Μάρκος Μαρκοβίτης

Μάρκος Μαρκοβίτης
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Μάρκος Μαρκοβίτης (Ελληνικά)
Γέννηση	1905 Νάουσα Ημαθίας
Θάνατος	1938 Kommunarka
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά Ρωσικά
Σπουδές	Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εθνικών Μειονοτήτων Δύσης
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	καθηγητής τυπογράφος

Ο Μάρκος Μαρκοβίτης (στην ΕΣΣΔ Κονσταντίν Βασίλιεβιτς Οτσάλις, ρωσικά: Константин Васильевич Очалис‎‎, 1905, Νάουσα - 19 Μαρτίου 1938, σκοπευτήριο Κομμουνάρκα, Μόσχα, ΡΣΟΣΔ, ΕΣΣΔ) ήταν Έλληνας φοιτητής νομικής, στέλεχος της ΟΚΝΕ και του ΚΚΕ. Μετά την απόδρασή του από τις φυλακές Συγγρού το 1931 εγκαταστάθηκε στη Σοβιετική Ένωση και εκτελέστηκε τον Μάρτιο του 1938 κατά την περίοδο των σταλινικών εκκαθαρίσεων.

Νεανικά χρόνια - Ένταξη στην ΟΚΝΕ

Ο Μάρκος Μαρκοβίτης γεννήθηκε το 1905, στη Νάουσα πρώτο παιδί από τα εννέα συνολικά της οικογένειας του Γρηγορίου Μαρκοβίτη και της Ελένης Διαμάντη. Από νεαρή ηλικία και τα πρώτα γυμνασιακά του χρόνια συναρπάζεται από τους αγώνες και τις συγκρούσεις των υφαντουργών εργατών της πόλης του για ένα καλύτερο αύριο. Τότε εντάσσεται στην ΟΚΝΕ και συμμετέχει στους αγώνες της εργατικής τάξης. Τελειόφοιτος Γυμνασίου αποβάλλεται από όλα τα Γυμνάσια για την πολιτική του δράση εκτός από αυτά της Πάτρας, όπου θα μεταβεί και θα αποφοιτήσει και κατόπιν θα εγγραφεί ως φοιτητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Στις αρχές του 1929 θα αποβληθεί δια παντός από τη Νομική Σχολή μαζί με 4 άλλους συμφοιτητές του "δια την εν γένει κομμουνιστικήν δράσιν των». Το θέμα θα λάβει μέσω της Εργατικής Βοήθειας διεθνείς διαστάσεις και ο Αϊνστάιν θα αποστείλει στην κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου και τη σύγκλητο του Πανεπιστημίου Αθηνών δύο επιστολές διαμαρτυρίας. Το 1929 καλείται να υπηρετήσει τη θητεία του. Ήταν η περίοδος που η κυβέρνηση του Βενιζέλου, δημιούργησε τον «πειθαρχικό Ουλαμό του Καλπακίου». Επέλεξε το Καλπάκι Ιωαννίνων καθώς εκείνη την εποχή ήταν απομονωμένο από την υπόλοιπη Ήπειρο, ώστε ανενόχλητα να εφαρμόσει τα μέσα της για να «συνετίσει» τους νεαρούς κομμουνιστές.

Τον Νοέμβριο του 1930 στήθηκε η μεγάλη δίκη για στάση των «7 φαντάρων του Καλπακίου», που έγινε στα Γιάννενα. Σ’ αυτήν καταδικάστηκαν σε θάνατο οι Μαρκοβίτης και Γιάννης Πανούσης, ισόβια ο Κώστας Γαμβέτας και οι άλλοι σε μικρότερες ποινές. Η απόφαση αυτή ξεσήκωσε κύμα διαμαρτυριών στο εσωτερικό και στο εξωτερικό ενάντια στην κυβέρνηση του Βενιζέλου για ακύρωσή της και κατάργηση του κάτεργου. Στις 12 Γενάρη 1931 με την αναθεώρηση της δίκης οι θανατικές ποινές μειώθηκαν σε 4,5 χρόνια φυλάκιση. Μετά την αναθεώρηση ο Μαρκοβίτης μεταφέρεται στις πολιτικές φυλακές Συγγρού, όπου ήταν κρατούμενοι και πολλοί άλλοι κομμουνιστές με τον βενιζελικό Ιδιώνυμο νόμο.

