Παλατάκι (Χαϊδάρι)

Παλατάκι
Είδος	κτήριο βιβλιοθήκης και κτήριο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	38°0′42″N 23°39′56″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Χαϊδαρίου
Τοποθεσία	Χαϊδάρι
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Παλατάκι είναι διατηρητέο κτίριο που ανήκει στο Δήμο Χαϊδαρίου, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, από το 1979. Το κτίριο βρίσκεται επί της Λεωφόρου Αθηνών, στη συμβολή της με την Στρατάρχου Καραϊσκάκη. Στην θέση αυτή έλαβε χώρα η Μάχη του Χαϊδαρίου (1826).

Περιγραφή

Το Παλατάκι αποτελεί τυπικό δείγμα αρχιτεκτονικής ρομαντικού ιστορισμού με νεογοτθικά στοιχεία. Βασικά του χαρακτηριστικά είναι ο φρουριακός χαρακτήρας (επάλξεις, γωνιακοί πύργοι, στενά παράθυρα), οι ραδινές αναλογίες και τα γοτθικίζοντα διακοσμητικά στοιχεία (παράθυρα επιστεφόμενα από οξυκόρυφα τόξα, εξωτερικός κεραμοπλαστικός διάκοσμος, διαμόρφωση επάλξεων και γωνιακών πυργίσκων).

Το 2021 στην δυτική περιοχή του πάρκου εγκαινιάστηκε παιδική χαρά, σε μία περιοχή όπου επί πολλά χρόνια είχε γρασίδι.

Το καλοκαίρι του 2022 ξεκίνησαν έργα για την ανακίνηση της ανατολικής περιοχής του πάρκου, συμπεριλαμβανομένου και του πύργου. Ως αποτέλεσμα, η ανατολική περιοχή είναι κλειστή και φραγμένη προς το κοινό και παραμένει κλειστή τον Νοέμβριο του 2023. Δεν είναι σίγουρο πότε θα ανοίξει ξανά, αλλά υπάρχει μία πιθανότητα αρχές του 2024.

Εσωτερικός χώρος

Ο Πύργος αποτελείται από δύο ορόφους, οι οποίοι αποτελούνται από περίτεχνα διακοσμημένα δωμάτια, οροφογραφίες με επιβλητικά έπιπλα, δώμα και ημίυπόγειο, όπου κάποτε βρίσκονταν τα μαγειρεία και οι βοηθητικοί χώροι. Στη θέση αυτών σήμερα είναι η Δημοτική Βιβλιοθήκη Χαϊδαρίου. Ο μικρός αριθμός των αιθουσών υποδεικνύει ότι το κτίριο χρησιμοποιούνταν ως εξοχική κατοικία, υπόθεση που ενισχύεται και από τη σχετικά μεγάλη απόσταση που χωρίζει το Παλατάκι από το κέντρο των Αθηνών.

Εξωτερικός χώρος

Στον προαύλιο χώρο του βρίσκονταν ένας ξενώνας, στάβλοι, ελαιοτριβείο και όλα περιβάλλονταν από ανθώνες, ελαιώνες και φοίνικες, συνολικής έκτασης 30 στρεμμάτων. Σήμερα διασώζονται ο ξενώνας, που είναι το επονομαζόμενο Κτίριο Νικολάου Γύζη και οι στάβλοι ,όπου στεγάζεται το αναψυκτήριο "Το Ιστορικό".

Ιδιοκτησιακό Ιστορικό

Υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την ανοικοδόμηση του Πύργου.

Μία εκδοχή αποδίδει τον σχεδιασμό και την ανοικοδόμησή του στον Γάλλο αρχιτέκτονα Φρανσουά Μπουλανζέ (François Boulanger), του οποίου τα κτίρια παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με το Παλατάκι. Η Βασίλισσα Αμαλία φέρεται να ζήτησε από τον αρχιτέκτονα να ακολουθήσει ως πρότυπο το Ανάκτορο Hohenschwangau του Μαξιμιλιανού διαδόχου της Βαυαρίας, αδελφού του Όθωνα. Ο Πύργος Βασιλίσσης εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 1854.

Μια δεύτερη εκδοχή θέλει ως δημιουργό του τον αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Σταμάτιο Κλεάνθη, κατά παραγγελία της Sophie de Marbois, γνωστής και ως Δούκισσα της Πλακεντίας. Μάλιστα, η Δούκισσα φαίνεται πώς χρησιμοποιούσε το Παλατάκι για τις μυστικές συναντήσεις της με τον λήσταρχο Νταβέλη, σύμφωνα με θρύλο της εποχής.

