Παλαιοχριστιανική Βασιλική Βραυρώνας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
BillieStarDoll92 (συζήτηση | συνεισφορές)
μΧωρίς σύνοψη επεξεργασίας
BillieStarDoll92 (συζήτηση | συνεισφορές)
τελειωμα λημματος
Γραμμή 1: Γραμμή 1:
{{πρόχειρο χρήστη+|2 <!-- Μην αφαιρείτε αυτή τη γραμμή όσο η σελίδα είναι σε πρόχειρο -->}}
{{πρόχειρο χρήστη+|2 <!-- Μην αφαιρείτε αυτή τη γραμμή όσο η σελίδα είναι σε πρόχειρο -->}}{{Κουτί πληροφοριών ναού|Ονομασία=Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Βραυρώνας|Τοποθεσία=Βραυρώνα-Μαρκόπουλο|Χρονολογία οικοδομήματος=4ος αιώνας π. Χ.|Είδος=Αρχαιολογικός χώρος}}
[[Αρχείο:Brauron-plan.jpg|μικρογραφία|247x247εσ|Άποψη του αρχαιολογικού χώρου της Βραυρώνας]]

Η '''Παλαιοχριστιανική Βασιλική Βραυρώνας''' είναι αρχαίος ναός της [[Βραυρώνα|Βραυρώνας]]. Πρόκειται για [[Αρχαιολογικός χώρος|αρχαιολογικό χώρο]] ουσιαστικά που βρίσκεται δυτικά του ναού της [[Άρτεμις]]. Ο ναός είδε το φως της δημοσιότητας το 1951 με την ανασκαφή του, που είχε την υπογραφή του αρχιτέκτονα [[Ευστάθιος Στίκας|Ευσταθίου Στίκα]] ενώ φαίνεται να οικοδομήθηκε έπειτα από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. δηλαδή περίπου πριν 1500 χρόνια. Καταστροφές σε αυτόν φαίνεται να υπήρξαν τον 10ο αιώνα. Παρόλες τις καταστροφές της είναι αξιόλογη η βασιλική και ανταγωνίζεται σε ομορφιά το ιερό της αρχαίας θεάς σύμφωνα με μαρτυρίες των πρώτων χριστιανών.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://wikimapia.org/25533224/el/%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%92%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%92%CF%81%CE%B1%CF%85%CF%81%CF%8E%CE%BD%CE%B1%CF%82|title=Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Βραυρώνας - Wikimapia|website=wikimapia.org|language=el|accessdate=2018-10-31}}</ref> Το 2015 έβοσκαν πρόβατα στην περιοχή καθώς ήταν εγκαταλελειμένη. <ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.1702782853287837&type=1|title=ΤΡΙΚΛΙΤΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΒΡΑΥΡΩΝΑΣ. {{!}} Facebook|website=www.facebook.com|language=el|accessdate=2018-10-31}}</ref>
Η '''Παλαιοχριστιανική Βασιλική Βραυρώνας''' είναι αρχαίος ναός της [[Βραυρώνα|Βραυρώνας]]. Πρόκειται για [[Αρχαιολογικός χώρος|αρχαιολογικό χώρο]] ουσιαστικά που βρίσκεται δυτικά του [[Ναός Αρτέμιδος Βραυρωνίας|ναού της Άρτεμις]]. Ο ναός είδε το φως της δημοσιότητας το 1951 με την ανασκαφή του, που είχε την υπογραφή του αρχιτέκτονα [[Ευστάθιος Στίκας|Ευσταθίου Στίκα]] ενώ φαίνεται να οικοδομήθηκε έπειτα από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. δηλαδή περίπου πριν 1500 χρόνια. Καταστροφές σε αυτόν φαίνεται να υπήρξαν τον 10ο αιώνα. Παρόλες τις καταστροφές της είναι αξιόλογη η βασιλική και ανταγωνίζεται σε ομορφιά το ιερό της αρχαίας θεάς σύμφωνα με μαρτυρίες των πρώτων χριστιανών.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://wikimapia.org/25533224/el/%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%92%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%92%CF%81%CE%B1%CF%85%CF%81%CF%8E%CE%BD%CE%B1%CF%82|title=Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Βραυρώνας - Wikimapia|website=wikimapia.org|language=el|accessdate=2018-10-31}}</ref> Το 2015 έβοσκαν πρόβατα στην περιοχή καθώς ήταν εγκαταλελειμένη. <ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.1702782853287837&type=1|title=ΤΡΙΚΛΙΤΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΒΡΑΥΡΩΝΑΣ. {{!}} Facebook|website=www.facebook.com|language=el|accessdate=2018-10-31}}</ref>


