Φίλιππος Ζαφειράκη Θεοδοσίου

Προσθήκη συνδέσεων
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Φίλιππος Ζαφειράκη Θεοδοσίου
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση1976
Νάουσα
Θάνατος16 Απριλίου 1822
Μοναστήρι (Μπίτολα ή Βιτόλια), Βόρεια Μακεδονία
Χώρα πολιτογράφησηςΕλλάδα
Πληροφορίες ασχολίας
ΙδιότηταΟπλαρχηγός, προεστός Νάουσας
Οικογένεια
ΣύζυγοςΖαφειρόνυφη
ΓονείςΖαφειράκης Θεοδοσίου και Ζαφειράκαινα
ΑδέλφιαΕυθυμία Ζαφειράκη
δεδομένα

Ο Φίλιππος Ζαφειράκη Θεοδοσίου, μοναχογιός του Ζαφειράκη Θεοδοσίου Λογοθέτη, ήταν Ναουσαίος οπλαρχηγός, ο οποίος συμμετείχε στην Επανάσταση της Νάουσας το 1822. Θεωρείται ότι γεννήθηκε το 1796 στη Νάουσα, ενώ πέθανε στις 16 Απριλίου του 1822 σε ηλικία περίπου είκοσι έξι ετών στο Μοναστήρι (Μπίτολα ή Βιτόλια) της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας[1][2].

Βιογραφικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ήταν γιος του προκρίτου της Νάουσας και ηγέτη της πόλης κατά την Επανάστασης του 1822, Ζαφειράκη Θεοδοσίου Λογοθέτη. Πρόγονός του ίσως υπήρξε ο αρματολός του όψιμου 17ου αι. Ιωάννης (;) Θεοδοσίου, όπως πρότεινε πρόσφατα ο Στέργιος Αποστόλου[3]. Μητέρα του ήταν η Ζαφειράκαινα (δεν σώζεται το βαπτιστικό της όνομα) και αδελφή του η Ευθυμία. Σύμφωνα με το δημοτικό τραγούδι, που κατέγραψε ο Ν. Γ. Φιλιππίδης «Τρεις Περδικούλες Κάθονταν στης Νιάουστας Τη Ράχη», ο Φίλιππος ήταν νυμφευμένος, όταν αλώθηκε η Νάουσα. Η γυναίκα του, η οποία στο τραγούδι αναφέρεται ως Ζαφειρόνυφη, πιάστηκε αιχμάλωτη και μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη. Παραμένει άγνωστο αν αλλαξοπίστησε ή αν υπέφερε κάποιον μαρτυρικό θάνατο αντ’ αυτού. Μία άλλη παραλλαγή του ίδιου τραγουδιού αναφέρει ότι πιάστηκε μόλις τρεις μέρες, αφού είχε παντρευτεί[4].

Παιδική ηλικία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου Λογοθέτης, πατέρας του Φιλίππου.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, μετά τη λήξη της πολιορκίας της Νάουσας το 1806 από τον Αλή και την παράδοσή της σε αυτόν[5], ο πατέρας του, Ζαφειράκης, διέφυγε μαζί με ελάχιστους συντρόφους του προς τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη[6][7]. Ο Φίλιππος, σε ηλικία οκτώ χρονών, ακολούθησε τη μητέρα και την τετράχρονη αδελφή του, στα Γιάννενα. Οδηγήθηκαν εκεί από τον Πασιόμπεη τον Ιούλιο του 1806, κουβαλώντας μαζί τους όλη τους την κινητή περιουσία. Συνοδεύονταν επίσης και από τη δεκαοκτάχρονη θεία του Φιλίππου, μνηστή του αδελφού του Ζαφειράκη, Ελένη Παπά Αγγελάκη, την οποίαν είχε πάρει ως λάφυρο ο Πασιόμπεης για να τη δώσει στον Αλή[8][9]. Στα Ιωάννινα διέμεναν σε σπίτια των φίλων του μητροπολίτη Ιωαννίνων[10][11].

Μετά από οκτώ χρόνια ομηρίας, τον Φεβρουάριο του 1814, ο Αλή Πασάς διατάχθηκε από τον Σουλτάνο να αποχωρήσει από τη Νάουσα, η οποία έπρεπε να επιστρέψει στο προηγούμενο καθεστώς αυτοδιοίκησης. Μετά την αποχώρηση των δυνάμεων του Αλή, ο Αγγελάκης Γκοντύλης πήγε στα Ιωάννινα, για να παραλάβει την οικογένεια του Ζαφειράκη, η οποία μάλιστα κατά τη διαδρομή της επιστροφής συνοδευόταν από φρουρά που διέθεσε ο ίδιος ο Αλής Πασάς[12][13]. Πριν την άφιξή της στη Νάουσα, η οικογένεια πήγε στα Γιανιτσά όπου συναντήθηκε με τον Ζαφειράκη. Και αργότερα, στις 21 Ιουλίου, έφτασαν όλοι μαζί στη Νάουσα, οι κάτοικοι της οποίας τους καλωσόρισαν πανηγυρικά[14][15].