Η πιο εμπεριστατωμένη εκδοχή αναφέρει ότι ο αρχικός ιδιοκτήτης του Πύργου ήταν ο Χαϊντάρ Πασά, από τον οποίο πήρε το όνομά του τόσο το κτήμα όσο και η ευρύτερη περιοχή. Βάσει της μαρτυρίας του αγωνιστή Χρήστου Βυζάντιου, στην περιοχή υπήρχε κήπος με πύργο στο εσωτερικό του. Βέβαια, ο πύργος αυτός δεν είναι δυνατόν να ταυτιστεί με το Παλατάκι, καθώς η αρχιτεκτονική δομή του δευτέρου ανήκει σε μεταγενέστερο του 1830 ρεύμα. Ο ρομαντικός αρχιτεκτονικός ρυθμός έγινε αρκετά δημοφιλής τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση. Πιθανώς, ο προαναφερόμενος πύργος, που υπήρχε στο Χαϊδάρι το 1826, κατεδαφίστηκε, για να οικοδομηθεί το Παλατάκι.

Με φιρμάνι, το οίκημα αγοράστηκε από τον Παναγιώτη και την Άννα Λαζαρή και στη συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία του Νικόλαου Νάζου, μετά το γάμο του με την κόρη τους Πηνελόπη και παρέμεινε στην κατοχή της οικογένειας μέχρι το 1895, οπότε και κατασχέθηκε. Ο Νικόλαος Νάζος, μετέτρεψε το Παλατάκι σε καλλιτεχνικό κέντρο, όπου σύχναζαν οι μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι Νικηφόρος Λύτρας και Νικόλαος Γύζης. Αδιάψευστα ίχνη της παρουσίας τους εκεί αποτελούν οι τοιχογραφίες «Οι τέσσερις εποχές» του Ν. Γύζη στον ξενώνα, καθώς και τοιχογραφίες του Λύτρα στον μικρό ναό του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος βρισκόταν εντός των ορίων του αγροκτήματος. Με τον πλειστηριασμό περιήλθε στην κατοχή του Νικολάου Θων, επιμελητή των ανακτόρων επί Γεωργίου Α΄. Μάλιστα, η μαρμάρινη στήλη του Κάρολου Φαβιέρου που βρίσκεται μπροστά στην είσοδο του Πύργου, είναι μία πρωτοβουλία του Θων. Στις αρχές του 20ού αιώνα το Παλατάκι πέρασε στην ιδιοκτησία του εφοπλιστή Αντωνίου Παληού, ο οποίος την ανακαίνισε ριζικά. Στα πλαίσια αυτής της ανακαίνισης αξιολογείται ότι έγιναν και οι οροφογραφίες των αιθουσών, όπως και η επιγραφή «Κρείσσον Φθόνος Οικτιρμού» (Καλύτερα να σε ζηλεύουν παρά να σε λυπούνται) επάνω από το τζάκι της κεντρικής αίθουσας του πρώτου ορόφου.

Χρονολόγιο Ιδιοκτητών Ολόκληρου του Κτήματος "Χαϊδάρι"

• . . . . -1827: ΒΕΗ ΖΑΓΑΔΕ ΣΕΛΙΚ ΑΓΑΣ
• 1827-1836: ΣΑΔΙΚ ή ΣΕΛΙΚ ΑΓΑ ΧΑΪΝΤΑΡ ΠΑΣΑΣ
• 1836-1865: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ και ΑΝΝΑ ΛΑΖΑΡΗ το γένος ΚΑΤΧΟΥΔΑΝ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
• 1865-1888: ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΑΖΟΣ και ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΛΑΖΑΡΗ το γένος ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΛΑΖΑΡΗ
• 1888-1895: Κληρονόμοι ΝΑΖΟΥ-Κατάσχεση και πλειστηριασμός
• 1895-1914: ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΘΩΝ και μετά το 1906 ο γιός του και κληρονόμος του ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ ΘΩΝ
• 1914-1916: ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΠΑΝΤΕΡΜΑΛΗΣ
• 1916-1919: ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΑΛΗΟΣ
• 1919-1927: Κληρονόμοι ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΠΑΛΗΟΥ
• 1927-. . . . : ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΕΣΣΙΣΟΓΛΟΥ και ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΛΑΣΙΑΔΗΣ

Κάποιες πηγές, ακόμη, θέλουν ως ιδιοκτήτη του Πύργου στα τέλη του 19ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα τον μεγαλοκτηματία Γεώργιο Παχύ. Ο γάμος του με την Αιμιλία Σκουζέ, είχε σαν αποτέλεσμα να ανήκει στη δικαιοδοσία του ζεύγους πλέον, μία μεγάλη έκταση γης από τον Άγιο Αντώνιο Αμφιάλης έως τη σημερινή Λεωφόρο Αθηνών, στο ύψος όπου βρίσκεται το Παλατάκι.

