Το έγκλημα πολέμου προκαλεί ατομική ποινική ευθύνη για ενέργειες των μαχητών, όπως σκόπιμη δολοφονία αμάχων ή σκόπιμη δολοφονία αιχμαλώτων πολέμου, βασανιστήρια, σύλληψη ομήρων, άσκοπη καταστροφή αστικής περιουσίας, απάτη με δόλο, σεξουαλική βία εν καιρώ πολέμου, λεηλασίες, στράτευση παιδιών, διάπραξη γενοκτονίας ή εθνοκάθαρσης, μη εκδήλωση οίκτου παρά την παράδοση, και παραβίαση των νομικών διακρίσεων της αναλογικότητας και της στρατιωτικής αναγκαιότητας.[4] Οι χαρακτηριζόμενοι ως εγκληματίες πολέμου προσάγονται στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο και καθίσταται αρμόδιο για την εκδίκασή τους.[1]
Η επίσημη έννοια των εγκλημάτων πολέμου προέκυψε από την κωδικοποίηση του διεθνούς εθιμικού δικαίου που ίσχυε για τον πόλεμο μεταξύ κυρίαρχων κρατών, όπως ο Κώδικας Λίμπερ (1863) του Στρατού της Ένωσης στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο και οι Συμβάσεις της Χάγης του 1899 και του 1907 για τις διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις. Στον απόηχο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι δίκες εγκλημάτων πολέμου των ηγετικών στελεχών των Δυνάμεων του Άξονα καθιέρωσαν τις αρχές της Νυρεμβέργης, σχετικά με το τι είναι έγκλημα πολέμου με βάση το διεθνές ποινικό δίκαιο. Το 1949, οι Συμβάσεις της Γενεύης προσδιόρισαν νομικά τα εγκλήματα πολέμου και καθιέρωσαν τη δυνατότητα τα κράτη να μπορούν να ασκήσουν οικουμενική δικαιοδοσία επί των εγκληματιών πολέμου. Στα τέλη του 20ου αιώνα και στις αρχές του 21ου αιώνα, τα διεθνή δικαστήρια προέκτειναν και όρισαν πρόσθετες κατηγορίες εγκλημάτων πολέμου που ισχύουν για έναν εμφύλιο πόλεμο.[4]
Απαγορεύεται η «ανεπιτήδευτη βία που διαπράττεται εναντίον ατόμων κατά την εισβολή στην χώρα», συμπεριλαμβανομένου βιασμού, ακρωτηριασμού και δολοφονίας, τα οποία επισύρουν την ποινή του θανάτου.
Κώδικας Λίμπερ - εκδόθηκε από τον πρόεδρο των Η.Π.Α. Αβραάμ Λίνκολν κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου και διανεμήθηκε στο στρατιωτικό προσωπικό της Ένωσης το 1863.[4]
Σύμφωνα με το άρθρο 8 του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, εγκλήματα πολέμου θεωρούνται τα εξής:[3]
Εκ προθέσεως δολοφονία αθώων ανθρώπων.
Βασανιστήρια ή απάνθρωπη μεταχείριση, συμπεριλαμβανομένων βιολογικών πειραμάτων.
Πρόκληση εσκεμμένα μεγάλης ταλαιπωρίας ή σοβαρού τραυματισμό στο σώμα ή στην υγεία.
Υποχρέωση αιχμαλώτου πολέμου ή άλλου προστατευόμενου ατόμου να υπηρετήσει στις δυνάμεις εχθρικής εξουσίας.
Χρήση παιδιών κάτω των δεκαέξι ετών σε ένοπλες δυνάμεις ή ομάδες ή χρήση τους για ενεργό συμμετοχή σε εχθροπραξίες
Σκόπιμη διοχέτευση επίθεσης κατά του άμαχου πληθυσμού ως μη άμεσης συμμετοχής στις εχθροπραξίες
Εκτεταμένη καταστροφή και ιδιοποίηση περιουσίας, που δεν δικαιολογείται από στρατιωτική ανάγκη και πραγματοποιείται παράνομα και αθέμιτα.
Καταστροφή ή κατάσχεση της περιουσίας ενός αντιπάλου, εκτός εάν απαιτείται από τις ανάγκες της σύγκρουσης
Χρήση δηλητηρίου ή τοξικών όπλων.
