Τενόρος

Τενόρος ή οξύφωνος ονομάζεται ο άνδρας ερμηνευτής της εκκλησιαστικής μουσικής και του λυρικού θεάτρου, του οποίου η φυσική φωνή εκτείνεται σε οκτάβες υψηλότερες από του βαρυτόνου, αλλά χαμηλότερες από του κοντρα-τενόρου (και παλαιότερα του καστράτου). Δεδομένου ότι οι κοντρα-τενόροι είναι ελάχιστοι παγκοσμίως, συνήθως ο τενόρος είναι η υψηλότερη ανδρική φωνή μιας παράστασης.

Ως όρος παράγεται από το λατινικό ρήμα teneo που σημαίνει κρατώ. Προέρχεται απ' την αναγεννησιακή πολυφωνία, όταν το ύψος των υπολοίπων φωνών ενός έργου συνήθως καθοριζόταν σε σύγκριση με τον τενόρο - υπ' αυτήν την έννοια ο τενόρος «κρατούσε» την αρμονική βάση.

Οι τενόροι στην όπερα

Μέχρι το 18ο αι. οι συνθέτες έγραφαν για τους τενόρους κυρίως δεύτερους ρόλους. Πρωταγωνιστές της εποχής ήταν οι καστράτοι, οι οποίοι μπορούσαν να αποδώσουν υψηλότερες νότες και με μεγαλύτερη ένταση, άρα ανταποκρίνονταν καλύτερα στο μεγαλοπρεπές ηρωικό ιδεώδες του μπαρόκ και της Όπερα Σέρια.

Στα τέλη του 18ου - αρχές 19ου αι. η κατάσταση άλλαξε άρδην. Η πρακτική του ευνουχισμού αγοριών για να «παραχθούν» καστράτοι περιέπεσε σε ηθική απαξίωση, ενώ παράλληλα η κυρίαρχη θεματολογία της όπερας στράφηκε σε πιο ανάλαφρους (Όπερα Μπούφα) ή ρεαλιστικούς χαρακτήρες. Μια νέα γενιά συνθετών (Τζοακίνο Ροσσίνι, Βιντσέντζο Μπελίνι, Γκαετάνο Ντονιτσέττι κ.ά.) κυριάρχησε, χρησιμοποιώντας τεχνοτροπίες «κομμένες και ραμμένες» στα μέτρα των τενόρων (π.χ. μπελ κάντο). Έτσι οι τενόροι έγιναν η υψηλότερη ανδρική φωνή του έργου και οι συνήθεις πρωταγωνιστές του, θέση που κράτησαν και μετά την κυριαρχία της ρομαντικής όπερας (Ρίχαρντ Βάγκνερ, Τζουζέπε Βέρντι κ.ά.) στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

Κατηγοριοποίηση

Οι οπερατικοί τενόροι χωρίζονται σε κατηγορίες, ανάλογα με τα επιμέρους φωνητικά χαρακτηριστικά τους. Επειδή συνήθως οι δημιουργοί έγραφαν με κάποιον ερμηνευτή στο μυαλό τους, είναι πολλοί οι ρόλοι που απαιτούν συγκεκριμένο είδος για να αποδοθούν σωστά. Πάντως οι διαχωρισμοί δεν είναι κάθετοι και πολλοί τενόροι μπορούν να αποδώσουν σε παραπάνω από μία κατηγορίες. Πιο συγκεκριμένα:

Κατηγορία	Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά φωνής	Παραδείγματα	Χαρακτηριστικοί ρόλοι
Λυρικός - λετζέρος (Lirico - Leggiero)	Ελαφριά και ευκίνητη, αποδίδει με φυσικότητα τις υψηλές νότες, εκτελεί με άνεση φιοριτούρες (περίτεχνους καλλωπισμούς)	Αλφρέδο Κράους Αντρέα Μποτσέλι Χουάν Ντιέγο Φλόρες	Μπελμόντε - Απαγωγή από το σεράι Πρίγκιπας - Σταχτοπούτα (του Ροσσίνι) Ερνέστο - Δον Πασκουάλε Τόνιο - Κορίτσι του συντάγματος
Λυρικός (Lirico)	Ζεστή, με δυνατό αλλά όχι βαρύ τίμπρο, ικανή να ακουστεί πάνω απ' την ορχήστρα	Τζουζέπε Ντι Στέφανο Λουτσιάνο Παβαρότι Χοσέ Καρρέρας Γιόσεφ Καλλέγια	Αλφρέδος - Τραβιάτα Ελβίνο - Η Υπνοβάτις Ροδόλφος - Λα Μποέμ Πρίγκιπας Ταμίνο - Ο Μαγικός Αυλός
Λυρικός - δραματικός (Spinto)	Παρόμοια με του λυρικού αλλά λίγο βαρύτερη, αποδίδει πιο πιστά τη δραματική ένταση	Ενρίκο Καρούζο Γιόνας Κάουφμαν Μάριο Λάντζα Ρίτσαρντ Τάκερ	Ποιητής Αντρέ - Αντρέα Σενιέ Ρικάρντο - Χορός Μεταμφιεσμένων Έρικ - Ο Ιπτάμενος Ολλανδός Μάριο Καβαραντόσι - Τόσκα
Δραματικός (Drammatico)	Πλούσια και συγκινητική, βροντερή, ιδανική για να ενσαρκώσει επικούς ήρωες	Μάριο ντελ Μόνακο Πλάθιδο Ντομίνγκο Χοσέ Κούρα	Οθέλος - Οθέλος (του Βέρντι) Ρανταμές - Αΐντα Κάνιο - Οι Παλιάτσοι Σαμψών - Σαμψών και Δαλιδά
Ηρωικός (Heldentenor)	Η γερμανική ρομαντική εκδοχή του δραματικού τενόρου - φωνή με παρόμοια χαρακτηριστικά αλλά πιο σκοτεινή, μπορεί να αποδώσει χαμηλές νότες με τη φυσικότητα ενός βαρύτονου	Ζίγκφριντ Γερούζαλεμ Λάουριτς Μέλχιορ Τζον Βίκερ	Φλόρεσταν - Φιντέλιο Λόενγκριν - Λόενγκριν Ζίγκφριντ - Το Λυκόφως των Θεών Τριστάνος - Τριστάνος και Ιζόλδη
Κωμικός (buffo)	Έχει την ικανότητα να παραγάγει διαφορετικές φωνές, δίνοντας παιχνιδιάρικο ύφος σε υποστηρικτικούς ρόλους.		Δον Μπαζίλιο - Γάμοι του Φίγκαρο Μίμε - Ζίγκφριντ Πετρίλο - Απαγωγή από το σεράι Μονόστατος - Ο Μαγικός Αυλός