύτηκε από το δήμαρχο της πόλης.[2] Το ζεύγος Μωρέτη θα συνεχίσει τον σχεδιασμό και την οργάνωση των ελληνικών περιπτέρων (135 συνολικά) σε διεθνείς εκθέσεις, προβάλλοντας επίσης το έργο διάφορων Ελλήνων καλλιτεχνών όπως ο Νίκου Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Σπύρος Βασιλείου και η Βούλα Παπαϊωάννου μέχρι το 1969[1], όταν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας δήλωσαν την παραίτησή τους από το ελληνικό δημόσιο.[3]
Η περίοδος της Εθνικής Αντίστασης και η παραίτηση από το δημόσιο τομέα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κατά τη γερμανική Κατοχή συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση και ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Την ίδια περίοδο διοργάνωσε με τον Δημήτρη Μωρέτη στην κατοικία τους σειρά διαλέξεων αρχιτεκτονικού περιεχόμενου [3] και οι δυο τους συνέγραψαν ειδικές μελέτες για τις διεθνείς και παγκόσμιες εκθέσεις με ιστορικά στοιχεία από τα αρχεία του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας. Μετά την απελευθέρωση επισκέφτηκε για λογαριασμό της Γενικής Γραμματείας Τουρισμού διάφορα μέρη ανά την χώρα φωτογραφίζοντας και καταγράφοντας τις καταστροφές που έγιναν. Από το 1951 εργάστηκε για την ανασυγκρότηση των εγκαταστάσεων της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ). [2]
Οι δύο αρχιτέκτονες συνεργάστηκαν από το 1939 έως το 1969 και μαζί οργάνωσαν τα ελληνικά περίπτερα στις παγκόσμιες και διεθνείς εκθέσεις (135 περίπτερα σε 21 κράτη και 40 πόλεις).
Παραιτήθηκαν από το Δημόσιο το 1969 επί δικτατορίας.
Από το 1970 μέχρι και τη συνταξιοδότηση της το 1976 εργάστηκε στη μελέτη και κατασκευή πολλών αρχιτεκτονικών έργων. Μαζί με τον σύζυγό της μελέτησαν και κατασκεύασαν έργα τουριστικού ενδιαφέροντος όπως ξενοδοχεία, ξενώνες, ορειβατικά καταφύγια και εγκαταστάσεις ιαματικών λουτρών σε διάφορες πειροχές ανά την Ελλάδα [3], αλλά και σε ανεγέρσεις αθλητικών κέντρων, ναών και ιδιωτικών κτιρίων.
Η ενασχόληση με τις τέχνες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Από τη δεκαετία του 1970 ξεκινάει η συστηματική ενασχόληση της Αλεξάνδρας Μωρέτη με τη μικρογλυπτική. Δημιουργεί πολλά γλυπτά με κύρια υλικά τον πηλό και τον ορείχαλκο, ενώ παράλληλα ασχολείται και με τη ζωγραφική για σχεδόν τρεις δεκαετίες. Η δε αγάπη της για τη ζωγραφική είναι τέτοια που δεν διστάζει να δοκιμάσει να ζωγραφίζει ακόμη και στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, τον οποίο έμαθε να χειρίζεται στα 91 της χρόνια. [1] [2]
Απεβίωσε στην Αθήνα στις 11 Αυγούστου 2010.
Τιμές - Διακρίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1938 τιμήθηκε με μετάλλιο κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Έκθεσης του Βερολίνου και τον επόμενο χρόνο αναγορεύτηκε τιμητικά επίτιμος πολίτης της πόλης της Νέας Υόρκης. Για τη δράση της επί Κατοχής τιμήθηκε με το μετάλλιο της Εθνικής Αντίστασης. Το 1950 τιμήθηκε από τη ΔΕΘ ενώ το 1996 βραβεύτηκε για τη συνολική της προσφορά από τη Νομαρχία Αθηνών. Ανάλογη βράβευση έλαβε τα έτη 2000 και 2007 από την Ένωση Ελληνίδων Μηχανικών.
