Σύγκρουση μεταξύ Χριστιανισμού και Παγανισμού κατά την Ύστερη Αρχαιότητα

Προσθήκη συνδέσεων
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η σύγκρουση του χριστιανισμού με τον παγανισμό στη ρωμαϊκή εποχή (ή ύστερη αρχαιότητα) είναι ένα θέμα της Ευρωπαϊκής ιστορίας που έχει απασχολήσει πολύ την ιστοριογραφία από την εποχή της Αναγέννησης και μετά. Στην πορεία των περίπου 5 αιώνων από τότε, οι απόψεις γύρω από τη λεγόμενη "σύγκρουση" (και κατά σύγχρονους συγγραφείς "διάλογο") μεταξύ παγανισμού και χριστιανισμού έχει περάσει από διάφορες φάσεις. Η σύγχρονη ιστοριογραφία (21ος αιώνας) αμφισβητεί ότι συνέβη μεγάλης κλίμακας βίαιος εκχριστιανισμός των παγανιστών, και υποστηρίζει ότι αυτή η παλαιότερη άποψη βασίζεται σε υπερβολές των Χριστιανών συγγραφέων της ύστερης αρχαιότητας.

Απόψεις των ιστορικών και άλλων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η μετάβαση από τον παγανισμό στον Χριστιανισμό συνέβη πολύ σταδιακά και ακανόνιστα στην ύστερη αρχαιότητα και την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Τότε συνέβησαν και φαινόμενα συγκρητισμού (ανάμειξης) παγανιστικών και χριστιανικών αντιλήψεων, ακόμα και μεταξύ διανοουμένων όπως ο Κλήμης Αλεξανδρείας και ο Ωριγένης και μέχρι τους ύστερους Γνωστικούς και Νεοπλατωνικούς συγγραφείς. Κατά τους πρώτους δύο αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η επίσημη πολιτική προς τον παγανισμό ήταν προσεκτική και ανεκτική. Σ' αυτή την περίοδο ο Χριστιανισμός απορρόφησε πολλά παγανιστικά στοιχεία, και πολλά αρχαία παγανιστικά ιερά μετατράπηκαν σε χριστιανικά ιερά. Αυτή η διαδικασία δεν ήταν ούτε άμεση ούτε εξαντλητική. [1]

Σύγχρονες απόψεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχουν αμφιλεγόμενες απόψεις γύρω από τη κλασική αφήγηση της βίαιης μετάβασης στον Χριστιανισμό. Σύμφωνα με τους Marianne Sághy και Edward Schoolman το 2017, από την εποχή του Διαφωτισμού μέχρι τον Ψυχρό Πόλεμο η κύρια αφήγηση της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας για την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αναφέρεται στη μάχη μεταξύ παγανισμού και χριστιανισμού, ανακυκλώνοντας μια ερμηνεία της ιστορίας βασισμένη στον Ευσέβιο Καισαρείας.

Αναθεωρητικοί ιστορικοί αμφισβητητούν αυτή την ερμηνεία. Η αντίληψη για τις σχέσης 'παγανιστών' και "χριστιανών" (εισαγωγικά των συγγραφέων) στην ύστερη αρχαιότητα έχει μετατοπιστεί από το παλαιό μοντέλο της "σύγκρουσης" σε πιο σύνθετες προσεγγίσεις, με νέα ερμηνευτικά μοντέλα όπως των πολυπολιτισμών, της συνύπαρξης, της συνεργασίας, της ταυτότητας και της συνοχής των ομάδων.[2] O Peter Brown ήταν ο πρώτος Ιστορικός που στο έργο World of Late Antiquity του 1971 απέρριψε το σχήμα της παρακμής και πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.[3]

Κάποιοι συγγραφείς παραμένουν στο μοντέλο της βίαιης μετάβασης. Ο Perez Zagorin, 

που εξετάζει την εξέλιξη της έννοιας της ανακτικότητας στην Ευρώπη, θεωρεί πως ο πρώιμος χριστιανισμός ήταν η πλεον καταπιεστική από όλες τις γνωστές μεγάλες θρησκείες. Δεν καταπίεσε μόνο τον παγανισμό στην ύστερη αρχαιότητα, αλλά αυτή η τάση του επεκτάθηκε και σε αλλες θρησκείες και αιρέσεις.[4] Ωστόσο, κατά τον ίδιο, η σύγχρονη αξία της ανεκτικότητας πηγάζει από τον Χριστιανισμό.[5]