Σκόπιμη επίθεση εναντίον κτιρίου αφιερωμένου στη θρησκεία, στην εκπαίδευση, στην τέχνη, στην επιστήμη ή για φιλανθρωπικούς σκοπούς, στα ιστορικά μνημεία, στα νοσοκομεία, εφόσον δεν χρησιμοποιούνται ως στρατιωτικές υποδομές.
Εσκεμμένη στέρηση από αιχμάλωτο πολέμου ή άλλο προστατευόμενο πρόσωπο του δικαιώματος της δίκαιης δίκης
Επίθεση ή βομβαρδισμός πόλεων, χωριών, κατοικιών ή κτιρίων που είναι ανυπεράσπιστα και που δεν αποτελούν στρατιωτικές υποδομές
Παράνομη απέλαση, μεταφορά ή παράνομος περιορισμός.
Λήψη ομήρων.
Σκόπιμη επίθεση με τη γνώση ότι μια τέτοια επίθεση θα είχε ως αποτέλεσμα απώλεια ζωής ή απώλειες αμάχων ή ζημιά σε πολιτικά υποκείμενα ή εκτεταμένη, μακροπρόθεσμη και σοβαρή ζημιά στο φυσικό περιβάλλον.
Το τι συνιστά έγκλημα πολέμου μπορεί να διαφέρει, ανάλογα με το αν μια ένοπλη σύγκρουση είναι διεθνής ή μη διεθνής. Από μια πιο ουσιαστική σκοπιά, τα εγκλήματα πολέμου θα μπορούσαν να χωριστούν σε: (α) εγκλήματα πολέμου κατά προσώπων που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας, (β) εγκλήματα πολέμου κατά εκείνων που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια και ειρηνευτικές επιχειρήσεις, (γ) εγκλήματα πολέμου κατά της ιδιοκτησίας και άλλων δικαιωμάτων, (δ) απαγορευμένες μέθοδοι πολέμου, και (ε) απαγορευμένα πολεμικά μέσα. Σε αντίθεση με τη γενοκτονία και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου μπορούν να διαπραχθούν κατά μιας ποικιλίας θυμάτων, είτε μαχητών είτε μη, ανάλογα με το είδος του εγκλήματος.[3]
Ένας στρατιώτης των ΗΠΑ που παρατηρεί τα θύματα της σφαγής του Μαλμεντί (17 Δεκεμβρίου 1944), όπου 84 αιχμάλωτοι πολέμου των ΗΠΑ δολοφονήθηκαν από τους Waffen-SS στο Βέλγιο.
Το 1474, η πρώτη δίκη για έγκλημα πολέμου ήταν αυτή του Πίτερ φον Χάγκενμπαχ, που πραγματοποιήθηκε από ένα ad hoc δικαστήριο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, για την ευθύνη διοίκησης για τις πράξεις των στρατιωτών του, επειδή «αυτός, ως ιππότης, θεωρούνταν ότι έχει καθήκον να αποτρέψει την εγκληματική συμπεριφορά της στρατιωτικής δύναμης». Παρά το γεγονός ότι είχε υποστηρίξει ότι είχε υπακούσει σε ανώτερες εντολές, ο φον Χάγκενμπαχ καταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε.[5][6]
Οι Συμβάσεις της Χάγης ήταν διεθνείς συνθήκες που διαπραγματεύτηκαν στην Πρώτη και τη Δεύτερη Διάσκεψη Ειρήνης στη Χάγη της Ολλανδίας, το 1899 και το 1907, αντίστοιχα, και ήταν, μαζί με τις Συμβάσεις της Γενεύης, από τις πρώτες επίσημες δηλώσεις του δικαίου του πολέμου και των εγκλημάτων πολέμου στο εκκολαπτόμενο σώμα του κοσμικού διεθνούς δικαίου.
Σοροί μερικών από τους εκατοντάδες βιετναμέζους χωρικούς που δολοφονήθηκαν από στρατιώτες των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της σφαγής του Μι Λάι (1968).