Απόδραση από τις φυλακές Συγγρού και φυγή στη Σοβιετική Ένωση

Στις 15 Απριλίου 1931 ο Μαρκοβίτης μαζί με άλλα 8 στελέχη του ΚΚΕ θα δραπετεύσουν από τις φυλακές Συγγρού, μαζί με τον δεκανέα της φρουράς Γρηγόρη Γρηγοριάδη που ήταν μέλος της ΟΚΝΕ, και όλοι μαζί θα καταφύγουν στη Σοβιετική Ένωση. Οι υπόλοιποι οκτώ που απέδρασαν ήταν οι Βασίλης Ασίκης, Λευτέρης Αποστόλου, Κώστας Ευτυχιάδης, Περικλής Καρασκόγιας, Γιώργος Κολοζώφ, Ορφέας Οικονομίδης, Δημήτρης Παπαρήγας και Ανδρόνικος Χαϊτάς.

Στη Σοβιετική Ένωση πήρε το όνομα Κονσταντίν Βασίλιεβιτς Οτσάλις (ρωσ. Константин Васильевич Очалис) και φοίτησε στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εθνικών Μειονοτήτων Δύσης (ΚUΝΜΖ), όπου φοιτούσαν κεντροευρωπαίοι φοιτητές. Τον Ιανουάριο του 1932 έγινε μέλος του κόμματος των μπολσεβίκων ΠΚΚ(μπ). Το 1933 παντρεύτηκε στη Μόσχα τη ρωσίδα Ιρίνα Γκάνσινα και απέκτησε μια κόρη τη Στέλλα. Το 1936 με τη διάλυση του ΚUΝΜΖ στάλθηκε από το Μπολσεβίκικο Κόμμα στη Νότια Ρωσία να αναλάβει υπεύθυνος της έκδοσης της εφημερίδας "Κομμουνιστής", που έβγαινε στα ελληνικά για την ελληνική κοινότητα της περιοχής.

Το τέλος του στην ΕΣΣΔ

Στη συνέχεια η τύχη του Μαρκοβίτη παρέμεινε άγνωστη στη Σοβιετική Ένωση. Τον Ιανουάριο του 1938 συνελήφθη στα πλαίσια των σταλινικών εκκαθαρίσεων με την κατηγορία "εχθρός του λαού" και φυλακίστηκε στις φυλακές Μπουτίρκα στη Μόσχα. Από τη φυλακή ο Μαρκοβίτης έστειλε δύο επιστολές προς τον Στάλιν με τίτλο "Όχι δεν είμαι εχθρός του Λαού σύντροφε Στάλιν" Στη δίκη που ακολούθησε καταδικάστηκε από στρατοδικείο σε θάνατο ως κατάσκοπος της ελληνικής κυβέρνησης και υπονομευτής της έργου της Σοβιετικής Κυβέρνησης και εκτελέστηκε στις 19 Μαρτίου 1938 στην περιοχή Kommunarka Polygon στα νότια περίχωρα της Μόσχας ως «εχθρός του λαού».