Ο καθηγητής Alan Cameron (1938 – 2017) με το βιβλίο του "Οι τελευταίοι παγανιστές της Ρώμης" υποστήριξε ότι η αντίληψη περί θρησκευτικής σύγκρουσης παγανισμού-χριστιανισμού στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία είναι μια καθαρά ιστοριογραφική κατασκευή, που έγινε ευρύτερα γνωστή από τον Ούγγρο ιστορικό Andreas Alföldi (1895 – 1981). Ο τελευταίος παρουσίασε τον Μεγάλο Κωνσταντίνο σαν Χριστιανό σε αδιάλλακτη σύγκρουση με την παγανιστική Ρώμη. Σύμφωνα με τον Cameron, το έργο του Alföldi ήταν προϊόν πολιτικών καταστάσεων στην κεντρική Ευρώπη σε εποχή όπου ένας εκφοβιστικός "νέος παγανισμός" φαινόταν να επιβάλλεται εκ των άνω.[6]

Σύμφωνα με την Catherine Nixey, στο βιβλίο της The Darkening Age (2017) η έλλειψη ανεκτικότητας του χριστιανισμόυ φετιχοποιηθηκε και ως εκ τουτου ήταν αρκετά εντονη.[7] [8] Η αρχαιολόγος B. Hughes χαρακτηρίζει το βιβλίο σαν "επιστήμη υπό μορφή πολεμικής" και θυμίζει ότι η δίωξη αντίθετων απόψεων δεν ήταν μονοπώλιο των Χριστιανών αλλά ήταν συνήθης στην αρχαιότητα, υπενθυμίζοντας την περίπτωση του Σωκράτη.[9]

Μελετητές της βίας της ύστερης αρχαιότητας αναφέρουν ότι η φυσική βία μεταξύ Χριστιανών και παγανιστών είναι σχετικά σπάνια στις δυτικές πηγές του 4ου και αρχών 5ου αιώνα. Πιστεύεται ότι η εστίαση στη βία για την εξήγηση του εκχριστιανισμού της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δεν απεικονίζει την πραγματικότητα. Ενώ δεν πρέπει να υποβαθμίζονται οι μεμονωμένες αναφορές στη βία, πιστεύεται ότι αυτές είναι διογκωμένες επειδή είχαν κεντρική θέση στο φαντασιακό των πρώτων Χριστιανών, που ήταν επηρεασμένοι από τη δικαστική βία της σταύρωσης και τους βίαιους θανάτους των μαρτύρων. Για τη σύγχρονη ιστοριογραφία δεν είναι τόσο σημαντικό να εκτιμηθεί η συχνότητα της βίας μεταξύ Χριστιανών και παγανιστών - ειδικά σε κοινωνίες όπου η βία ήταν συνηθισμένο φαινόμενο - όσο το να αντιληφθούμε πώς παρουσιαζόταν η βία στις διάφορες και συχνά αντικρουόμενες αφηγήσεις των τότε Χριστιανών. Οι γραπτές πηγές της εποχής δείχνουν ότι οι ιστορίες βίας έκαναν ζωηρή εντύπωση στους συγχρόνους της, Χριστιανούς και παγανιστές, ανεξάρτητα από την πραγματική συχνότητα αυτών των γεγονότων. Από τη μελέτη του Brent Shaw[10] για τη σύγκρουση μεταξύ Χριστιανών και Δονατιστών στη Β. Αφρική, προκύπτει ότι παρά τις καταγραφές βίαιων επεισοδίων, οι δύο πλευρές στην πράξη συζούσαν ειρηνικά. Τα περιστατικά θρησκευτικής βίας ήταν μικρής κλίμακας γεγονότα και αποτελούσαν μικρό ποσοστό της γενικότερης βίας κατά προσώπων και περιουσιών. Όμως, επειδή οι μόνοι σημαντικοί καταγραφείς των καθημερινών γεγονότων ήταν Χριστιανοί, δεν κατέγραφαν τα γενικότερα φαινόμενα καθημερινής βίας αλλά εστίαζαν στη θρησκευτική βία.[11]

Διαφορές μεταξύ παγανιστών και Χριστιανών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

