Κάθισμα (υμνογραφία): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε

Ενδογραμμικά

Έκδοση από την 00:55, 15 Φεβρουαρίου 2021

Το Κάθισμα είναι στη Εκκλησιαστική υμνολογία μία ομάδα Ψαλμών τού Ψαλτηρίου. Κατά την ανάγνωση των Ψαλμών οι πιστοί καθόταν, από όπου και το όνομα. Έπειτα από κάθε Κάθισμα ψάλλεται τροπάριο, που επίσης καλείται κάθισμα.

Η σπουδαιότητα τού Ψαλτηρίου το ενέταξε στις ακολουθίες τού Εσπερινού και του Όρθρου: διαβάζεται όλο κάθε εβδομάδα· την περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής αναγινώσκεται δύο φορές. Έτσι οι 151 Ψαλμοί έπρεπε να χωριστούν σε τουλάχιστον 14 τμήματα για τις δύο ακολουθίες σε καθεμία από τις επτά ημέρες· τελικά χωρίστηκαν σε 20 μέρη, τα Καθίσματα. Για να έχει κάθε Κάθισμα όμοια έκταση, επειδή άλλοι Ψαλμοί αποτελούνται από έναν στίχο και άλλοι από 176 στίχους, κάθε Κάθισμα περιέλαβε διαφορετικό πλήθος Ψαλμών (1-15).

Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης των Ψαλμών οι πιστοί καθόταν, από όπου και το όνομα Κάθισμα. Τους τελευταίους στίχους τού Καθίσματος, κατά τους πρώτους χρόνους, ακολουθούσε ένα τροπάριο, που ονομάστηκε επίσης κάθισμα. Με πρότυπο αυτό, αργότερα προστέθηκαν και άλλα τροπάρια, τα στιχηρά. Έτσι το πρώτο είναι αυτόμελο, δηλ. έχει δικό του μέλος, ενώ τα υπόλοιπα είναι προσόμοια, δηλ. ακολουθούν τον μελισμό του.

Τα 20 Καθίσματα με τούς Ψαλμούς που περιέχουν

Το ψαλτήριo απαρτίζεται από 150 ψαλμούς, οι οποίοι, για λειτουργικούς λόγους, κατανέμονται σε 20 ομάδες, που λέγονται καθίσματα, και σε 60 υποομάδες, που καλούνται στάσεις, έτσι ώστε κάθε κάθισμα να περιλαμβάνει πάντα τρεις στάσεις, οι οποίες ψάλλονται διαδοχικά με τις εμβόλιμες φράσεις: «Δόξα καὶ νῦν, Ἀλληλούϊα», «Κύριε, ἐλέησον (γ΄), Δόξα καὶ νῦν.».

Κάθε κάθισμα και κάθε στάση δεν περιέχει σταθερό πλήθος ψαλμών, αλλά κάθε στάση καταλαμβάνει σχεδόν το εξηκοστό όλου του κειμένου των 150 Ψαλμών, όπως αναλύεται στον παρακάτω πίνακα:

Κάθισμα	Ψαλμοί	Α' Στάση	Β' Στάση	Γ' Στάση
Α'	1-8	1-3	4-6	7-8
Β'	9-16	9-10	11-13	14-16
Γ'	17-23	17	18-20	21-23
Δ'	24-31	24-26	27-29	30-31
Ε'	32-36	32-33	34-35	36
ς'	37-45	37-39	40-42	43-45
Ζ'	46-54	46-48	49-50	51-54
Η'	55-63	55-57	58-59	60-63
Θ'	64-69	64-66	67	68-69
Ι'	70-76	70-71	72-73	74-76
ΙΑ'	77-84	1-3	4-6	7-8
ΙΒ'	85-90	9-10	11-13	14-16
ΙΓ'	91-100	91-93	94-96	97-100
ΙΔ'	101-104	101-102	103	104
ΙΕ'	105-108	105	106	107-108
Ις'	109-117	109-111	112-114	115-117
ΙΖ'	118	118, στ. 1-72	118, στ. 73-131	118, στ. 132-176
ΙΗ'	119-133	119-123	124-128	128-133
ΙΘ'	134-142	134-136	137-139	140-142
Κ'	143-150	143-144	145-147	148-150
Κάθισμα	Ψαλμοί	Α' Στάση	Β' Στάση	Γ' Στάση