Επαναστατική δράση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά τη δολοφονία του φιλικού Δημητρίου Ιπάτρου (τέλη 1820 - αρχές 1821), ο Φίλιππος στάλθηκε από τον πατέρα του στην Κωνσταντινούπολη, για να παραδώσει στον Σουλτάνο, όπως εικάζεται από τον Πλαταρίδη και παραδίδεται από τον Στουγιαννάκη, έγγραφα του Ιπάτρου, επιδεικνύοντας νομιμοφροσύνη[16][17]. Επέστρεψε στη Νάουσα στις 11 Νοεμβρίου του 1821[18]. Στο τέλος όμως του έτους, μετά την πλήρη καταστολή της επανάστασης της Χαλκιδικής[19], ο βαλής της Θεσσαλονίκης, Εμπού Λουμπούτ πασάς, διέταξε την αποστολή ομήρων από τις σημαντικότερες πόλεις της Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη. Η Νάουσα ήταν η μόνη που αρνήθηκε και τότε ζητήθηκε από τους Ζαφειράκη και Φίλιππο να μεταβούν στη Θεσσαλονίκη, κάτι που αρνήθηκαν[20].

Αργότερα, όταν στις αρχές του 1822 η πόλη επαναστάτησε κατά των Οθωμανών, ο Φίλιππος εντάχθηκε στο σώμα του Αναστάσιου Καρατάσου[21]. Μαζί κατέλαβαν και υπερασπίστηκαν τις περιοχές της Κουτίχας, του Παλιοκαλιά και της Σμίξης από τις επιθέσεις του στρατάρχη Εμπού Λουμπούτ[22][23].

Κλεισούρα, Καστοριά
Ο καταρράκτης Στουμπάνοι στη Νάουσα και τα ερείπια του Πύργου (Κούλα) του Ζαφειράκη

Όταν λίγες μέρες μετά το Πάσχα (αρχές Απριλίου 1822, παλιό ημερολόγιο) οι Οθωμανοί εισέβαλαν στη Νάουσα, ο Φίλιππος μαζί με τον πατέρα του και άλλους ένοπλους πολίτες και γυναικόπαιδα οχυρώθηκαν στον Πύργο (Κούλα) του Ζαφειράκη[24]. Ακολούθησαν τρεις μέρες ηρωικής αντίστασης στις αλλεπάλληλες επιθέσεις και τους σφοδρούς βομβαρδισμούς των Οθωμανών. Αργά τη νύχτα της 12ης Απριλίου, οι υπερασπιστές του Πύργου, μεταξύ αυτών και ο Φίλιππος μαζί με την οικογένεια του Ζαφειράκη, πραγματοποίησαν έξοδο διαφεύγοντας προς το βουνό στα δυτικά. Καταδιώχθηκαν όμως και συγκρούστηκαν με αποσπάσματα του οθωμανικού στρατού και ατάκτους στο δρόμο μεταξύ Σελίου και Φραγκοτσίου[25][26]. Αν και τα γυναικόπαιδα που ακολουθούσαν του ενόπλους αιχμαλωτίστηκαν, ο Ζαφειράκης μαζί με τον Γιαννάκη Καρατάσο και μόλις δώδεκα άντρες — συμπεριλαμβανομένου και του Φιλίππου — γλίτωσαν και περιφέρονταν στο Βέρμιο[27]. Έπειτα πέρασαν από το χωριό Δοβρά και κατευθύνθηκαν προς τον κάμπο, στο «Σουφουλιό», το δάσος ανάμεσα στα χωριά Σταυρός και Επισκοπή Βεροίας. Εκεί, μετά από προδοσία ενός ντόπιου κυκλώθηκαν από τον τουρκικό στρατό και ακολούθησε συμπλοκή κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους ο Γιαννάκης Καρατάσος και ο Ζαφειράκης[28]. Ο Φίλιππος όμως διέφυγε προς την Κλεισούρα της Καστοριάς. Ο Στουγιαννάκης θεωρεί ότι κατευθυνόταν προς την Αλβανία, αναζητώντας την υποστήριξη του πατρικού του φίλου, Ιμπραήμ Μπέη ή Μπράχο. Ο Φίλιππος συνελήφθη από τους Τούρκους στην Κλεισούρα και οδηγήθηκε στο Μοναστήρι (Μπίτολα ή Βιτόλια) όπου καρατομήθηκε στις 16 Απριλίου[29][30][31][32].