Κατά την περίοδο 1957-1971 στο Παλατάκι στεγάστηκε η ψυχιατρική κλινική «Άγιος Ιωάννης». Εκείνη την περίοδο προκλήθηκαν σοβαρότατες ζημιές στο εσωτερικό του κτίσματος.

Η αποκατάσταση του Πύργου Παλατάκι

Το 1955 είχε γίνει η πρώτη προσπάθεια να χαρακτηριστεί ο περιβάλλων χώρος του Πύργου ως κοινόχρηστος χώρου πρασίνου, ενώ τα επόμενα χρόνια μεγάλο μέρος της υπόλοιπης έκτασης οικοπεδοποιήθηκε και οικοδομήθηκε. Ιδιαίτερη ευαισθησία για τον ιστορικό αυτό χώρο έδειξαν ο δήμαρχος Δημήτρης Γιαχνής, καθώς και ο δήμαρχος Δημήτριος Σκαμπάς. Επί δημαρχίας Κυριάκου Ντηνιακού, έγινε η απόκτηση του Πύργου και του νεοκλασικού, καθώς και η αποκατάσταση και η λειτουργική αξιοποίηση των ιστορικών κτιρίων.

Συγκεκριμένα, το 1976 ο Πύργος Παλατάκι χαρακτηρίστηκε ως "Οίκημα χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας" και το 1979 ο περιβάλλον χώρος κηρύχθηκε "Διατηρητέος ιστορικός τόπος". Για τη διάσωση της έκτασης, όπου πλέον έχει ανεγερθεί το νέο Δημαρχείο, έγινε το 1983 αγώνας του Δήμου και των κατοίκων με κατάληψη του χώρου. To 1985 με την οικονομική συμβολή του E.O.T. και του Υπουργείου Πολιτισμού ο Πύργος και ο περιβάλλων χώρος περιήλθαν στην ιδιοκτησία του Δήμου Χαϊδαρίου. To 1987 άρχισαν οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης, τόσο του κτιρίου όσο και του χώρου γύρω από αυτό, από τον Δήμο Χαϊδαρίου και το Υπουργείο Πολιτισμού, με υπουργό τότε τη Μελίνα Μερκούρη και ολοκληρώθηκαν το 1993. Η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου έγινε σύμφωνα με μελέτη του δημοτικού συμβούλου και αρχιτέκτονα Γιάννη Ιγγλέση. Η μελέτη εξοπλισμού-επίπλωσης και διακόσμησης του Πύργου είναι έργο του αρχιτέκτονα Θ.Βαράγκη. Χρειάστηκε πολύς κόπος και υλικά που προμηθεύτηκαν και από το εξωτερικό, ώστε να μην απέχουν από τα αρχικά που χρησιμοποιήθηκαν κατά την πρώτη ανοικοδόμησή του Πύργου. Με τις εργασίες αποκατάστασης αποκαλύφθηκε και ο θησαυρός με τις τοιχογραφίες και οροφογραφίες. Εξειδικευμένοι συντηρητές εικαστικών έργων αποκατέστησαν τα φθαρμένα σημεία και επανέφεραν αυτά τα κομψοτεχνήματα στην αρχική τους μορφή με τα "βαυαρικά" χρώματα των σχεδίων και των μοτίβων που βρίσκονταν θαμμένα κάτω από στρώσεις σοβάδων. Τον Ιούνιο του 1993 έγιναν τα εγκαίνια του κτιρίου.

Σήμερα στον Πύργο Παλατάκι στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Χαϊδαρίου. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Χαϊδαρίου λειτούργησε για αρκετά χρόνια στον χώρο και μεταφέρθηκε το 2019(?) στο αίθριο. Στον περιβάλλοντα χώρο λαμβάνουν χώρα πολλές εκδηλώσεις από την πλούσια πολιτιστική δράση του δήμου.

Βιβλιογραφία

• Χαϊδάρι, συνάντηση με την Ιστορία Αναστασία Λερίου, Έκδοση του Δήμου Χαϊδαρίου (2006)
• Μνήμες-Νέα Φωκαία Γεώργιος Φραγκιαδάκης, Έκδοση Ενορίας Κοιμήσεως Θεοτόκου (1982)
• [1] Ιστοσελίδα Δήμου Χαϊδαρίου