Επίσης, στις ακολουθίες, όπως ο όρθρος και ο εσπερινός, προβλέπεται στιχολογία ενδιάτακτων καθισμάτων, δηλαδή η απαγγελία ορισμένων και συγκεκριμένων καθισμάτων, που καθορίζονται ανάλογα με την ακολουθία και την ημέρα του εβδομαδιαίου ή/και του ετήσιου κύκλου, όπως φαίνεται στον επόμενο πίνακα:

Πηγές

Θεοχάρης Δετοράκης, Βυζαντινή Υμνογραφία (Πανεπιστημιακές παραδόσεις), Ηράκλειο ²1997.

Δείτε επίσης

Βυζαντινή μουσική

@@ Γραμμή 8: / Γραμμή 8: @@
 ==Τα 20 Καθίσματα με τούς Ψαλμούς που περιέχουν==
+Το ψαλτήριo απαρτίζεται από 150 ψαλμούς, οι οποίοι, για λειτουργικούς λόγους, κατανέμονται σε 20 ομάδες, που λέγονται ''καθίσματα'', και σε 60 υποομάδες, που καλούνται ''στάσεις'', έτσι ώστε κάθε κάθισμα να περιλαμβάνει πάντα τρεις στάσεις, οι οποίες ψάλλονται διαδοχικά με τις εμβόλιμες φράσεις: «Δόξα καὶ νῦν, Ἀλληλούϊα», «Κύριε, ἐλέησον (γ΄), Δόξα καὶ νῦν.».
-:1. 1-8
-:2. 9-16
+Κάθε κάθισμα και κάθε στάση δεν περιέχει σταθερό πλήθος ψαλμών, αλλά κάθε στάση καταλαμβάνει σχεδόν το εξηκοστό όλου του κειμένου των 150 Ψαλμών, όπως αναλύεται στον παρακάτω πίνακα:
-:3. 17-23
-:4. 24-31
+{| class="wikitable"
-:5. 32-36
+|-
-:6. 37-45
+! Κάθισμα !! Ψαλμοί !!style="background:#fff0f0| Α' Στάση !!style="background:#f0fff0| Β' Στάση !!style="background:#f0f0ff| Γ' Στάση
-:7. 46-54
+|-align=center
-:8. 55-63
+|style="color: red"| Α' || 1-8 ||style="background:#fff0f0| 1-3 ||style="background:#f0fff0| 4-6 ||style="background:#f0f0ff| 7-8
-:9. 64-69
+|-align=center
-:10. 70-76
+|style="color: red"| Β' || 9-16 ||style="background:#fff0f0| 9-10 ||style="background:#f0fff0| 11-13 ||style="background:#f0f0ff| 14-16
-:11. 77-84
+|-align=center
-:12. 85-90
+|style="color: red"| Γ' || 17-23 ||style="background:#fff0f0| 17 ||style="background:#f0fff0| 18-20 ||style="background:#f0f0ff| 21-23
-:13. 91-100
+|-align=center
-:14. 101-104
+|style="color: red"| Δ' || 24-31 ||style="background:#fff0f0| 24-26 ||style="background:#f0fff0| 27-29 ||style="background:#f0f0ff| 30-31
-:15. 105-108
+|-align=center
-:16. 109-117
+|style="color: red"| Ε' || 32-36 ||style="background:#fff0f0| 32-33 ||style="background:#f0fff0| 34-35 ||style="background:#f0f0ff| 36
-:17. 118. Το 17ο Κάθισμα περιέχει έναν Ψαλμό ("Μακάριοι οι άμωμοι..."), τον λεγόμενο ''Άμωμο''.
+|-align=center
-:18. 119-133. Το 18ο Κάθισμα περιέχει τους Ψαλμούς των αναβαθμών.
+|style="color: red"| ς' || 37-45 ||style="background:#fff0f0| 37-39 ||style="background:#f0fff0| 40-42 ||style="background:#f0f0ff| 43-45
-:19. 134-142
+|-align=center
-:20. 143-151.