== Ιστορία ==
== Ιστορία ==
Γραμμή 9: Γραμμή 9:


== Αρχιτεκτονική ==
== Αρχιτεκτονική ==
Ο ναός έχει τρία [[Κλίτος|κλίτη]] και αυτά χωρίζονται από δυο [[Κιονοστοιχία|κιονοστοιχίες]] χωρίς ράβδους. Αποτελούνται από [[Πεντελικό μάρμαρο|πεντελικά μάρμαρα]]. Επάνω σε αυτά υπάρχουν ιωνικά [[Κιονόκρανο|κιονόκρανα]]. Είναι πιθανό κάποιο ελληνιστικό κτίριο να υπήρχε εκεί πριν και αυτά να χρησιμοποιήθηκαν και εκεί. Εικάζεται ότι η στέγη ήταν από ξύλο <ref name=":0" />όπως και όλες οι βασιλικές εκκλησίες της Ελλάδας, όπως και της Δαλματίας, της Ιταλίας και της Μικράς Ασίας.<ref name=":2">{{Cite book|title=ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ Παιδεία|first=Κλέαρχος Τσαουσίδης, Άλκης Πλατίδης, Βαγγέλης Αλκιβιάδης|last=ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΑΛΛΙΑΡΗ, εκδόσεις: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΙΔΕΙΑ|isbn=|year=|location=Θεσσαλονίκη|page=36|Εκδοτικός Οίκος=Μαλλιάρη}}</ref> Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία είναι εξ' ολοκλήρου κατασκευασμένα για το ναό και δεν είναι παρμένα από άλλους, όπως συνηθίζεται σε αρχαιολογικούς χώρους. Έχει συνολικό εμβαδόν 665 μ2 (35χ19), ενώ το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου που είναι χτισμένο μέσα στο ιερό της Άρτεμις είναι 45 μ2, όπως και τα υπόλοιπα στον αρχαιολογικό αυτό χώρο.<ref name=":1" />
Ο ναός έχει τρία [[Κλίτος|κλίτη]] και αυτά χωρίζονται από δυο [[Κιονοστοιχία|κιονοστοιχίες]] αράβδωτες. Αποτελούνται από [[Πεντελικό μάρμαρο|πεντελικά μάρμαρα]]. Επάνω σε αυτά υπάρχουν ιωνικά [[Κιονόκρανο|κιονόκρανα]]. Είναι πιθανό κάποιο ελληνιστικό κτίριο να υπήρχε εκεί πριν και αυτά να χρησιμοποιήθηκαν και εκεί. Εικάζεται ότι η στέγη ήταν από ξύλο <ref name=":0" />όπως και όλες οι βασιλικές εκκλησίες της Ελλάδας, όπως και της Δαλματίας, της Ιταλίας και της Μικράς Ασίας.<ref name=":2">{{Cite book|title=ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ Παιδεία|first=Κλέαρχος Τσαουσίδης, Άλκης Πλατίδης, Βαγγέλης Αλκιβιάδης|last=ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΑΛΛΙΑΡΗ, εκδόσεις: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΙΔΕΙΑ|isbn=|year=|location=Θεσσαλονίκη|page=36|Εκδοτικός Οίκος=Μαλλιάρη}}</ref> Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία είναι εξ' ολοκλήρου κατασκευασμένα για το ναό και δεν είναι παρμένα από άλλους, όπως συνηθίζεται σε αρχαιολογικούς χώρους. Έχει συνολικό εμβαδόν 665 μ2 (35χ19), ενώ το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου που είναι χτισμένο μέσα στο ιερό της Άρτεμις είναι 45 μ2, όπως και τα υπόλοιπα στον αρχαιολογικό αυτό χώρο.<ref name=":1" />


