Σκοπή Σητείας

Αυτό το λήμμα αφορά ελλιπώς τον συγκεκριμένο τόπο. Για το χωριό και την ομώνυμη κοινότητα, δείτε: Σκοπή Λασιθίου.

Το 1967, στο πλαίσιο ερευνών της Αρχαιολογικής Εταιρείας, επισημάνθηκε στη Σκοπή Σητείας (νομός Λασιθίου) λίθινη πλάκα με κυκλική αύλακα και δεξαμενή που αποτελούσε βάση συμπίεσης ελαιοπιεστηρίου, πιθανότατα ελληνιστικών χρόνων.

Το χωριό Σκοπή βρίσκεται στο νομό Λασιθίου, σε απόσταση 8 χλμ. νοτιοδυτικά της Σητείας. Η περιοχή είναι εξαιρετικά εύφορη και μέχρι σήμερα η παραγωγή ελαιολάδου αποτελεί μια από τις κύριες παραγωγικές πηγές της.

Η ιστορία των ανασκαφών

Το 1967, στο πλαίσιο έρευνας για λογαριασμό της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ο τότε Επιμελητής Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Εμμανουήλ Μπορμπουδάκης προέβη σε αυτοψία στη θέση «Προσκέφαλα» Σκοπής, προκειμένου να εξακριβώσει την ύπαρξη τάφου, χωρίς αποτελέσματα. Επισημάνθηκε, όμως, στην περιοχή η ύπαρξη πλάκας ελαιοπιεστηρίου και κάποια κτηριακά λείψανα. Δυστυχώς, δεν είναι απολύτως σαφές εάν αυτά εντοπίστηκαν στα Προσκέφαλα ή σε άλλη θέση της Σκοπής.

Ειδικά Θέματα

Η βάση συμπίεσης του ελαιοπιεστηρίου

Η λίθινη πλάκα, μεγάλων διαστάσεων και σχήματος ακανόνιστου τετραγώνου, διαθέτει λαξευτό κυκλικό αύλακα που περιβάλλει την επιφάνεια πίεσης και πλησίον αυτού κυκλική δεξαμενή για την συγκέντρωση του ελαιολάδου. Αποτελούσε, προφανώς, βάση συμπίεσης ελαιοπιεστηρίου, η οποία χρησιμοποιούταν κατά τη διαδικασία συμπίεσης του ελαιοπολτού, αν και δεν πρέπει να αποκλειστεί και η χρήση του για στύψη στεμφύλων. Οι οπές περιμετρικά του αύλακα φαίνεται ότι στήριζαν δοκούς για το μηχανισμό συμπίεσης, εφόσον δεν είναι μεταγενέστερες. O Στυλιανός Αλεξίου, αναφέρει στα Πρακτικά του 1967 ότι η πλάκα είναι «ελληνικών χρόνων», αν και στην αντίστοιχη καταχώριση στο Αρχαιολογικό Δελτίο του 1968 δεν αποκλείει και χρονολόγηση στη ρωμαϊκή περίοδο. Πάντως, στην κοντινή Πραισό, στο κτήριο του «Ανδρείου», βρέθηκε στην αρχές του 20ου αιώνα εγκατάσταση πιεστηρίου ελληνιστικών χρόνων με δύο πλάκες συμπίεσης: Μια κυκλική και μια παλαιότερη, πιο μεγάλη και ορθογωνίου σχήματος, φέρουσα λαξευτό κυκλικό αύλακα ο οποίος παρουσιάζει ομοιότητες με την πλάκα στη Σκοπή. Συνεπώς, λαμβάνοντας υπόψιν και το γεγονός ότι λατομείο που βρίσκεται στη θέση «Ραβδιά του Διγενή» της Σκοπής (βλ. σχετικό λήμμα) έπαψε να λειτουργεί κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, η χρονολόγηση της πλάκας στην ελληνιστική εποχή καθίσταται αρκετά πιθανή. Όπως προαναφέρθηκε, πλησίον του σημείου ευρέσεως της πλάκας παρατηρήθηκαν και οικιστικά λείψανα. Κατά πόσον κάποια από αυτά ανήκαν σε εγκατάσταση ελαιοτριβείου, δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί. Θα πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι στη θέση «Λιμνί» η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων, υπό τον Νικόλαο Παπαδάκη, διενήργησε μερική έρευνα σε αρχαίο ελαιοτριβείο, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσίασαν συνοπτικά σε μελέτες τους οι αρχαιολόγοι Δέσποινα Χατζή-Βαλλιάνου και Σοφοκλής Χατζησάββας. Βρέθηκε τραπητής, που μεταφέρθηκε στο Μουσείο Σητείας, καθώς και ορθογώνια δεξαμενή ελαιολάδου επενδυμένη με υδραυλικό κονίαμα. Δίπλα στην τελευταία υπήρχε κυκλικό λάξευμα που δεν ερευνήθηκε, το οποίο πιθανώς ήταν μέρος βάσης συμπίεσης. Η ευρεθείσα κεραμική χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο. Επιπροσθέτως, η Χατζή-Βαλλιάνου, παραπέμποντας στο Αρχαιολογικό Δελτίο του 1968, υπέθεσε ότι η βάση συμπίεσης που βρέθηκε το 1967 συνδέεται με αυτή την εγκατάσταση (αν και παραθέτει φωτογραφία που απεικονίζει άλλη μικρότερη κυκλική βάση, ευρισκόμενη στο Μουσείο Σητείας). Καθώς τα αποτελέσματα των ερευνών στο Λιμνί και η θέση εύρεσης της τετράγωνης πλάκας δεν είναι σαφή, βάσει των υπαρχόντων δεδομένων δεν μπορεί να αποκλειστεί η προέλευση του συνόλου των ευρημάτων από την αποκαλυφθείσα εγκατάσταση. Από την άλλη, η αυξημένη ελαιοπαραγωγική δραστηριότητα στην περιοχή δικαιολογεί την ύπαρξη περισσότερων ελαιοτριβείων και κατά την αρχαιότητα.