+|style="color: red"| Ζ' || 46-54 ||style="background:#fff0f0| 46-48 ||style="background:#f0fff0| 49-50 ||style="background:#f0f0ff| 51-54
+|-align=center
+|style="color: red"| Η' || 55-63 ||style="background:#fff0f0| 55-57 ||style="background:#f0fff0| 58-59 ||style="background:#f0f0ff| 60-63
+|-align=center
+|style="color: red"| Θ' || 64-69 ||style="background:#fff0f0| 64-66 ||style="background:#f0fff0| 67 ||style="background:#f0f0ff| 68-69
+|-align=center
+|style="color: red"| Ι' || 70-76 ||style="background:#fff0f0| 70-71 ||style="background:#f0fff0| 72-73 ||style="background:#f0f0ff| 74-76
+|-align=center
+|style="color: red"| ΙΑ' || 77-84 ||style="background:#fff0f0| 1-3 ||style="background:#f0fff0| 4-6 ||style="background:#f0f0ff| 7-8
+|-align=center
+|style="color: red"| ΙΒ' || 85-90 ||style="background:#fff0f0| 9-10 ||style="background:#f0fff0| 11-13 ||style="background:#f0f0ff| 14-16
+|-align=center
+|style="color: red"| ΙΓ' || 91-100 ||style="background:#fff0f0| 91-93 ||style="background:#f0fff0| 94-96 ||style="background:#f0f0ff| 97-100
+|-align=center
+|style="color: red"| ΙΔ' || 101-104 ||style="background:#fff0f0| 101-102 ||style="background:#f0fff0| 103 ||style="background:#f0f0ff| 104
+|-align=center
+|style="color: red"| ΙΕ' || 105-108 ||style="background:#fff0f0| 105 ||style="background:#f0fff0| 106 ||style="background:#f0f0ff| 107-108
+|-align=center
+|style="color: red"| Ις' || 109-117 ||style="background:#fff0f0| 109-111 ||style="background:#f0fff0| 112-114 ||style="background:#f0f0ff| 115-117
+|-align=center
+|style="color: red"| ΙΖ' || 118 ||style="background:#fff0f0| 118, <small>''στ. 1-72''</small> ||style="background:#f0fff0| 118, <small>''στ. 73-131''</small> ||style="background:#f0f0ff| 118, <small>''στ. 132-176''</small>
+|-align=center
+|style="color: red"| ΙΗ' || 119-133 ||style="background:#fff0f0| 119-123 ||style="background:#f0fff0| 124-128 ||style="background:#f0f0ff| 128-133
+|-align=center
+|style="color: red"| ΙΘ' || 134-142 ||style="background:#fff0f0| 134-136 ||style="background:#f0fff0| 137-139 ||style="background:#f0f0ff| 140-142
+|-align=center
+|style="color: red"| Κ' || 143-150 ||style="background:#fff0f0| 143-144 ||style="background:#f0fff0| 145-147 ||style="background:#f0f0ff| 148-150
+|-
+! Κάθισμα !! Ψαλμοί !! Α' Στάση !! Β' Στάση !! Γ' Στάση
+|}
+Επίσης, στις ακολουθίες, όπως ο [[όρθρος]] και ο [[εσπερινός]], προβλέπεται στιχολογία ενδιάτακτων καθισμάτων, δηλαδή η απαγγελία ορισμένων και συγκεκριμένων καθισμάτων, που καθορίζονται ανάλογα με την ακολουθία και την ημέρα του εβδομαδιαίου ή/και του ετήσιου κύκλου, όπως φαίνεται στον επόμενο πίνακα:
 ==Πηγές==