Μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα

Το πρώτο μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα, Επιχείρηση σφαγή του Ροδόλφο Γουόλς, 1957

Με τον όρο μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα (Αγγλικά: Non-fiction novel, Γαλλικά: Roman non fictionnel, Γερμανικά: Tatsachenroman) ή και μυθιστόρημα τεκμηρίων ονομάζεται σύγχρονο λογοτεχνικό είδος, που συνδυάζει την μυθοπλασία με στοιχεία από την ιστορία, την βιογραφία και το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ. Το είδος αυτό, που αναπτύχθηκε στην Αμερική, είναι σύμφωνα με τον M.H. Abrams «παραλλαγή του ιστορικού μυθιστορήματος, που μπορεί να εφαρμόζει διάφορες μυθιστορηματικές τεχνικές, όπως οι αποκλίσεις από την χρονική ακολουθία των γεγονότων και οι περιγραφές της ψυχικής κατάστασης ενός χαρακτήρα, προκειμένου να αποδώσει με τρόπο παραστατικό πρόσωπα και γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος, χωρίς να βασίζεται μόνο σε ιστορικά τεκμήρια αλλά συχνά και σε προσωπικές συνεντεύξεις με τους βασικούς πρωταγωνιστές». Βίβλιο-σημείο αναφοράς γι' αυτό το είδος της λογοτεχνίας, θεωρείται το Εν ψυχρώ του Τρούμαν Καπότε (μάλιστα εκείνος επινόησε τον αγγλικό όρο) που εκδόθηκε το 1966 και λόγω της παγκόσμιας επιυχίας που είχε, συνέβαλε τα μέγιστα στην δημοφιλία του είδους. Ωστόσο, το πρώτο μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα θεωρείται το Επιχείρηση σφαγή του Αργεντινού Ροδόλφο Γουόλς (Rodolfo Walsh), που εκδόθηκε το 1957.

Στην Ελλάδα, το Ζ του Βασίλη Βασιλικού που εκδόθηκε το 1966 είναι αντιπροσωπευτικό μυθιστόρημα του είδους.

Ιστορική αναδρομή

Η δεκαετία του 1960 στις Η.Π.Α. έφερε πολλές ανακατατάξεις και στην δημοσιογραφία της εποχής. Πολλοί νέοι λογοτέχνες εργάζονταν και σαν δημοσιογράφοι στις εφημερίδες και θέλανε να δώσουν ένα καινούριο στυλ δημοσιογραφικής γραφής, που να πηγαίνει το κείμενο πέρα από την απλή παράθεση γεγονότων (ρεπορτάζ). Ένας από αυτούς, ο Νόρμαν Μέιλερ στο κείμενό του, "Superman Comes to the Supermarket" («Ο Σούπερμαν έρχεται στο σούπερμαρκετ») στο περιοδικό Esquire τον Νοέμβριο του 1960, ενσωμάτωσε προσωπικές παρατηρήσεις και σκέψεις του με αφορμή το συνέδριο των Δημοκρατικών που είχε αναλάβει να παρακολουθήσει.

Έτσι γεννήθηκε το ρεύμα της Νέας Δημοσιογραφίας, που εκτός του ότι δημιούργησε το είδος της διερευνητικής δημοσιογραφίας (Investigative journalism) (δημοσιογράφοι που αφιερώνονται σε βαθιές και πολύχρονες έρευνες προκειμένου να καλύψουν το θέμα του ολοκληρωμένα, έδωσε και στην φαντασία των λογοτεχνών έναν ακόμα δρόμο για να εκφραστούν.