O καθηγητής John North[12] αναφέρει ότι οι Χριστιανοί ήταν μια από τις νέες θρησκευτικές ομάδες οι οποίες είχαν εμφανιστεί στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήδη από τον 3ο αι. π.Χ. και λάτρευαν έναν συγκεκριμένο θεό, είχαν εσωτερικούς νόμους και ειδική κοινωνική οργάνωση, και δεν ακολουθούσαν τις παραδοσιακές ελληνο-ρωμαϊκές λατρείες. Ο North αναφέρει αυτές τις λατρείες (π.χ. Βάκχου, Ίσιδας, Μίθρα κ.ά. γνωστές και ως "ανατολικές θρησκείες") ως μονοθεϊστικές και πιστεύει ότι το σημείο έναρξης της σύγκρουσης μεταξύ αυτών και των παγανιστών ήταν όταν οι πρώτες καταδίκασαν τη λατρεία των πολλών θεών. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι αυτές οι θρησκευτικές ομάδες λειτούργησαν ως προπομποί του Χριστιανισμού. Ο J. North αναφέρει ότι είναι λάθος να πιστεύεται ότι οι παγανιστές ήταν ανεκτικοί, διότι πριν από τον Χριστιανισμό είχαν διωχθεί π.χ. οι οπαδοί της λατρείας του Βάκχου. Κατά τον ίδιο, οι διώξεις δεν προέρχονται από τους ανθρώπους των θρησκειών αλλά από το κράτος, όταν αυτό αισθανόταν ότι υπήρχαν πολιτικοί κίνδυνοι από μια θρησκεία.

Μερικές από τις κύριες διαφορές των Χριστιανών από τους τότε παγανιστές είχαν κληρονομηθεί από την Ιουδαϊκή παράδοση, όπως π.χ. η αποδοχή ενός ιερού βιβλίου και η πίστη σε προφητείες για τη γέννηση ενός Μεσσία. Απέρριπταν επίσης τη θυσία ζώων, που ήταν αποδεκτή στους παγανιστές και τους Εβραίους. Ήταν σημαντική εξέλιξη ότι γρήγορα ανέπτυξαν ένα όνομα για τη θρησκεία τους, του Χριστιανού, που τους έκανε αναγνωρίσιμους μέσα στην αυτοκρατορία. Το όνομα ήταν ήδη εν χρήση το έτος 112. Ο όρος "Χριστιανισμός" επίσης ήταν γνωστός στις αρχές του 2ου αιώνα. Από τον 2ο αιώνα διατυπώθηκε ο ισχυρισμός ότι οι Χριστιανοί διώκονταν επειδή είχαν αυτό το όνομα, και όχι επειδή έκαναν κάτι παράνομο. Επίσης οι Χριστιανοί είχαν κοινωνικές επαφές με άτομα εκτός των τοπικών τους κοινωνιών, αρνούνταν την ύπαρξη και την ισχύ των θεών του κράτους, και είχαν την ικανότητα να προσελκύουν νέους πιστούς οι οποίοι ενσωματώνονταν με μια ειδική τελετή, τη βάπτιση. Αυτή η πράξη επιλογής ήταν ίσως η πλέον επαναστατική καινοτομία του Χριστιανισμού, και ήταν πολύ διαφορετική από τις προηγούμενες πρακτικές αλλαγής θρησκείας γιατί απαιτούσε την απόρριψη του παρελθόντος, την αποκοπή από τελετές της οικογένειας και της κοινότητας και την αποδοχή νέων υποχρεώσεων.[13] O Thomas Sizgorich (1970 – 2011) [14] ανέφερε το 2009 ότι η άποψη των παλαιότερων μελετητών ότι υπήρχαν βαθιές διαφορές και εχθρότητες μεταξύ ορθόδοξων Χριστιανών και παγανιστών ήταν λανθασμένη. Κατά την άποψή του στην ύστερη αρχαιότητα δεν υπήρχαν βαθείς διαχωρισμοί στη ζωή των ατόμων και των κοινοτήτων, και "οι μεταξύ τους σχέσεις δεν καθορίζονταν από τις θρησκευτικές ταυτότητες τόσο πολύ όσο οι τότε πηγές άφηναν να εννοηθεί ή οι περισσότεροι μοντέρνοι συγγραφείς θέλουν να φαντάζονται".[15]