=== Εσωτερικός χώρος ===
=== Εσωτερικός χώρος ===
Στο νότιο τμήμα του ναού υπάρχουν προσκτίσματα που δεν έχει εξακριβωθεί γιατί υπάρχουν εκεί. Το δάπεδο είναι χρωματιστό μάρμαρο ενώ η [[αψίδα]] του έχει σχήμα ημικυκλικό και σε αυτήν υπάρχουν ακόμη οι τέσσερις βάσεις της [[Αγία Τράπεζα|Αγίας Τράπεζας]]. Ο ναός διαθέτει ενσωματωμένα καθίσματα στους δυο του προθαλάμους ([[Νάρθηκας (αρχιτεκτονική)|νάρθηκες]]) για τους πιστούς και αυτός ο χώρος διαχωρίζεται από το ιερό με πλάκες κάθετες και μαρμάρινες. Τα [[Θωράκιο ναού|θωράκια]] αυτά είναι στολισμένα με ανάγλυφα σχέδια. Υπάρχει χώρος βαπτίσματος που είναι ένα κυκλική κατασκευή κτίσματος, μάλιστα με διάδρομο. Σε αυτό το σημείο βρέθηκε και μια κολυμβήθρα.<ref name=":0" />
Στο νότιο τμήμα του ναού υπάρχουν προσκτίσματα που δεν έχει εξακριβωθεί γιατί υπάρχουν εκεί. Το δάπεδο είναι χρωματιστό μάρμαρο ενώ η [[αψίδα]] του έχει σχήμα ημικυκλικό και σε αυτήν υπάρχουν ακόμη οι τέσσερις βάσεις της [[Αγία Τράπεζα|Αγίας Τράπεζας]]. Ο ναός διαθέτει ενσωματωμένα καθίσματα στους δυο του προθαλάμους ([[Νάρθηκας (αρχιτεκτονική)|νάρθηκες]]) για τους πιστούς και αυτός ο χώρος διαχωρίζεται από το ιερό με πλάκες κάθετες και μαρμάρινες. Τα [[Θωράκιο ναού|θωράκια]] αυτά είναι στολισμένα με ανάγλυφα σχέδια. Υπάρχει χώρος βαπτίσματος που είναι ένα κυκλική κατασκευή κτίσματος, μάλιστα με διάδρομο. Σε αυτό το σημείο βρέθηκε και μια κολυμβήθρα.<ref name=":0" />


== Επιπλέον ==
== Η Βασιλική γενικότερα ==
Ήδη υπήρξαν στην αρχαία Ρώμη οι Βασιλικές. Οι Έλληνες προμήθευσαν τους Ρωμαίους με αυτό τον τύπο κτιρίου. Ήταν δικαστήρια, χώροι συνεδριάσεων και εμπορικών συναλλαγών και ήταν δημόσια κτίρια. Οι χριστιανοί τις κατασκεύασαν αργότερα περίπου τον 4ο αιώνα και ήταν χώροι λατρευτικοί, καθώς δοξαζόταν ο Βασιλεύς Χριστός στην Ανατολή αλλά και στη Δύση. Έτσι αποτέλεσαν αυτές το κυρίαρχο είδος εκκλησίας από άποψη αρχιτεκτονικής εκτός τον άλλων<ref name=":1" /> μετά τη διάδοση του χριστιανισμού στα χρόνια του Μ. Κωνσταντίνου.<ref name=":2" /> "Η Βασίλειος Στοά" ήταν κτίριο της Αρχαίας Αγοράς στην Αρχαία Αθήνα και πήρε το όνομα αυτό από τον ίδιο το Βασιλέα Χριστό. Υπήρχε και το είδος τρούλαια Βασιλική όπως η Αγία Σοφιά στην Κωνσταντινούπολη αλλά και ο Άγιος Πέτρος της Ρώμης. Έχουν διασωθεί πολλές Βασιλικές εκκλησίες όπως ο Άγιος Δημήτριος στη Θεσσαλονίκη, η Αγία Σοφιά Πανόρμου Κρήτης, [[Ναός της Αναστάσεως|ο ναός της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα]], [[Βασιλική της Γεννήσεως|ο ναός της Βηθλεέμ]] και η [[Βασιλική Λεχαίου|Βασιλική του Λεχαίου]]<ref name=":2" /> που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε το μεγαλείο των κτιρίων αυτών όσον αναφορά το εξωτερικό και εσωτερικό τους.
Ήδη υπήρξαν στην αρχαία Ρώμη οι Βασιλικές. Οι Έλληνες προμήθευσαν τους Ρωμαίους με αυτό τον τύπο κτιρίου. Ήταν δικαστήρια, χώροι συνεδριάσεων και εμπορικών συναλλαγών και ήταν δημόσια κτίρια. Οι χριστιανοί τις κατασκεύασαν αργότερα περίπου τον 4ο αιώνα και ήταν χώροι λατρευτικοί, καθώς δοξαζόταν ο Βασιλεύς Χριστός στην Ανατολή αλλά και στη Δύση. Έτσι αποτέλεσαν αυτές το κυρίαρχο είδος εκκλησίας από άποψη αρχιτεκτονικής εκτός τον άλλων<ref name=":1" /> μετά τη διάδοση του χριστιανισμού στα χρόνια του Μ. Κωνσταντίνου.<ref name=":2" /> "Η Βασίλειος Στοά" ήταν κτίριο της Αρχαίας Αγοράς στην Αρχαία Αθήνα και πήρε το όνομα αυτό από τον ίδιο το Βασιλέα Χριστό. Υπήρχε και το είδος τρούλαια Βασιλική όπως η Αγία Σοφιά στην Κωνσταντινούπολη αλλά και ο Άγιος Πέτρος της Ρώμης. Έχουν διασωθεί πολλές Βασιλικές εκκλησίες όπως ενδεικτικά ο Άγιος Δημήτριος στη Θεσσαλονίκη, η Αγία Σοφιά Πανόρμου Κρήτης, [[Ναός της Αναστάσεως|ο ναός της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα]], [[Βασιλική της Γεννήσεως|ο ναός της Βηθλεέμ]] και η [[Βασιλική Λεχαίου|Βασιλική του Λεχαίου]]<ref name=":2" /> που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε το μεγαλείο των κτιρίων αυτών όσον αναφορά το εξωτερικό και εσωτερικό τους.
== Δείτε επίσης ==
== Δείτε επίσης ==