Η εμφάνιση και η επιτυχία του Εν ψυχρώ το 1965 "γεννά" μια σειρά μη μυθοπλαστικών μυθιστορημάτων. Τον αμέσως επόμενο χρόνο εκδίδεται το Οι άγγελοι της Κολάσεως ("Hell's Angels: The Strange and Terrible Saga of the Outlaw Motorcycle Gangs"), όπου ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Χάντερ Τόμσον (Hunter S. Thompson) - θεμελιωτής της επονομαζόμενης "Gonzo journalism" (ο δημοσιογράφος περιγράφει μόνο την προσωπική του ματιά πάνω στο θέμα, χωρίς αξιώσεις αντικειμενικής παράθεσης των γεγονότων)- αφού πέρασε έναν ολόκληρο χρόνο σαν μέλος της διαβόητης συμμορίας μοτοσυκλετιστών Hell's Angels, περιγράφει μυθιστορηματικά τις εμπειρίες του. Δυο χρόνια μετά, το 1968 ο Νόρμαν Μέιλερ θα εκδώσει το περίφημο Οι στρατιές της νύχτας, "Armies of the Night", βιβλίο που θα φέρει και επίσημη αναγνώριση στο νέο αυτό είδος μυθιστορημάτων, αφού θα βραβευτεί με το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου των ΗΠΑ καθώς και με το βραβείο Πούλιτζερ στην κατηγορία της «Μη μυθοπλασίας». Το μυθιστόρημα αυτό πραγματεύεται την μεγάλη «Πορεία προς το Πεντάγωνο», μια διαδήλωση εκατομυρίων πολιτών ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, που διοργανώθηκε στις 21 Οκτωβρίου του 1967 στην Ουάσινγκτον. Ο Μέιλερ, πηγαίνει το είδος ένα βήμα πιο μπροστά, αφού αμφισβητώντας την άποψη του Καπότε, ότι το «μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα» μπορεί να υπάρξει μόνο ως αφήγηση στο τρίτο πρόσωπο, αφού ο συγγραφέας δεν εκφράζει την προσωπική του γνώμη αλλά τα γεγονότα κάτω από την δική του ματιά, ο Μέιλερ, προτιμά την αφήγηση στο πρώτο πρόσωπο κάνοντας τον εαυτό του μέρος της ιστορίας, καταργώντας την άποψη περί «δημοσιογραφικής αντικειμενικότητας». Το 1968 δημοσιεύτηκε ακόμα ένα μυθιστόρημα ορόσημο όχι μόνο για το μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα αλλά και για το κίνημα της Νέας Δημοσιογραφίας. Πρόκειται για το μυθιστόρημα του Τομ Γουλφ "The Electric Kool-Aid Acid Test" (το βιβλίο δεν έχει κυκλοφορήσει στην Ελλάδα), όπου με βάση την δημοσιογραφική έρευνα που έκανε, ο συγγραφέας καταδύεται -ακολουθώντας τον Ken Kesey (Κεν Κέισι) και τους φίλους του, στο κόσμο των ψυχεδελικών ναρκωτικών και του LSD.

Το περίφημο λεωφορείο "Furthur" του Κέν Κέσι και των οπαδών του. Συνεπιβάτης και ο Τομ Γουλφ καταγράφει με μυθιστορηματικό τρόπο το ταξίδι της ομάδας αλλά και τον καινούριο άγνωστο κόσμο μέσα στον οποίο ζούνε

Στην Νότια Αμερική, και συγκεκριμένα στην Αργεντινή θα γραφεί το πρώτο μυθοπλαστικό μυθιστόρημα που είναι το Επιχείρηση σφαγή (Operación Masacre) του Αργεντινού δημοσιογράφου και συγγραφέα Ροδόλφο Γουόλς. Το βιβλίο γραμμένο το 1957 εξιστορεί με μυθιστορηματικό τρόπο την άδικη και παράνομη σύλληψη και θανάτωση 18 πολιτών που κατηγορήθηκαν από την Αστυνομία του Μπουένος Άιρες ως διοργανωτές και συμμετέχοντες σε κίνηση πραξικοπήματος που έγινε στις 9 Ιούνιου του 1956 από φίλα προσκείμενους στον έκπτωτο πλέον Χουάν Περόν.

Μετά την καταλυτική επιτυχία του βιβλίου του Γουόλς Επιχείρηση σφαγή, ο Κουβανός ανθρωπολόγος και συγγραφέας Μιγκέλ Μπάρνετ (Miguel Barnet), θα εκδώσει το 1966 το μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα "Biografía de un cimarrón", όπου ύστερα από πολλές μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις του Μπάρνετ με τον 108χρονο μαύρο πρώην δούλο Esteban Montejo θα προκύψει το μυθιστόρημα γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, με τον Εστεμπάν να διηγείται τη ζωή του και μαζί και την ιστορία της Κούβας. Το βιβλίο γνώρισε μεγάλη επιτυχία σε όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και στην Ισπανία.