Οι Συμβάσεις της Γενεύης είναι τέσσερις συναφείς συνθήκες που εγκρίθηκαν και επεκτείνοταν συνεχώς από το 1864 έως το 1949. Αποτελούν τη νομική βάση και το πλαίσιο για τη διεξαγωγή του πολέμου σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Κάθε κράτος μέλος των Ηνωμένων Εθνών έχει επικυρώσει τις συμβάσεις, οι οποίες είναι παγκοσμίως αποδεκτές ως διεθνές εθιμικό δίκαιο που εφαρμόζεται σε κάθε κατάσταση ένοπλης σύγκρουσης στον κόσμο. Ωστόσο, τα πρόσθετα πρωτόκολλα στις Συμβάσεις της Γενεύης που εγκρίθηκαν το 1977 και περιέχουν τις πιο σχετικές, λεπτομερείς και ολοκληρωμένες προστασίες του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου για πρόσωπα και αντικείμενα στον σύγχρονο πόλεμο δεν έχουν ακόμη επικυρωθεί από πολλά κράτη που εμπλέκονται συνεχώς σε ένοπλες συγκρούσεις. Συγκεκριμένα δεν έχουν επικυρωθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ισραήλ, την Ινδία, το Πακιστάν, το Ιράκ, το Ιράν κ.α. Κατά συνέπεια, τα κράτη διατηρούν διαφορετικούς κώδικες και αξίες σχετικά με τη συμπεριφορά τους εν καιρώ πολέμου. Ορισμένοι υπογράφοντες παραβιάζουν συστηματικά τις Συμβάσεις της Γενεύης είτε χρησιμοποιώντας τις ασάφειες του δικαίου είτε με πολιτικούς ελιγμούς για να παρακάμψουν τις διατυπώσεις και τις αρχές του δικαίου.
Οι τρεις πρώτες συμβάσεις αναθεωρήθηκαν και επεκτάθηκαν, με την τέταρτη να προστέθηκε το 1949[7]:
Η πρώτη Σύμβαση της Γενεύης του 1864 για τη βελτίωση της κατάστασης των τραυματιών και ασθενών στις ένοπλες δυνάμεις στο πεδίο εγκρίθηκε το 1864 και στη συνέχεια αναθεωρήθηκε σημαντικά και αντικαταστάθηκε από την έκδοση του 1906,[8] την έκδοση του 1929 και αργότερα την πρώτη Σύμβαση της Γενεύης του 1949.[9]
Η δεύτερη Σύμβαση της Γενεύης για τη βελτίωση της κατάστασης των τραυματισμένων, ασθενών και ναυαγών, μελών των ενόπλων δυνάμεων στη θάλασσα εγκρίθηκε το 1906[10] και στη συνέχεια αναθεωρήθηκε σημαντικά και αντικαταστάθηκε από τη Δεύτερη Σύμβαση της Γενεύης του 1949.
Η τρίτη Σύμβαση της Γενεύης σχετικά με τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου εγκρίθηκε το 1929 και στη συνέχεια αναθεωρήθηκε σημαντικά και αντικαταστάθηκε από την τρίτη Σύμβαση της Γενεύης του 1949.
Η Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης σχετικά με την Προστασία των Αμάχων σε Καιρό Πολέμου εγκρίθηκε για πρώτη φορά το 1949, με βάση μέρη της Σύμβαση της Χάγης του 1907.
Δύο πρόσθετα πρωτόκολλα εγκρίθηκαν το 1977 με το τρίτο να προστίθεται το 2005, συμπληρώνοντας και επικαιροποιώντας τις Συμβάσεις της Γενεύης:
Πρωτόκολλο Ι (1977) σχετικά με την προστασία των θυμάτων των διεθνών ένοπλων συγκρούσεων.
Πρωτόκολλο II (1977) σχετικά με την προστασία των θυμάτων των μη διεθνών ένοπλων συγκρούσεων.
Πρωτόκολλο III (2005) σχετικά με την υιοθέτηση ενός πρόσθετου διακριτικού εμβλήματος.
Αμέσως μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι παγκόσμιες κυβερνήσεις άρχισαν να προσπαθούν να δημιουργήσουν συστηματικά έναν κώδικα για τον ορισμό των εγκλημάτων πολέμου. Το πρώτο τους περίγραμμα νόμου ήταν «Οδηγίες για την Κυβέρνηση των Στρατών των Ηνωμένων Πολιτειών στο πεδίο»—γνωστό και ως «Κώδικας Λίμπερ».[11] Ένας μικρός αριθμός γερμανικού στρατιωτικού προσωπικού του Α' Παγκοσμίου Πολέμου δικάστηκε το 1921 από το Ανώτατο Δικαστήριο της Γερμανίας για τα φερόμενα εγκλήματα πολέμου.