Γραμμή 23: Γραμμή 23:
== Παραπομπές ==
== Παραπομπές ==
{{Παραπομπές}}
{{Παραπομπές}}

== Βιβλιογραφικές πηγές ==
{{Βιβλιογραφικές πηγές}}

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==

* 
* 


{{DEFAULTSORT:}}
{{DEFAULTSORT:}}

Έκδοση από την 11:30, 1 Νοεμβρίου 2018

Πρότυπο:Κουτί πληροφοριών ναού

Άποψη του αρχαιολογικού χώρου της Βραυρώνας

Η Παλαιοχριστιανική Βασιλική Βραυρώνας είναι αρχαίος ναός της Βραυρώνας. Πρόκειται για αρχαιολογικό χώρο ουσιαστικά που βρίσκεται δυτικά του ναού της Άρτεμις. Ο ναός είδε το φως της δημοσιότητας το 1951 με την ανασκαφή του, που είχε την υπογραφή του αρχιτέκτονα Ευσταθίου Στίκα ενώ φαίνεται να οικοδομήθηκε έπειτα από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. δηλαδή περίπου πριν 1500 χρόνια. Καταστροφές σε αυτόν φαίνεται να υπήρξαν τον 10ο αιώνα. Παρόλες τις καταστροφές της είναι αξιόλογη η βασιλική και ανταγωνίζεται σε ομορφιά το ιερό της αρχαίας θεάς σύμφωνα με μαρτυρίες των πρώτων χριστιανών.[1] Το 2015 έβοσκαν πρόβατα στην περιοχή καθώς ήταν εγκαταλελειμένη. [2]

Ιστορία

Έγιναν συχνές επιδρομές και λεηλατήσεις από πειρατές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την παρεμπόδιση των κατοίκων να φτιάξουν και πάλι την εκκλησία για οχτώ περίπου αιώνες. Ανάμεσα στα αρχαιολογικά ευρήματα ήταν και τάφοι, πράγμα που σημαίνει ότι ο χώρος εντός και εκτός του ναού, μετέπειτα χρησίμευσε ως νεκροταφείο. Φάνηκε ότι μεγάλος αριθμός θωρακίων χρησιμοποιήθηκε για πλάκες στους τάφους. Μέσα σε αυτούς υπήρχαν πήλινα αλλά και χάλκινα αγγεία.

Στις αρχές του 18ου αιώνα υπήρξαν καταστροφές από τον Μοροζίνη στην Αττική, κατά τη δεύτερη τουρκική περίοδο. Τότε ήταν που χτίστηκε μικρότερος ναός στο εσωτερικό του πρώτου στο κυρίως κλίτος της βασιλικής με αψίδα μονόκλιτη. Σήμερα έχει διασωθεί μόνο τα θεμέλιο και είναι άγνωστο σε ποιον Άγιο ήταν αφιερωμένοι και οι δυο ναοί.[1]