Η αποκατάσταση

Ο Μαρκοβίτης αποκαταστάθηκε με απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ στη συνεδρία της 6ης Ιουνίου 1957 (Απόφαση Νο. 4-021346/56) η οποία σύμφωνα με νεώτερα στοιχεία διαπίστωσε την αθωότητα του Μαρκοβίτη και το αβάσιμο της καταδίκης του και ακύρωσε την αρχική καταδίκη κλείνοντας οριστικά την υπόθεση. Η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Ιανουάριο του 1967 αποφάσισε να αποκαταστήσει ηθικά και κομματικά 13 μέλη του ΚΚΕ που έπεσαν θύματα την περίοδο της προσωπολατρείας στη Σοβιετική Ένωση. Ανάμεσά τους ήταν και ο Μάρκος Μαρκοβίτης. Όμως η απόφαση αυτή δεν δημοσιεύτηκε στον κομματικό τύπο και έγινε γνωστή το 2002 με καταχώρησή της στα "Επίσημα Κείμενα του ΚΚΕ" (2002), σελ. 735-736

Η αναζήτηση του Μαρκοβίτη από τους συγγενείς του στην Ελλάδα

Η οικογένεια του Μαρκοβίτη στην Ελλάδα αναζήτησε τον Μάρκο όλα αυτά τα χρόνια, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Μόλις το 2011 οι εδώ συγγενείς του Μαρκοβίτη έμαθαν για την τύχη του Μάρκου. Στις 12 Ιουλίου του 2011 ο παιδοψυχίατρος Μάριος Μαρκοβίτης, ανηψιός του Μάρκου που ζει στη Θεσσαλονίκη, έλαβε ένα e-mail. Μεταξύ άλλων έγραφε: «Αγαπητέ Μάριε, ο παππούς μου λεγόταν Μαρκοβίτης. Αναζητώ πληροφορίες για την οικογένειά του. Δεν γνωρίζω το πραγματικό του όνομα. Στην ΕΣΣΔ είχε το όνομα Ατσάλις Κονσταντίν. Τον Απρίλιο του 1931 είχε αποδράσει από τη φυλακή και κατέφυγε στην ΕΣΣΔ σαν πολιτικός πρόσφυγας. Παντρεύτηκε στη Μόσχα και απόκτησε το 1933 μια κόρη, τη Στέλλα. Το 1938 εκτελέστηκε για άδικους λόγους. Αποκαταστάθηκε το 1957. Το μόνο που έχω από τον παππού μου είναι μια φωτογραφία του 1938». Αποστολέας: Ντμίτρι Αρακελιάν (Dmitri Arakelyants).

Μετά από αυτό το γεγονός, το ίδιο έτος οι εδώ συγγενείς συνάντησαν τον εγγονό Δημήτρη και την κόρη Στέλλα του Μαρκοβίτη (78 ετών το 2011) στη Μόσχα. Επίσης, σύμφωνα με τον δικηγόρο Νάουσας Γρηγόρη Μαρκοβίτη, ανηψιό του Μάρκου Μαρκοβίτη, το 1991 επί Γκορμπατσώφ ο πατέρας του Νίκος (αδελφός του Μάρκου) μετά από έρευνα για το θέμα και σχετικό αίτημα έλαβε μία επιστολή από τα αρχεία του ΚΚΣΕ που ανέφερε ότι το 1957 αποκαταστάθηκε ο Μάρκος Μαρκοβίτης και η καταδικαστική απόφαση θεωρήθηκε «άδικη» και ανακλήθηκε, 20 χρόνια μετά την εκτέλεση.

Δείτε επίσης

• Αποδράσεις κομμουνιστών

Πηγές

• Βλάσης Αγτζίδης, Ο κόκινος καπνάς, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2010.
• Πέτρος Ανταίος, Νίκος Ζαχαριάδης, θύτης και θύμα, εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα 1991.
• Κώστας Γκριτζώνας, Κόκκινοι δραπέτες, 1920-1944, Εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα 1985.
• Μάριος Μαρκοβίτης, Όχι, δεν είμαι εχθρός του Λαού, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2017.
• Νίκος Παπαδάτος, Ο Μπεζεντάκος μας άφησε γεια, Εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2021.
• Χρήστος Ν. Τσιντζιλώνης, ΟΚΝΕ, 1922-1943, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1989.
• Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄ τόμος 1919-1949, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012.