Παλαιότερες Ιστορικές απόψεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ιστοριογραφία του συγκεκριμένου φαινομένου συνδέεται με τη γενικότερη ιστοριογραφία του χριστιανισμού, του ιουδαϊσμού και του παγανισμού. Στην φάση της πρώιμης σύγχρονης εποχής (Αναγέννηση) η ιστοριογραφία γύρω από τον χριστιανισμό και τον παγανισμό χαρακτηρίζεται από έλλειψη κριτικής και από συσσώρευση γνώσεων. Προτεστάντες και Καθολικοί ιστοριογράφοι παρήγαγαν εκδοχές της ιστορίας σύμφωνες με τα δόγματά τους. Η ρήξη με αυτή την πρώιμη ιστοριογραφία έγινε στα τέλη του 17ου αιώνα, με την εμφάνιση της βιβλικής κριτικής με κυρίαρχες μορφές τον Σπινόζα, τον Isaac Le Peyrère και τον Richard Simon. Με την άνοδο του Διαφωτισμού, οι παραδοσιακές πατριστικές σπουδές εκτοπίστηκαν από απόψεις που συνοψίζονται στα κεφάλαια 15 και 16 της "Παρακμής και της πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας" του Γκίμπον (1776). Περί τα μέσα του 18ου αιώνα, η "πραγματική" ιστορία είχε αντικαταστήσει την χριστιανική "ιδεολογία", αν και η νέα "διαφωτισμένη" ιστορία ήταν η ίδια δεμένη σε μια ιδεολογία, αυτή του αντικληρικαλισμού και της ανοχής (tolerationism) (εισαγωγικά του συγγραφέα).[16] Στο μνημειώδες για την εποχή του έργο του Γκίμπον, το κεφάλαιο 15 αναφέρεται στην άνοδο του Χριστιανισμού, την οποία ο συγγραφέας αποδίδει σε ανθρώπινους και κοινωνικούς παράγοντες. Στο κεφάλαιο 16 αναφέρεται στις διώξεις που υπέστησαν οι πρώτοι Χριστιανοί, και θεωρεί ότι αυτές δεν πρέπει να ήταν πολύ εντατικές γιατί ο κλασικός παγανισμός είχε ήπιο και ανεκτικό χαρακτήρα. Σήμερα πιστεύεται ότι ο Γκίμπον μεταχειρίστηκε σκληρά και εχθρικά τον Χριστιανισμό και τους πρώτους Χριστιανούς. Το έργο αυτό προκάλεσε κριτική και αντιπαράθεση από την εποχή του μέχρι σήμερα.[17][18]

Από τον 20ό αιώνα, οι αρχαιολόγοι άρχισαν να εξετάζουν πιό προσεκτικά τα υπολείμματα των παγανιστικών ναών και να παρουσιάζουν εξηγήσεις για τις καταστροφές τους. Σημαντικός μεταξύ αυτών ήταν ο αρχαιολόγος και ιστορικός της τέχνης Friedrich Wilhelm Deichmann, που το 1939 υπέθεσε ότι η καταστροφή των ναών είχε στόχο να δείξει τον "θρίαμβο" του Χριστιανισμού επί του Ελληνο-ρωμαϊκού παγανισμού. Αυτή η εκδοχή αμφισβητήθηκε από νεώτερους μελετητές. Σύγχρονες αρχαιολογικές έρευνες έδειξαν ότι μάλλον έγινε μια ομαλή και όχι καταστροφική μετάβαση προς τον Χριστιανισμό.[19]

Αρχαιολογική έρευνα που έγινε στην Παλαιστίνη δεν επιβεβαίωσε την καταστροφή παγανιστικών ναών προκειμένου να μετατραπούν σε χριστιανικούς ναούς. Μεταξύ της εγκατάλειψης των πρώτων και της ίδρυσης των δεύτερων μεσολαβεί μια χρονική απόσταση αιώνων. Βρέθηκε ότι τα υλικά των παγανιστικών ναών ξαναχρησιμοποιήθηκαν για τις εκκλησίες. Όπως αναφέρει ο αρχαιολόγος M. Burdajewicz της Πολωνικής Αρχαιολογικής Αποστολής που ερεύνησε την περίπτωση της Παλαιστίνης, "με όρους θρησκευτικής σύγκρουσης Παγανισμού - Χριστιανισμού, η ανέγερση μιας εκκλησίας σε ένα μέρος που εγκαταλήφθηκε και ήταν ερείπια για δύο, τρείς ή περισσότερους αιώνες, δεν ήταν ένα εντυπωσιακό φαινόμενο". Ο ίδιος αναφέρει ότι οι πρωτογενείς χριστιανικές πηγές που αναφέρουν καταστροφές ναών είναι περιορισμένης ιστορικής αξίας και συνήθως δεν επιβεβαιώνοναι.[20] Επίσης δεν επιβεβαιώνεται η παλαιότερη αντίληψη ότι ο εκχριστιανισμός της Παλαιστίνης ήταν γρήγορος, λόγω της ύπαρξης των Αγίων Τόπων, και ότι είχε σχεδόν ολοκληρωθεί τον 4ο αιώνα. Η αρχαιολογική έρευνα έδειξε ότι στις μεν πόλεις ο Χριστιανισμός εγκαταστάθηκε γρήγορα, αλλά στα χωριά και την ύπαιθρο προχώρησε αργά και συνεχιζόταν έως και τον 6ο αιώνα. Η εξάπλωση του Χριστιανισμού στα χωριά της Παλαιστίνης έγινε με πρωτοβουλία των τοπικών κοινωνιών και όχι με κάποια μέτρα εκ των άνω.[21]