Αρχιτεκτονική

Ο ναός έχει τρία κλίτη και αυτά χωρίζονται από δυο κιονοστοιχίες αράβδωτες. Αποτελούνται από πεντελικά μάρμαρα. Επάνω σε αυτά υπάρχουν ιωνικά κιονόκρανα. Είναι πιθανό κάποιο ελληνιστικό κτίριο να υπήρχε εκεί πριν και αυτά να χρησιμοποιήθηκαν και εκεί. Εικάζεται ότι η στέγη ήταν από ξύλο [1]όπως και όλες οι βασιλικές εκκλησίες της Ελλάδας, όπως και της Δαλματίας, της Ιταλίας και της Μικράς Ασίας.[3] Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία είναι εξ' ολοκλήρου κατασκευασμένα για το ναό και δεν είναι παρμένα από άλλους, όπως συνηθίζεται σε αρχαιολογικούς χώρους. Έχει συνολικό εμβαδόν 665 μ2 (35χ19), ενώ το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου που είναι χτισμένο μέσα στο ιερό της Άρτεμις είναι 45 μ2, όπως και τα υπόλοιπα στον αρχαιολογικό αυτό χώρο.[2]

Εσωτερικός χώρος

Στο νότιο τμήμα του ναού υπάρχουν προσκτίσματα που δεν έχει εξακριβωθεί γιατί υπάρχουν εκεί. Το δάπεδο είναι χρωματιστό μάρμαρο ενώ η αψίδα του έχει σχήμα ημικυκλικό και σε αυτήν υπάρχουν ακόμη οι τέσσερις βάσεις της Αγίας Τράπεζας. Ο ναός διαθέτει ενσωματωμένα καθίσματα στους δυο του προθαλάμους (νάρθηκες) για τους πιστούς και αυτός ο χώρος διαχωρίζεται από το ιερό με πλάκες κάθετες και μαρμάρινες. Τα θωράκια αυτά είναι στολισμένα με ανάγλυφα σχέδια. Υπάρχει χώρος βαπτίσματος που είναι ένα κυκλική κατασκευή κτίσματος, μάλιστα με διάδρομο. Σε αυτό το σημείο βρέθηκε και μια κολυμβήθρα.[1]

Επιπλέον

Ήδη υπήρξαν στην αρχαία Ρώμη οι Βασιλικές. Οι Έλληνες προμήθευσαν τους Ρωμαίους με αυτό τον τύπο κτιρίου. Ήταν δικαστήρια, χώροι συνεδριάσεων και εμπορικών συναλλαγών και ήταν δημόσια κτίρια. Οι χριστιανοί τις κατασκεύασαν αργότερα περίπου τον 4ο αιώνα και ήταν χώροι λατρευτικοί, καθώς δοξαζόταν ο Βασιλεύς Χριστός στην Ανατολή αλλά και στη Δύση. Έτσι αποτέλεσαν αυτές το κυρίαρχο είδος εκκλησίας από άποψη αρχιτεκτονικής εκτός τον άλλων[2] μετά τη διάδοση του χριστιανισμού στα χρόνια του Μ. Κωνσταντίνου.[3] "Η Βασίλειος Στοά" ήταν κτίριο της Αρχαίας Αγοράς στην Αρχαία Αθήνα και πήρε το όνομα αυτό από τον ίδιο το Βασιλέα Χριστό. Υπήρχε και το είδος τρούλαια Βασιλική όπως η Αγία Σοφιά στην Κωνσταντινούπολη αλλά και ο Άγιος Πέτρος της Ρώμης. Έχουν διασωθεί πολλές Βασιλικές εκκλησίες όπως ενδεικτικά ο Άγιος Δημήτριος στη Θεσσαλονίκη, η Αγία Σοφιά Πανόρμου Κρήτης, ο ναός της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, ο ναός της Βηθλεέμ και η Βασιλική του Λεχαίου[3] που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε το μεγαλείο των κτιρίων αυτών όσον αναφορά το εξωτερικό και εσωτερικό τους.

Δείτε επίσης

Παραπομπές

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 «Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Βραυρώνας - Wikimapia». wikimapia.org. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2018. 
  2. 2,0 2,1 2,2 «ΤΡΙΚΛΙΤΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΒΡΑΥΡΩΝΑΣ. | Facebook». www.facebook.com. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2018. 
  3. 3,0 3,1 3,2 ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΑΛΛΙΑΡΗ, εκδόσεις: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, Κλέαρχος Τσαουσίδης, Άλκης Πλατίδης, Βαγγέλης Αλκιβιάδης. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ Παιδεία. Θεσσαλονίκη. σελ. 36.  Unknown parameter |Εκδοτικός Οίκος= ignored (βοήθεια)