Φορεσιά της παλιάς Αθήνας

Η φορεσιά της παλιάς Αθήνας συναντάται μόνο στην πόλη της Αθήνας και διακρίνεται σε αυτή της κόρης, στη νυφική φορεσιά και στην καθημερινή των ενήλικων παντρεμένων και γηραιότερων γυναικών. Οι φορεσιές μεταξύ τους δεν έχουν μεγάλες διαφορές από ηλικία σε ηλικία, ενώ η κοινωνική τάξη ξεχώριζε κυρίως από τον διάκοσμο των υφασμάτων, τα κοσμήματα της νύφης και από τα πρόσθετα μέρη που αποτελούσαν τη φορεσιά πλουσιότερων γυναικών. Με τον καιρό όμως, και λόγω της φτώχειας που επικρατούσε, λόγω Τουρκοκρατίας, οι φορεσιές κατέληξαν στην πιο απλή μορφή τους.

Η φορεσιά της κόρης και ιδιαίτερα η γιορτινή είναι η μόνη από τις τρεις αθηναϊκές φορεσιές της Τουρκοκρατίας που κρατά την αρχική, πολύ απλή μορφή της, και μένει σταθερό ορόσημο προσδιορισμού της φορεσιάς με το καβάδι.

Η φορεσιά της κόρης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κόρη έβαζε κατάσαρκα ένα μακρύ κόκκινο πουκάμισο χωρίς κανένα στολίδι, και πάνω από αυτό ένα μακρύ, κίτρινο, μεταξωτό, κατακόρυφα ανοιχτό μπροστά φόρεμα, το καβάδι. Πάνω από το καβάδι φορούσε ένα κοντό, ως τη μέση γιλέκο - όμοιο με των γυναικών το ζιμπούνι ή κοντογούνι. Τη φορεσιά συμπλήρωνε ένα μεγάλο τετράγωνο μεταξωτό ή μάλλινο μαντίλι με στάμπες, ο τσεβρές, τον οποίο έδεναν λοξά στη μέση. Στα πόδια η κόρη φορούσε τα μέστια, υφασμάτινες παντόφλες μέσα στο σπίτι, ενώ κατά τις σπάνιες εξόδους της –λόγω Τουρκοκρατίας και φόβου– φορούσε κίτρινα, πέτσινα, συρτά παπούτσια.

Κεφαλόδεσμος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα μαλλιά της Αθηναίας επίσης συμπλήρωναν τη φορεσιά της. Η κόρη χτένιζε τα μαλλιά της συνήθως κοτσίδα με τα πεσκούλια (τούφες μαλλιών που έπεφταν μπροστά στο πρόσωπο, δεξιά και αριστερά) ή ταχταρή κοτσίδα (με μεταξωτά πρόσθετα μαλλιά και χρυσονήματα πλεγμένα ανάμεσα). Συχνά η κόρη, όπως και η νύφη Αθηναία, έπλεκε τα μαλλιά της σαρανταπλέξουδο ή αλλιώς κατημέρι και άφηνε ελεύθερα τα μαλλιά που ξεκινούν από τους κροτάφους να πέφτουν στο στήθος της, τα επονομαζόμενα περτσέμια. Στην κορυφή του κεφαλιού τοποθετούσαν στις κόρες το χοτόζι, ένα μικρό επίπεδο ύφασμα συχνά κεντημένο όλο με μαργαριτάρια, που όταν δενόταν με μια τουλπάνινη μαντίλα- το κεφαλογιούρι- ή με μεταξωτή μπόλια, δε φαινόταν παρά μόνο το σημείο που ήταν ντυμένο με μαργαριτάρια. Μ’ αυτό το δέσιμο πετύχαιναν την κεφαλομαντηλωσιά, γνωστή από την εικόνα της Θηρεσίας Μακρή και από άλλες εικονιζόμενες Αθηναίες της εποχής της Τουρκοκρατίας.

Η νυφική φορεσιά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η νυφική φορεσιά της Αθηναίας ήταν και αυτή πλούσια διακοσμημένη, όπως και το πρόσωπο της νύφης τη μέρα του γάμου. Η μέλλουσα νύφη, από το ξεκίνημα του προξενιού έως και νιόπαντρη φορούσε πάνω από τη φορεσιά της -και την καθημερινή και τη νυφιάτικη- το σουλούκι σκεπάζοντας όλο το πρόσωπό της. Τη μέρα του γάμου η νύφη είχε τα μαλλιά της πλεγμένα σαρανταπλέξουδο μαζί με χρυσά και μεταξωτά νήματα στο χρώμα των μαλλιών της για να της δίνουν όγκο και μήκος, τα πεσκούλια. Το πρόσωπο της ήταν καλυμμένο με χρυσά αστέρια και τα μάτια και τα φρύδια της ήταν βαμμένα μαύρα, είχαν σουρμέδες για να φαίνονται πιο μεγάλα. Η φορεσιά της είχε χρυσό σαλιβάρι (παντελόνα με χαρακτηριστικό σχήμα στον αστράγαλο) και μεταξωτό καμίσι (πουκάμισο) με πλούσια κεντήματα στις τραχηλιές (λαιμόκοψη) και στα μανίκια, μεταξωτές μπιμπίλες (κέντημα), πούλιες, ή μαργαριτάρια στα τελειώματα. Από πάνω η νύφη φορούσε το καβάδι ραμμένο με καμουχά και χρυσά γαϊτάνια και κορδονάκια περίτεχνα, φτιαγμένα από τους τερζήδες (ράφτες της εποχής). Το καβάδι της νύφης, αλλά και της μεγαλύτερης γυναίκας έδενε κάτω από το στήθος ακριβώς με ασημένια ή επίχρυσα κουμπιά.