Αναφορές για καταστροφές ναών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παλαιότεροι συγγραφείς θεωρούν ότι μια από τις πρώτες κινήσεις των χριστιανών αφου έγιναν κυρίαρχη θρησκεία, ηταν η καταστροφή των παλιών παγανιστικών ναών (π.χ. Hanson, 1978[22]). Η καταστροφή των παγανιστικών ναών για λόγους θρησκευτικής σύγκρουσης έχει αμφισβητηθεί από σύγχρονους ερευνητές, οι οποίοι πιστεύουν ότι καταστροφές έγιναν για πραγματιστικούς λόγους, όπως για να επαναχρησιμοποιούνταν τα οικοδομικά υλικά των αρχαίων ναών επειδή ήταν υψηλής τεχνικής. Μέχρι και την ίδρυση του Παπικού κράτους (αρχές 7ου αιώνα), οι Χριστιανοί επίσκοποι της Ρώμης χρειάζονταν άδεια του αυτοκράτορα για να χρησιμοποιήσουν ένα παγανιστικό ως εκκλησία. Για το Πάνθεον ο επίσκοπος έλαβε άδεια του αυτοκράτορα το έτος 609 για τη μετατροπή σε εκκλησία.[23]

O Mariusz Burdajewicz, απο το Institute of Mediterranean and Oriental Cultures της Βαρσοβίας, αναφέρει πως ήταν συχνο φαινόμενο τα υλικά των παγανιστικών ναών ξαναχρησιμοποιήθηκαν για τις εκκλησίες.[24]

  • O Ευσέβιος αναφέρει καταστροφή του ναού του Ασκληπιού στις Αιγές της Κιλικίας, επί Κωνσταντινου Α' [25]. Αυτό αμφισβητείται ότι συνέβη, ή αν συνέβη πιθανολογείται ότι οφείλεται στο ότι οι Αιγές σχετίζονταν με τον Λικίνιο που ήταν πολιτικός αντίπαλος του Κωνσταντίνου. Το Ασκληπιείο φαίνεται ότι συνέχισε να λειτουργεί ως θεραπευτήριο με "εγκοίμηση" μέχρι τον ύστερο 4ο αιώνα και κατόπιν σταδιακά η λατρεία του Ασκληπιού αντικαταστάθηκε από τη λατρεία των ιατρών αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού και του επίσης ιατρού αγίου Θαλελαίου.[26]
  • To 391, ο ναός του Βααλ στην Ηλιούπολη. Κατά μια παλαιότερη άποψη που βασίζεται στον Ευσέβιο και τον Σωζόμενο, καταστράφηκε και τα υλικά του χρησιμοποιηθηκαν για το κτίσιμο χριστιανικής εκκλησίας.[27] Νεώτεροι αρχαιολόγοι και ιστορικοί δεν επιβεβαιώνουν τις πρωτογενείς πηγές, καθώς δεν βρέθηκαν ίχνη εκκλησίας. Τον 5ο αιώνα κτίστηκε μια Βασιλική στον εξωτερικό χώρο του ναού του Βαάλ.[28]
  • Το 391, καταστροφή του Σεραπείου της Αλεξανδρείας, ενός ναου αφιερωμένου στον ελληνιστικό θεό θεραπευτή Σέραπι.[29] Επίσης καταστράφηκαν τα Ασκληπιεία στην Κόρινθο και την Πέργαμο. Πιστεύεται ότι τέτοιες πλήρεις καταστροφές ήταν οι εξαιρέσεις, και κατά μία άποψη οι Χριστιανοί ήταν ιδιαίτερα εχθρικοί προς θεούς που είχαν την επωνυμία του Σωτήρα, όπως ο Ασκληπιός, ο Σέραπις και η Ίσις. Συνήθως οι ναοί εγκαταλείπονταν και αφού γίνονταν ερείπια μετατρέπονταν σε χριστιανικούς χώρους λατρείας.[30]
  • Σύμφωνα με περιγραφή του Μάρκου του Διακόνου στον "Βίο Αγίου Πορφυρίου επισκόπου Γάζης", το 402 καταστράφηκε ο ναός του θεού Μάρνα (Marnas) ή Δία, ονομαζόμενο και Μάρνειο στην Γάζα από τους Χριστιανούς.[31] Η ιστορική ακρίβεια αυτής της περιγραφής έχει αμφισβητηθεί από σύγχρονους ιστορικούς και τον Προτεστάντη θεολόγο H. Delehaye, ενώ δεν έχει βρεθεί κάποιο ίχνος του αρχαίου ναού ούτε της εκκλησίας που φέρεται ότι κατασκευάστηκε πάνω από τα ερείπια, και είναι άγνωστη η ακριβής τοποθεσία του. Πιστεύεται ότι η αφήγηση του Μάρκου του Διακόνου ανήκει στην κατηγορία της φανταστικής αγιογραφίας.[32]