Το σώμα του Γερμανού στρατηγού Άντον Ντόστλερ πέφτει στο έδαφος μετά την εκτέλεση του από το εκτελεστικό απόσπασμα στην Αβέρσα της Ιταλίας. Ο στρατηγός δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο από το Αμερικανικό Στρατιωτικό Δικαστήριο (π. 1945).
Η σύγχρονη έννοια του εγκλήματος πολέμου αναπτύχθηκε περαιτέρω υπό την αιγίδα της Δίκες της Νυρεμβέργης με βάση τον ορισμό στον Χάρτη της Νυρεμβέργης που δημοσιεύτηκε στις 8 Αυγούστου 1945 (βλ. επίσης αρχές της Νυρεμβέργης). Μαζί με τα εγκλήματα πολέμου, ο χάρτης όριζε επίσης εγκλήματα κατά της ειρήνης και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα οποία συχνά διαπράττονται κατά τη διάρκεια πολέμων, σε συνδυασμό με τα εγκλήματα πολέμου.
Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο για την Άπω Ανατολή 1946
Γνωστό και ως Δίκη του Τόκιο, Δικαστήριο Εγκλημάτων Πολέμου του Τόκιο ή απλά ως Δικαστήριο, συγκλήθηκε στις 3 Μαΐου 1946, για να δικαστούν τα ηγετικά μέλη της Αυτοκρατορίας της Ιαπωνίας για τρία είδη εγκλημάτων: «Κατηγορία Α» (εγκλήματα κατά της ειρήνης), «Κατηγορία Β» (εγκλήματα πολέμου) και «Κατηγορία Γ» (εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας), που διαπράχθηκαν κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Την 1η Ιουλίου 2002, ιδρύθηκε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο με έδρα τη Χάγη, για τη δίωξη εγκλημάτων πολέμου που διαπράχθηκαν από το 2002 κι έπειτα. Αρκετά έθνη, κυρίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα, η Ρωσία και το Ισραήλ, έχουν ασκήσει κριτική στο Δικαστήριο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να συμμετέχουν ως παρατηρητές. Το άρθρο 12 του Καταστατικού της Ρώμης παρέχει τη δικαιοδοσία στο Δικαστήριο να διώκει πολίτες μη συμβαλλόμενων κρατών, εάν κατηγορούνται για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου στην επικράτεια ενός από τα συμβαλλόμενα κράτη.[12]
Τα εγκλήματα πολέμου ορίζονται στο Καταστατικό που ίδρυσε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο περιλαμβάνει:
Σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων της Γενεύης,
Δολοφονία, σκληρή ή εξευτελιστική μεταχείριση, βασανιστήρια, επιθέσεις εναντίον αμάχων, εργαζομένων σε ανθρωπιστικές οργανώσεις ή ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο μιας μη διεθνούς σύγκρουσης,
Λήψη ομήρων, συνοπτική εκτέλεση, λεηλασία, βιασμός, σεξουαλική βία, καταναγκαστική πορνεία ή αναγκαστική εγκυμοσύνη που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο μιας διεθνούς σύγκρουσης.