Το 2002 ο Δήμος Φιλοθέης, στον οποίο η Αλεξάνδρα και ο Δημήτρης Μωρέτης έζησαν για σχεδόν μισό αιώνα, τίμησε τους δύο αρχιτέκτονες με μια έκθεση - αφιέρωμα στο έργο τους[4]. Στο πλαίσιο αυτής της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκε η έκδοση Δημήτρης Μωρέτης - Αλεξάνδρα Μωρέτη: Αποτυπώσεις Λαϊκής Αρχιτεκτονικής - Περίπτερα Διεθνών και Παγκόσμιων Εκθέσεων, Ποίηση - Μικρογλυπτική [5], στην οποία η ίδια η Αλεξάνδρα Πασχαλίδου - Μωρέτη διηγείται συνοπτικά τη δική της πορεία και του συζύγου της.
Από το 2006 μέχρι και το θάνατό της το 2010 ήταν αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου.[1][2]
Δημοσιεύσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Αλεξάνδρα Πασχαλίδου - Μωρέτη από το 1936 υπήρξε δραστήριο μέλος του συλλόγου «Ελληνική Λαϊκή Τέχνη» όπου συμμετείχαν μεταξύ άλλων η Ναταλία Μελά (πρόεδρος), ο Φίλιππος Δραγούμης, η Αγγελική Χατζημιχάλη και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης.[2] Το διάστημα 1948-1949 θα εκδοθούν από τον συγκεκριμένο σύλλογο οι δύο πρώτοι τόμοι της μελέτης της Αλ. Μωρέτη και των συμφοιτητών της, με τίτλο «Αρχοντικά της Καστοριάς» (1948) και «Σπίτια της Ζαγοράς» (1949). Αργότερα το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας αυτής κατατέθηκε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδας, το οποίο εξέδωσε με βάση αυτό το υλικό τους τόμους «Αρχοντικά της Κοζάνης» και «Αρχοντικά της Σιάτιστας».[2]
Δημοσίευσε σειρά άρθρων και μελετών για τη λαϊκή τέχνη, την εσωτερική διακόσμηση, τις Διεθνείς και Παγκόσμιες Εκθέσεις κλπ. Έδωσε πολλές διαλέξεις, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και έντυπες, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές συνεντεύξεις με θέματα σχετικά με τη γυναίκα και την ελληνική αρχιτεκτονική, παραδοσιακή και σύγχρονη.[2]
Υπήρξε μέλος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, της Αρχιτεκτονικής Εταιρίας, της Διεθνούς Ενώσεως Αρχιτεκτόνων / U.I.A. / MOUVEMENT EUROPEEN / Εθνικό Συμβούλιο Ελλάδας/ SOCIETE EUROPEENNE DE CULTURE / Βενετία. Ήταν, επίσης, μέλος των Διοικητικών Συμβουλίων της Χ.Ε.Ν. Ελλάδας, του Συλλόγου Επιστημόνων Γυναικών, του Συλλόγου Γραμμάτων και Τεχνών και του συλλόγου οι Φίλοι των Αθηνών.
Το 1990 και το 2000 θα επανεκδώσει τα παραμύθια της μητέρας της, Δέσποινας Παππά - Πασχαλίδου, με τον τίτλο Παραμύθια της Πόλης μέρος των οποίων εικονογραφεί η ίδια.
Το Αρχείο των Δημήτρη και Αλεξάνδρας Μωρέτη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Αρχείο Δημητρίου και Αλεξάνδρας Μωρέτη συγκροτήθηκε στο σύνολό του από τον Δημήτρη Μωρέτη και την Αλεξάνδρα Πασχαλίδου – Μωρέτη και κληροδοτήθηκε στα παιδιά τους Ειράνα Μωρέτη - Αηδονοπούλου και Άγγελο Μωρέτη, οι οποίοι το κατέχουν και το φυλάσσουν.