Λίστα παγανιστικών ναών που συντηρήθηκαν ως χριστιανικοί ναοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον 4ο αιώνα, στην πραγματικότητα οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες έλαβαν μέτρα για την προστασία των αρχαίων ναών, όπως φαίνεται από τη νομοθεσία. Παρ' ότι ο Θεοδόσιος απαγόρευσε τον παγανισμό και τις σχετικές τελετές το 392, οι ναοί της Ρώμης δεν καταστράφηκαν μέχρι τον 5ο αιώνα, εκτός από διάφορα ιερά του Μίθρα που αρχικώς γκρεμίστηκαν και μετά ξαναχτίστηκαν ως εκκλησίες. Μετά τις καταστροφές από τους Γότθους έγινε ανοικοδόμηση. Τον 6ο και 7ο αιώνα ένας αριθμός παγανιστικών ναών και άλλων κτιρίων (όπως η Ρωμαϊκή Γερουσία) μέσα και γύρω από το ρωμαϊκό Forum μετατράπηκαν σε χριστιανικούς ναούς.[33] Το διάταγμα του Θεοδοσίου Β' το 435 για την καταστροφή παγανιστικών ναών ανέφερε ότι η τύχη των κτιρίων επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια των τοπικών διοικητών (praecepto magistratuum). Είναι αμφίβολο αν στην πράξη εφαρμόστηκε αυτή η διαταγή.[34]

Η σύγχρονη έρευνα που έγινε στη Ρώμη δείχνει ότι μάλλον συνέβη μια ήπια μετάβαση στον Χριστιανισμό, και όχι η σύγκρουση και οι καταστροφές που πιστευόταν παλαιότερα. Η εικόνα του Χριστιανού όχλου με τα λιβάνια που καταστρέφει ελληνο-ρωμαϊκούς ναούς είναι ένα δημιούργημα του "ιστορικού της πολυθρόνας" Έντουαρντ Γκίμπον. Οι ερευνητές απαριθμούν τους παγανιστικούς ναούς της Ρώμης που στην πραγματικότητα ανακαινίσθηκαν από τους Χριστιανούς και καθιερώθηκαν ως Χριστιανικοί Ναοί. Μεταξύ αυτών:[35]


  • Το Πάνθεον (Santa Maria ad Martyres, 7ος αι.)

Οι σημερινοί Χριστιανικοί ναοί της Ρώμης:

  • San Bartolomeo all’Isola,
  • San Basilio, San Lorenzo in Miranda,
  • Santa Maria dei Martiri,
  • Santa Maria de Secundicerio,
  • San Nicola in Carcere,
  • San Nicola dei Cesarini,
  • San Sebastiano al Palatino,
  • Santo Stefano delle Carrozze,
  • Sant’Urbano alla Caffarella,
  • Santa Francesca Romana).

Άλλοι ναοί:

  • Ο Παρθενώνας στην Ακρόπολη των Αθηνών. Έγινε χριστιανικός ναός σε άγνωστη εποχή, πάντως πριν τα μέσα του 6ου αιώνα. Στη Βυζαντινή εποχή έγινε τόπος διαλόγου του Χριστιανισμού με τον παγανισμό. Βλ. Παρθενώνας#Βυζαντινή/χριστιανική περίοδος
  • Ναός του Ηφαίστου (Ηφαιστείον) στην Αγορά των Αθηνών. Δεν είναι γνωστό πότε έγινε χριστιανικός ναός. Λειτουργούσε ως τέτοιος έως τον 19ου αιώνα. Βλ. Ναός Ηφαίστου.

