Ιωάννης Κυπαρρισιώτης

Ιωάννης Κυπαρρισιώτης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1310
Θάνατος	1378
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	μεσαιωνική ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	θεολόγος
Περίοδος ακμής	14ος αιώνας

Ο Ιωάννης Κυπαρισσιώτης ο σοφός (π. 1310 - 1378/9) ήταν Ρωμαίος θεολόγος και ηγέτης αντι-Παλαμικός συγγραφέας, κατά την περίοδο που ακολούθησε την αποβίωση του Νικηφόρου Γρηγορά (π. 1360) και του ίδιου του Παλαμά (1359). Από όλους τους αντιπάλους του Γρηγορίου Παλαμά του 14ου αι., ήταν ο πιο συστηματικός και μάλλον ο ικανότερος θεολόγος. Τα περισσότερα των έργων του παραμένουν στα πρωτότυπα χειρόγραφα, αμετάφραστα. Κανείς δεν εμφανίστηκε να τα μεταφράσει σε κάποια μοντέρνα γλώσσα. Μερικά από τα έργα του τυπώθηκαν στην Ελλάδα μετά το 1950 σε μικρές εκδόσεις, που είναι δύσκολο να φθάσουν στη Δύση, όσο και τα ίδια του τα χειρόγραφα.

Η ζωή του

Λίγα πράγματα είναι γνωστά. Το όνομα της οικογένειάς του εμφανίζεται στις Ρωμαϊκές πηγές περιστασιακά από τον 10 αι. και μετά και μάλλον δείχνει καταγωγή από την Κυπαρισσία, πόλη της ΝΔ Πελοποννήσου. Ίσως γεννήθηκε εκεί ή στην Κωνσταντινούπολη (ή αλλού). Η επιτήδευση των κειμένων του δείχνουν ότι μορφώθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Το 1342 ήταν ο τελευταίος που πήρε το μέρος των αντιπάλων του Παλαμά στη θεολογική έριδα περί του Ησυχασμού, η οποία διαίρεση τη Ρωμαϊκή κοινωνία, επιδεινώνοντας τον δεύτερο εμφύλιο πόλεμο (1341-47). Ίσως ανήκε στον κύκλο των λογίων, που σύχναζαν στην οικία του Νικηφόρου Γρηγορά· μιλάει γι' αυτόν με μεγάλο σεβασμό και είναι η μόνη πηγή, που αναφέρει ότι μετά τον θάνατό του, οι Παλαμιστές έσυραν το πτώμα του στους δρόμους. Άλλες γνωριμίες περιλαμβάνουν τον Δημήτριο Κυδώνη πρώτο υπουργό του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού και του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου και μεταφραστή του Ακινάτη.

Στην ανανέωση της δίωξης των Αντιπαλαμιτών, που ακολούθησε την καταδίκη του αδελφού του Δημητρίου, του μοναχού Προχόρου Κυδώνη το 1368, ο Κυπαρισσιώτης θεώρησε αναγκαίο να διαφύγει. Το 1371 ζούσε στην Κύπρο, όπως πιστοποιείται από μία επιστολή του Δημητρίου Κυδώνη. Από εκεί ταξίδευσε προς τα δυτικά· έχει καταγραφεί ότι συνόδευσε την Αυλή του πάπα Γρηγορίου ΙΑ΄, όταν ο ποντίφικας ταξίδευσε από την Αβινιόν στη Ρώμη (1376-77) και έλαβε μηνιαίο επίδομα από αυτόν. Πρέπει να είχε γίνει Καθολικός. Είναι δυνατό, αλλά όχι βέβαιο, ότι ο Κυπαρισσιώτης είναι ο καλός Ιωάννης, που ο Κυδώνης σε άλλο του γράμμα (επιστολή 130) αναφέρει, ότι επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Αν είναι έτσι, είναι η τελευταία πληροφορία που έχουμε γι' αυτόν.

Τα συγγράμματά του

Από την πέννα του Κυπαρισσιώτη έχουμε δύο μεγάλα έργα και μερικά μικρότερα. Τα πιο σημαντικά είναι οι Δεκάδες και Εναντίον της αίρεσης των Παλαμιτών. Το τελευταίο έργο είναι μία γιγάντια πολεμική πραγματεία σε πέντε μέρη, ακόμη αμετάφραστη. Το πρώτο μέρος επιγράφεται Περί των κριμάτων των Παλαμιτών, του οποίου τα βιβλία 1-4 εκδόθηκαν από τον Ζακ Πωλ Μιν (PG 152, 664-737), που ανατυπώθηκε το 1672 από τον Φρανσουά Κομπεφί. Το πέμπτο μέρος του μεγάλου έργου είναι μία λεπτομερής κατάρριψη της "Συνοπτικής Σύνταξης" του Νήλου Καβάσιλα· το βασικό σημείο είναι η υπεράσπιση της θεϊκής απλότητας. Ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει μεσάζων μεταξύ του άκτιστου και του δημιουργήματος και ό,τι είναι άκτιστο πρέπει να είναι πανομοιότυπο με μία θεία φύση. Το κείμενο του έργου εκδόθηκε από τον δρ. Σταύρο Μαραγκουδάκη και τυπώθηκε στην Αθήνα το 1985.