Κατά πλειονότητα περιλαμβάνει τις αυτόνομες ή μη εργασίες των δύο αρχιτεκτόνων οι οποίες παρήχθησαν κατά την άσκηση των επαγγελματικών δραστηριοτήτων τους, ενώ περιλαμβάνονται επίσης έργα λογοτεχνικού αλλά και εικαστικού ενδιαφέροντος των δύο παραγωγών.
Μέρος του έχει δωριθεί από την ίδια στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδος, στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο και στο Μουσείο Μπενάκη – Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής.
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Πασχαλίδου - Μωρέτη, Αλεξάνδρα (2002). Παπαδημητροπούλου, Γεωργία, επιμ. Δημήτρης Μωρέτης - Αλεξάνδρα Μωρέτη: Αποτυπώσεις Λαϊκής Αρχιτεκτονικής - Περίπτερα Διεθνών και Παγκόσμιων Εκθέσεων, Ποίηση - Μικρογλυπτική. (Η έκδοση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο έκθεσης με τίτλο: Τιμητική εκδήλωση - έκθεση: Δημήτρης Μωρέτης - Αλεξάνδρα Μωρέτη, 2 - 20 Οκτωβρίου 2002. Κέντρο Εικαστικών Τεχνών Γεώργιος Καρύδης, Δήμος Φιλοθέης). Φιλοθέη: Εκδόσεις Όπτιμα '92. σελ.25.
- Παππά - Πασχαλίδου, Δέσποινα (2000). Παραμύθια της Πόλης. [Εικονογράφηση: Παππά - Πασχαλίδου, Δέσποινα και Πασχαλίδου - Μωρέτη, Αλεξάνδρα], Αθήνα: Εκδόσεις Όπτιμα '92. σελ. 169. ISBN 9608198003
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Γιανναράς, Σπύρος (19 Αυγούστου 2010). «Αλεξάνδρα Μωρέτη, μια εμβληματική μορφή της αρχιτεκτονικής». kathimerini.gr. Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 Τοράκη, Κατερίνα· Παρμενόπουλος, Νίκος (10 Ιανουαρίου 2011). ««Αγωνίστηκε για την τιμή. της Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής»» (PDF). portal.tee.gr. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Παπαδημητροπούλου, Γεωργία, επιμ. (2002). Τιμητική εκδήλωση - έκθεση: Δημήτρης Μωρέτης - Αλεξάνδρα Μωρέτη, 2 - 20 Οκτωβρίου 2002 (PDF). Φιλοθέη: Δήμος Φιλοθέης - Εκδόσεις Όπτιμα '92. σελ. 25.
- ↑ «Ο πλούτος της ελληνικής παράδοσης γίνεται πηγή έμπνευσης των αρχιτεκτόνων Αλεξάνδρας και Δημήτρη Μωρέτη».
- ↑ Πασχαλίδου - Μωρέτη, Αλεξάνδρα (2002). Παπαδημητροπούλου, Γεωργία, επιμ. Δημήτρης Μωρέτης - Αλεξάνδρα Μωρέτη: Αποτυπώσεις Λαϊκής Αρχιτεκτονικής - Περίπτερα Διεθνών και Παγκόσμιων Εκθέσεων, Ποίηση - Μικρογλυπτική (PDF) (Η έκδοση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο έκθεσης με τίτλο: Τιμητική εκδήλωση - έκθεση: Δημήτρης Μωρέτης - Αλεξάνδρα Μωρέτη, 2 - 20 Οκτωβρίου 2002. Κέντρο Εικαστικών Τεχνών Γεώργιος Καρύδης, Δήμος Φιλοθέης. 1η έκδοση). Φιλοθέη: Εκδόσεις Όπτιμα '92. σελ. 25.