Μέτρα κατά του παγανισμού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

O Daniel Sarefield αναφέρει πως το κάψιμο αρχαίων βιβλίων ηταν μια αλλη μορφή καταπίεσης των ειδωλολατρων απο τους χριστιανους, που εξελήχθηκε σε χριστιανική τελετουργία. Το συγκεκριμένο ειδος καταπίεσης δεν κατευθυνθηκε μονο εναντιον των ειδωλολατρών, αλλά και εναντίον αλλων αιρετικών χριστιανων, καθώς οι αυτοκράτορες, που υποστήριζαν τον χριστιανισμό, επεδίωκαν την ενότητα της εκκλησίας. Πέρα απο τα βιβλία, οι μητροπολίτες είχαν ρόλο στην καυση αντικειμενων που χρησιμοποιόνταν απο παραδοσιακά παγανιστικά επαγγέλματα. Πάντως ορισμένοι χριστιανοι διαφώνησαν με αυτη την τακτική. [36]

Ενα παραδειγμα καταστολής του παγανισμού αποτελεί νόμος του 386 στον οποίο οποιος δυσανασχετεί με τον χριστιανισμο θα πληρώσει με την ζωή του και το αίμα του.[37][7] Ωστόσο οι σύγχρονοι ιστορικοί πιστεύουν ότι τέτοιοι νόμοι σπανίως εφαρμόζονταν και εκδίδονταν για χάρη κάποιων τοπικών αιτημάτων. Εξ άλλου, εκείνη την εποχή η βία ήταν γενικότερο φαινόμενο και συνέβαινε και μεταξύ Χριστιανών.[38]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ «Alexiou Margaret, "The Ritual Lament in Greek Tradition", Rowman & Littlefield, 2002, 2nd ed., κεφ. 2. From paganism to Christianity. Στο Center for Hellenic Studies, Harvard University». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2019. 
  2. ↑ [1]Marianne Saghy, Edward M. Schoolman, Pagans and Christians in the Late Roman Empire: New Evidence, New Approaches ..., Central European University Press, Budapest, 2017, Introduction, p.1] Η Μ.Saghy (1961 – 2018) υπήρξε Ουγγαρέζα ειδικός στις θρησκείες και τον πολιτισμό της Ύστερης Αρχαιότητας, καθηγήτρια Μεσαιωνικών Σπουδών του Central European University και του Eötvös Loránd University της Βουδαπέστης. Ο Edward M. Schoolman είναι καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Nevada.
  3. ↑ https://muse.jhu.edu/article/724075
  4. ↑ Zagorin 2003, σελ. 1.
  5. ↑ Reviewed by: Sarah Covington, ανασκόπιση του βιβλίου P. Zagorin "How the Idea of Religious Toleration Came to the West". Renaissance Quarterly, vol. 58 no. 1, 2005, pp. 276-278. Project MUSE. Αρχειοθετήθηκε 2019-05-31 στο Wayback Machine. Παραπέμπει και στη σ. 289 του βιβλίου. "Zagorin argues that toleration in the west 'was itself very largely inspired by religious values and was fundamentally religious in character' (289)".
  6. ↑ Rita Lizzi Testa et al., Introduction, στο Marianne Sághy, Rita Lizzi Testa, "Pagans and Christians in Late Antique Rome: Conflict, Competition, and Coexistence in the Fourth Century", Cambridge University Press, 2015 (https://doi.org/10.1017/CBO9781316274989), σ. 1, 2
  7. ↑ 7,0 7,1 Nixey 2018, σελ. 35.
  8. ↑ By Bettany Hughes June 8, 2018 THE DARKENING AGE The Christian Destruction of the Classical World, New York Times
  9. ↑ By Bettany Hughes June 8, 2018 THE DARKENING AGE The Christian Destruction of the Classical World, New York Times
  10. ↑ Ο Brent Shaw (1947 - ) είναι Καναδός ιστορικός, καθηγητής κλασσικών σπουδών στο πανεπιστήμιο Princeton, New Jersey, USA.
  11. ↑ Christopher Kelly (2016), κεφ. 7. (χωρίς αρ. σελίδας). Παραπέμπει (παραπομπή Νο. 20) και στο Β. Shaw, "Sacred violence", σ. 779.
  12. ↑ John North, Ινστιτούτο Κλασσικών Σπουδών, University of London [2] Αρχειοθετήθηκε 2019-06-05 στο Wayback Machine.. Δεν πρέπει να συγχέεται με τον καθηγητή John North (1934-2008), ιστορικό της επιστήμης [3]
  13. ↑ John North "The Religious History of the Roman Empire", Online Publication: Dec 2017, Oxford Research Encyclopedias, κεφάλαιο "New Groups".
  14. ↑ Ο Thomas Sizgorich υπήρξε επίκουρος καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον Χριστιανισμό της ύστερης αρχαιότητας και το πρώιμο Ισλάμ. [4]