Οι Δεκάδες, που ο πλήρης τίτλος τους είναι "Των θεολογικών ρήσεων στοιχειώδης έκθεσης" είναι ένα λιγότερο αφηρημένο, πολεμικό έργο αν και τελικά ασχολείται με την κατάργηση της Παλαμιτικής θεολογίας. Είναι οργανωμένο σε δέκα μέρη, από 10 βιβλία το καθένα, από όπου και ο τίτλος του. Ο Αλβέρτος Έρχαρτ χαρακτηρίζει την εργασία του ως η πρώτη προσπάθεια συστηματικής δογματικής με τον τρόπο του δυτικού Σχολαστικισμού: "Όπως αυτοί έτσι και ο Ιωάννης αρχίζει με αξιώματα, ορισμούς και ταξινομήσεις της θεολογίας. Τη διακρίνει σε μυστική και επιδεικτική. Η τελευταία διακρίνεται σε καταφατική και αποφατική· η καταφατική ασχολείται με τις εκροές και τα ονόματα, η αποφατική με το άπειρο του Θεού και τη θεϊκή απλότητα. Με υποδιαιρέσεις δημιουργεί δέκα δεκάδες βιβλίων. Η ομοιότητα με τον Σχολαστικισμό είναι μόνο στην εμφάνιση· το περιεχόμενο αυτής της Σύνοψης του Θεού της Κωνσταντινούπολης περιέχει αποσπάσματα των Πατέρων. Η κύρια αυθεντία είναι ο Ψευδο-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, μετά ο Αθανάσιος και οι Καππαδόκες Χρυσόστομος, Κύριλλος Αλεξανδρείας και Ιωάννης Δαμάσκιος εμφανίζονται συχνά.

Ο Μιν ανατύπωσε τη λατινική μετάφραση του έργου του, που έγινε από τον Φρανσίσκο Τόρρες στο τέλος του 16ου αι. (PG 152, 741-992). Πιο πρόσφατα έγινε μία έκδοση του Ελληνικού κειμένου, αλλά είναι δυσεύρετη στη Δύση.

Άλλα έργα του Κυπαρισσιώτη περιλαμβάνουν εννέα Ύμνους, που απευθύνονται στον Λόγο του Θεού και μία σύντομη εργασία στην ερώτηση "αν οι προσωπικές ιδιότητες της Τριάδος διαφέρουν από τη θεϊκή ουσία", όπου ο Κυπαρισσιώτης απαντά αρνητικά.

Πηγές

• Jugie, Martin, article “Palamite, Controverse,” in A. Vacant et al., eds., Dictionniare de Théologie Catholique, vol. 11 (Paris, 1931), cols. 1777-1818, esp. 1806 f.
• Kotter, B., article "Johannes Kyparissiotes," in: Lexikon für Theologie und Kirche, Bd. 5 (Freiburg 1960), 1054-55.

Maragoudaki, Stavros Th. Ἰωάννου τοῦ Κυπαρισσιώτου Κατὰ Νείλου Καβάσιλα Λόγοι πέντε ἀντιρρητικοί, νῦν τὸ πρῶτον ἐκδιδόμενοι (Editio princeps). Second edition (Athens, 1985). Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, vol. VI, no. 13900. Talbot, A. M., article “Kyparissiotes, John,” in Alexander P. Kazhdan, editor-in-chief, The Oxford Dictionary of Byzantium, vol. 2 (New York, 1991), p. 1162. π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης, «Ιωάννης ο Κυπαρισσιώτης (περ. 1310-1379)», ΜΟΧΕ 9 (2013), σ. 237-239 στο https://www.academia.edu/40521047/%CE%99%CE%A9%CE%91%CE%9D%CE%9D%CE%97%CE%A3_%CE%9F_%CE%9A%CE%A5%CE%A0%CE%91%CE%A1%CE%99%CE%A3%CE%A3%CE%99%CE%A9%CE%A4%CE%97%CE%A3_John_Kyparissiotes_Cyparissiotes_.