Βιβλιογραφία

Γενική Βιβλιογραφία

• R. C. Bosanquet, Excavations at Praisos. I., BSA 8, 190-1902, 231-270, κυρίως 264-268 εικ. 34.
• Στ. Αλεξίου, ΑΔ 23, 1968 (1969) Β2, Χρον., 404.
• I. F. Sanders, Roman Crete. An Archaeological Survey and Gazetteer of Late Hellenistic, Roman and Early Byzantine Crete (Warminister-Wilts 1982), 136 αρ. 1/6.
• Ν. Π. Παπαδάκης, Σητεία. Η πατρίδα του Μύσωνα και του Κορνάρου. Οδηγός για την ιστορία, αρχαιολογία, πολιτισμό της 2(Σητεία 1989), 139-143.
• Π. Β. Φάκλαρης – Β. Γ. Σταματοπούλου, Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Ελλάδα, σε: Αικ. Πολυμέρου-Καμηλάκη (επιμ.), Ελαιοσοδεία. Μελέτες για τον πολιτισμό της ελιάς (Αθήνα 2004), 15-63, κυρίως 49-52 [για τις βάσεις συμπίεσης].
• Δ. Χατζή-Βαλλιάνου, Ελαιοκαλλιέργεια και ελαιοπαραγωγή στην Κρήτη κατά τη μινωική και έως την πρωτοβυζαντινή εποχή, σε: Αικ. Πολυμέρου-Καμηλάκη (επιμ.), Ελαιοσοδεία. Μελέτες για τον πολιτισμό της ελιάς (Αθήνα 2004), 65-130, κυρίως 86, 94-95 εικ. 18 α, 34 α.
• Σ. Χατζησάββας, Η ελιά και το λάδι στον αρχαίο ελληνικό κόσμο (Αθήνα 2008), 80-81.

Έρευνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας

• Έργον 1967, 128.
• Στ. Αλεξίου, Μικραί ανασκαφαί και περισυλλογή αρχαίων εις Κρήτην, ΠΑΕ 1967, 215.

Αναφορές

• http://ww2.archetai.gr/index.php?p=exchavations&poi=711&type=0&title=Σκοπή%20Σητείας