  15. ↑ T. Sizgorich, "Violence and Belief in Late Antiquity: ..." (Philadelphia, 2009, p. 21. Αναφέρεται στο Christopher Kelly, "Narratives of Violence: Confronting Pagans", στο συλλογικό Arietta Papaconstantinou, Daniel L. Schwartz, "Conversion in Late Antiquity: Christianity, Islam, and Beyond: ...", κεφ. 7
  16. ↑ [LEVITIN, D. (2012). FROM SACRED HISTORY TO THE HISTORY OF RELIGION: PAGANISM, JUDAISM, AND CHRISTIANITY IN EUROPEAN HISTORIOGRAPHY FROM REFORMATION TO 'ENLIGHTENMENT'. The Historical Journal, 55(4), 1117-1160. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/23352193, σ. 1119, 1120]
  17. ↑ Stephen Paul Foster, Introduction: "Hume, Gibbon, and the Attack on Christianity", στο Melancholy Duty. International Archives of the History of Ideas, (ARCH, vol. 154), σ. 1, 2.
  18. ↑ Rosamond McKitterick, Roland Quinault (eds.) Edward Gibbon and Empire, Cambridge University Press, 2002, σ. 193-195.
  19. ↑ Schuddeboom, Feyo L."The Conversion of Temples in Rome." Journal of Late Antiquity, vol. 10 no. 1, 2017, pp. 166-186. Project MUSE, doi:10.1353/jla.2017.0005
  20. ↑ Mariusz Burdajewicz, "From Pagan Temple to Church in Late Antiquity Palestine" Études et Travaux XXX (2017)
  21. ↑ Doron Bar, The Christianisation of Rural Palestine during Late Antiquity", The Journal of Ecclesiastical History, null, pp 401-421 doi:10.1017/S0022046903007309
  22. ↑ Hanson, 1978 & That the first impulse of Christians was to pull down and destroy pagan temples, and that this was the earliest policy followed towards them, there can be no doubt. The original temenos area might be preserved, and some of the out-buildings, such as flights of stairs with propylaea, might be adapted, but the temple area itself, and particularly the altar, was given to destruction., σελ. 258.
  23. ↑ J. Vaes (1990). Αναφέρεται στο Schuddeboom, Feyo L."The Conversion of Temples in Rome." Journal of Late Antiquity, vol. 10 no. 1, 2017, pp. 166-186. Project MUSE, doi:10.1353/jla.2017.0005
  24. ↑ Mariusz Burdajewicz, "From Pagan Temple to Church in Late Antiquity Palestine A View from Hippos-Sussita", Études et Travaux XXX (2017), σ. 182, 205, 206
  25. ↑ Poττer 2015, σελ. 276.
  26. ↑ Ildiko Csepregi, "Christian transformation of Pagan Cult Places: the Case of Aegae, Cilicia", στο British Archaeological Reports, έκδοση υπό Anna Kouremenos & S. Chandrasekaran, 2015.
  27. ↑ Hanson 1978, σελ. 262.
  28. ↑ Mariusz Burdajewicz, (2017) σ. 182, υποσημ. 4
  29. ↑ Ehrman 2018, σελ. 200-201.
  30. ↑ Ildiko Csepregi, σ. 50 και σημ. 10.
  31. ↑ Daniel Sarefield The Symbolics of Book Burning The Establishment of a Christian Ritual of Persecution p=171
  32. ↑ Busine, Aude. "From Stones to Myth: Temple Destruction and Civic Identity in the Late Antique Roman East." Journal of Late Antiquity, vol. 6 no. 2, 2013, p. 325-346. Project MUSE, doi:10.1353/jla.2013.0016. σελ. 330-332
  33. ↑ Sarah Bond, "Were Pagan Temples All Smashed Or Just Converted Into Christian Ones?", Forbes, Oct 7, 2017.
  34. ↑ Ildiko Csepregi, σ. 50
  35. ↑ [https://www.forbes.com/sites/drsarahbond/2017/10/07/were-pagan-temples-all-smashed-or-just-converted-into-christian-ones/ Sarah Bond, "Were Pagan Temples All Smashed Or Just Converted Into Christian Ones?", Forbes, Oct 7, 2017.]
  36. ↑ Daniel Sarefield The Symbolics of Book Burning The Establishment of a Christian Ritual of Persecution p=169-171
  37. ↑ By Bettany Hughes June 8, 2018 THE DARKENING AGE The Christian Destruction of the Classical World, New York Times
  38. ↑ academia.edu, Averil Cameron, "Christian conversion in late antiquity: some issues", σ. 14,

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Σύγκρουση_μεταξύ_Χριστιανισμού_και_Παγανισμού_κατά_την_Ύστερη_Αρχαιότητα&oldid=10470545"