Το Δικαστήριο έχει δικαιοδοσία για αυτά τα εγκλήματα μόνο όταν αποτελούν «μέρος ενός σχεδίου ή πολιτικής ή ως μέρος μιας μεγάλης κλίμακας διάπραξης τέτοιων εγκλημάτων».[13]
Μέχρι σήμερα, οι τότε εν ενεργεία και πρώην αρχηγοί κρατών και αρχηγοί κυβερνήσεων που κατηγορήθηκαν για εγκλήματα πολέμου ήταν:
Ο Γερμανός μέγας ναύαρχος (großadmiral) και πρόεδρος Κάρλ Ντένιτς και οι Ιάπωνες πρωθυπουργοί και στρατηγοί Χιντέκι Τότζο και Κουνιάκι Κόισο στον απόηχο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Μνημείο με ονόματα θυμάτων σφαγής της Σρεμπρένιτσα (2009).Ο πρώην πρόεδρος της Σερβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς παραπέμφθηκε σε δίκη για γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου από τρεις δημοκρατίες. Κατηγορήθηκε ότι έφερε την πολιτική ευθύνη για τις εγκλήματα που έλαβαν χώρα στη Βοσνία και στην Κροατία και την ατομική ευθύνη για τα εγκλήματα του Κοσσυφοπεδίου. Πέθανε υπό κράτηση το 2006, πριν ολοκληρωθεί η δίκη, και επομένως δεν κρίθηκε ποτέ ένοχος για τις κατηγορίες που του αποδόθηκαν.[14]
Ο πρώην πρόεδρος της ΛιβερίαςΤσάρλς Τέιλορ παραπέμφθηκε στη Χάγη κατηγορούμενος για εγκλήματα πολέμου. Η δίκη του διήρκεσε από το 2007 έως τον Μάρτιο του 2011. Καταδικάστηκε τον Απρίλιο του 2012 για συνέργεια σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.[15]
Ο πρώην Σερβοβόσνιος πρόεδρος Ράντοβαν Κάρατζιτς συνελήφθη στο Βελιγράδι στις 18 Ιουλίου 2008 και οδηγήθηκε ενώπιον του Δικαστηρίου Εγκλημάτων Πολέμου του Βελιγραδίου. Εκδόθηκε στην Ολλανδία και ήταν υπό την κράτηση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για τα εγκλήματα που έλαβαν χώρα στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Η δίκη ξεκίνησε το 2010. Στις 24 Μαρτίου 2016, κρίθηκε ένοχος για γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Κρίθηκε ένοχος σε 10 από τις 11 κατηγορίες συνολικά, και καταδικάστηκε σε 40 χρόνια φυλάκιση.[16][17] Έπειτα από την άσκηση έφεσης, η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια.[18]
Ο πρώην αρχηγός του κράτους του Σουδάν, Ομάρ ελ-Μπεσίρ παραπέμφθηκε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τρεις κατηγορίες για γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και άλλα εγκλήματα πολέμου σχετικά με τον πόλεμο στην περιοχή Νταρφούρ του Σουδάν.[19] Μέχρι να συλληφθεί και να μεταφερθεί στην έδρα του Δικαστηρίου της Χάγης, η υπόθεση θα παραμένει στο στάδιο της ποινικής προδικασίας, καθώς το Δικαστήριο δεν δικάζει άτομα εκτός εάν είναι παρόντα στην αίθουσα του δικαστηρίου.[20]
Ο πρώην ηγέτης της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι κατηγορήθηκε για φερόμενη εντολή για δολοφονίες διαδηλωτών και αμάχων και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη το 2011. Τον Οκτώβριο του 2011 δολοφονήθηκε πριν προλάβει να δικαστεί.[21]
Άλμπερτ Σπέερ, υπουργός Εξοπλισμών και Πολεμικής Παραγωγής στη Ναζιστική Γερμανία 1942–45.
Ουίλιαμ Κάλεϊ, πρώην αξιωματικός του αμερικανικού στρατού κρίθηκε ένοχος για φόνο για το ρόλο του στη σφαγή του Μι Λάι.
Τίκα Καν, γνωστός και ως ο «χασάπης της Βεγγάλης» ήταν ένας διαβόητος στρατηγός του Πακιστάν, γνωστός για τα εγκλήματα πολέμου στο Μπαγκλαντές κατά τη διάρκεια του Ινδο-Πακιστανικού πολέμου του 1971.[22]
Αλί Χασάν αλ Ματζίντ, κυβερνήτης του παράνομα κατεχόμενου Κουβέιτ κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου, ευρύτερα γνωστός με το παρατσούκλι «χημικός Αλί», εκτελέστηκε στο μετα-Μπαάθ Ιράκ για τον ενεργό ρόλο του στην χρήση τοξικών αερίων σε κουρδικά χωριά κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ.
Ράτκο Μλάντιτς, κατηγορούμενος για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στον πόλεμο της Βοσνίας. Συνελήφθη στη Σερβία τον Μάιο του 2011 και εκδόθηκε για να δικαστεί στη Χάγη, όπου κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη.[23]
Τζόζεφ Κόνι, αρχηγός του Στρατού Αντίστασης του Κυρίου, αντάρτικης ομάδας που δρούσε στην Ουγκάντα.[24]