Μνήμη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Φίλιππος πρωταγωνιστεί στο βλάχικο ιστορικό δημοτικό τραγούδι «Hil' iu al Zafiraki» (Ο γιος του Ζαφειράκη), το οποίο καταγράφηκε στο Νυμφαίο σε δύο παραλλαγές. Στο τραγούδι ο Φίλιππος και ο σύντροφός του, Κώτας, έφθασαν στο δάσος της Κλεισούρας και συνάντησαν μια γριά. Έτσι ζήτησαν απ' αυτήν φιλοξενία με ανταμοιβή πεντακόσια νομίσματα. Κατάφεραν να μείνουν εκεί πέντε ημέρες και έξι νύχτες, τελικά όμως προδόθηκαν από τη γριά, η οποία από τον φόβο της ειδοποίησε τα τουρκικά σώματα, και συνελήφθησαν[33].

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 227-228
  2. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 215 σημ. 2
  3. ↑ Αποστόλου 2016, σελ. 47-48
  4. ↑ Γαβριηλίδης 2004, σελ. 7
  5. ↑ Για τους αγώνες της Νάουσας εναντίον του Αλή Πασά βλ. Γ. Παπαγεωργίου, «Στα χέρια του Αλή Πασά», Ε Ιστορικά, (29 Απριλίου 2004), σελ. 12-17 και Ε. Βαλσαμίδης, Η πάλη της Νάουσας με τον Αλη Πασά και οι ξένες δυνάμεις, Θεσσαλονίκη 2013. Σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα που παραθέτει ο Βαλσαμίδης η παράδοση της πόλης στον Αλή Πασά έγινε το έτος 1806.
  6. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 100-101
  7. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 97-98
  8. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 104
  9. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 103
  10. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 105
  11. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 104
  12. ↑ Μπλιάτκας 2009. σελ. 115
  13. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 113-114
  14. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 115-116
  15. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 114
  16. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 125, σημ. 1
  17. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 125
  18. ↑ Ό.π., σελ. 126
  19. ↑ Για την επανάσταση στη Χαλκιδική βλ. Βακαλόπουλος 1969, σελ. 540-581
  20. ↑ Φιλιππίδης 1881, σελ. 42. Στουγιαννάκης 1993, σελ. 131-132 σημ.3.
  21. ↑ Φιλιππίδης 1881, σελ. 47.
  22. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 176-177
  23. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 167
  24. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 222. Κολτσίδας 2010, σελ. 96-97.
  25. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 224
  26. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 206
  27. ↑ Κολτσίδας 2010, σελ. 115. Βαλσαμίδης 2017, σελ. 288.
  28. ↑ Κολτσίδας 2010, σελ. 115-116.
  29. ↑ Μπλιάτκας 2009, σελ. 227-228
  30. ↑ Στουγιαννάκης 1993, σελ. 215 σημ. 2
  31. ↑ Βαλσαμίδης 2017, σελ. 297
  32. ↑ Ο Φιλιππίδης 1881, σελ. 69, ενώ δέχεται ότι συνελήφθη στην Κλεισούρα, αναφέρει ότι ο Φίλιππος Ζαφειράκη αποκεφαλίστηκε στα Ιωάννινα.
  33. ↑ Κατσάνης 1987, σελ. 5-8

Βιβλιογραφικές πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Αποστόλου Σπ. Στέργιος, Σύμμεικτα, Διάφορα άρθρα και μελέτες για τη Νάουσα και τον λοιπό Ελλαδικό χώρο, Β' Τόμος, Πολιτιστική Εταιρία Νάουσας «Αναστάσιος Μιχαήλ ο Λόγιος», Νάουσα 2016.
  • Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία της Μακεδονίας (1354-1833), Θεσσαλονίκη 1969.
  • Βαλσαμίδης Εμμανουήλ, Η πάλη της Νάουσας με τον Αλη Πασά και οι ξένες δυνάμεις, Θεσσαλονίκη 2013.
  • Βαλσαμίδης Μανώλης, Ψηφίδες (Ιστορικά Τοπικά), τόμος 6ος, Νάουσα 2017.
  • Γαβριηλίδης Θωμάς, Τα πάθη της Νάουσας στο Δημοτικό τραγούδι και η Μακρυνίτσα, Βέροια 2004.
  • Κατσάνης Νίκος, «Κουτσοβλάχικα τραγούδια», Μακεδονικά, τόμος 26 (1987-1988), σελ. 5-8.
  • Μπλιάτκας Θωμάς, Νάουσα Νιάουστα, (Από την ίδρυση μέχρι και το ολοκαύτωμά της), Ιούλιος 2009.
  • Παπαγεωργίου Γεώργιος, «Στα χέρια του Αλή Πασά», Ε Ιστορικά, τεύχος 234, 29 Απριλίου 2004, σελ. 12-17.
  • Στουγιαννάκης Ευστάθιος, Ιστορία της πόλεως Ναούσης, (Από της ιδρύσεως μέχρι της καταστροφής του 1822), Γ’ Έκδοση, Σύλλογος αποφοίτων Γυμνασίου Ναούσης, Θεσσαλονίκη 1993.
  • Φιλιππίδης Ν. Γ., Η επανάστασις και καταστροφή της Ναούσης, Αθήνα 1881.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Φίλιππος_Ζαφειράκη_Θεοδοσίου&oldid=10094999"