Ανάλογα με την οικονομική της κατάσταση η νύφη έβαζε για πρώτη φορά πάνω από το καβάδι το αντερί ή τον τζουμπέ. Ο τζουμπές ήταν ραμμένος με βαριά μεταξωτά υφάσματα, χρυσές και ασημένιες κλωστές σε διάφορα σχέδια. Ο χειμωνιάτικος τζουμπές ή αντερί ήταν φοδραρισμένος με γούνα αλεπούς, τη μηλωτή. Πάνω από το αντερί και γύρω από τη μέση της, η νύφη έβαζε μια πλατιά μεταξωτή ζώνη, χρυσοκεντημένη- το μουκαντεμί ζωνάρι με τα μεγάλα θηλυκωτάρια. Ανάμεσα έβαζε ένα μαντίλι λεπτοκεντυμένο με χρυσή δαντέλα, του οποίου τις άκρες άφηνε η νύφη να πέφτουν και να κρέμονται απέξω. Συχνότερα, η Αθηναία νύφη έδενε γύρω από την κοιλιά της τον τσεβρέ, ένα χρυσό, σταμπωτό μαντίλι. Όταν φορούσε το αντερί/τζουμπέ τη φορεσιά της συμπλήρωνε ένα μεταξωτό τζιπούνι (σαν γιλέκο κοντό), ενώ στα πόδια της φορούσε πάντα μέστια και κίτρινα συρτά πατούνια.

Νυφικά κοσμήματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη νυφική φορεσιά περίοπτη θέση κατείχαν τα κοσμήματα, όμοια μ’ εκείνα των παντρεμένων γυναικών, τα οποία αποκτούσε η νύφη κατά τη διάρκεια των αρραβώνων. Το δίχτυ ή γιορντάνι ήταν ένα διχτυωτό χάντρινο πλέγμα που σκέπαζε από το στήθος έως τη μέση τη νύφη. Ήταν το πλουσιότερο κόσμημα της Αθηναίας. Η κανάκα, μια πολύτιμη χρυσή ταινία γεμάτη με φλουριά, κωνσταντινάτα στόλιζε επίσης το λαιμό της αλλά τις περισσότερες φορές ήταν δανεική. Στα χέρια της φορούσε μπελετζίκια και δαχτυλίδια, ενώ στο στήθος έβαζε και άνθη λεμονιάς. Στην κορυφή του κεφαλιού, που είχε πλεγμένο το κατημέρι ή σαρανταπλέξουδο, έβαζε το χοτόζι, το μόνο κομμάτι που κρατούσε από την κοριτσίστικη φορεσιά της και το έδινε με το χρυσό τσεβρέ. Άλλες φορές στην κορυφή του κεφαλιού έβαζαν διατζεντιστό μαργαριτένιο φέσι. Πάνω στο χοτόζι ή στο φέσι στερέωναν τη νυφική ασημένια κορόνα με τα σεργούτσα ή μόνα τους τα δεύτερα, ανάλογα με το γούστο της νύφης. Όλα τα νυφικά κοσμήματα που στόλιζαν το κεφάλι της Αθηναίας νύφης ήταν της Εκκλησίας σχεδόν πάντα, με εξαίρεση ελάχιστων οικογενειών που είχαν δικά τους. Τα κοσμήματα αυτά ήταν που διαφοροποιούσαν τη φορεσιά της Αθηναίας νύφης, από την παντρεμένη γυναίκα.

Η γυναικεία φορεσιά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η γυναικεία φορεσιά έμοιαζε με της κόρης, αλλά αποτελούνταν από πιο βαριά μεταξωτά υφάσματα, περίτεχνο και πλούσιο διάκοσμο και πιο ακριβά υλικά σε κόκκινα και κίτρινα χρώματα. Η φορεσιά αποτελούνταν από:

το σαλιβάρι,
το καμίσι,
το καβάδι,
το ζιμπούνι,
το αντερί ή ο τζουμπές,
ο τσεβρές ή το μουκαντεμί ζωνάρι,
τα τερλίκια και
τα κίτρινα πάντα συρτά πατούνια.

Τα χτενίσματα σαφώς συμπλήρωναν οι ασημένιες μπερμπελούφες (πρόσθετα μαλλιά μεταξωτά για όγκο) και ο τσεβρές. Οι γυναίκες συνήθως σχημάτιζαν την κεφαλομαντιλωσιά με το κοφτό φέσι, ή με τη σκούφια και το καπιτσάλι (υποσιάγωνο που κρατούσε σταθερά τα μαλλιά), είτε με το κεφαλογιούρι και τη χρυσόμπολια με τη σκέπη (όλα είναι τρόποι δεσίματος υφασμάτων με τα μαλλιά). Τα κοσμήματα αναφέρθηκαν παραπάνω και είναι όμοια με της νύφης.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ελληνική Λαϊκή Φορεσιά (Τόμοι Πρώτος & Δεύτερος) Αγγελική Χατζημιχάλη, Μουσείο Μπενάκη, Εκδόσεις "Μέλισσα"