Στρατόπεδο Παύλου Μελά
Συντεταγμένες: 40°39′36″N 22°56′19″E / 40.66000°N 22.93861°E
| Στρατόπεδο Παύλου Μελά | |
|---|---|
 Άποψη του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά, στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης. | |
 | |
| Είδος | στρατόπεδο συγκέντρωσης, στρατώνας και Ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 40°39′36″N 22°56′19″E |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Παύλου Μελά |
| Χώρα | Ελλάδα |
| δεδομένα (π) | |
Το στρατόπεδο Παύλου Μελά βρίσκεται στη Σταυρούπολη της Θεσσαλονίκης. Επί Γερμανικής κατοχής, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λειτούργησε ως στρατόπεδο κράτησης, σε πρώην στρατώνες πυροβολικού από τη γερμανική υπηρεσία ασφαλείας (SD). Μετά την απελευθέρωση του 1944 συνέχισε τη λειτουργία του ως στρατόπεδο του Ελληνικού Στρατού έως το 2005.[α] Στα ιστορικά κτίρια του πρώην Στρατοπέδου πρόκειται να δημιουργηθεί Μουσείο Μικρασιατικού Προσφυγικού Ελληνισμού και Μουσείο Αρχαιοτήτων Μετρό.
Ιστορικό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το συγκρότημα στρατώνων υπάρχει από το 1881 και η γαλλική συμμαχική στρατιά το χρησιμοποίησε στη διάρκεια των ετών 1915 – 1917 στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου.
Στο χώρο του στρατοπέδου το έτος 1903-1904 χτίστηκε το τζαμί του Λεμπέτ που αποτελούσε οθωμανικό τέμενος.
Πόλεμος και Κατοχή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 1941 κατέλαβαν το στρατόπεδο γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Αρχικά 278 άτομα που συνελήφθησαν στις 5 Ιουλίου 1941 κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων κατά της ελληνικής αντίστασης κρατούνταν φυλακισμένοι στο στρατόπεδο.
Στους κρατούμενους συμπεριλαμβάνονταν αρκετές εθνικότητες. Εκτός από Έλληνες, Σέρβους και Εβραίους υπήρχαν και Αλβανοί, Βόσνιοι, Πολωνοί, Ρώσοι, Γάλλοι, αλλά και Βούλγαροι και Γερμανοί, ενώ μετά την παράδοση της Ιταλίας το 1943 φυλακίστηκαν και Ιταλοί.[1]
Μετά από αρκετές πράξεις σαμποτάζ και επιθέσεων, ο διοικητής της στρατιωτικής διοίκησης Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, Κουρτ φον Κρέντσκι, διέταξε τον Σεπτέμβριο του 1941 την δημιουργία στρατοπέδου συγκέντρωσης στη Θεσσαλονίκη. Ο Επικεφαλής της Βέρμαχτ για την Νοτιοανατολική Ευρώπη, Βίλχελμ Λιστ ,ζητούσε να κρατούνται όμηροι κρατούμενοι για να εφαρμοστεί η διαταγή εξιλέωσης Sühnebefehl (888/41) σύμφωνα με την οποία για κάθε νεκρό Γερμανό στρατιώτη έπρεπε να πυροβοληθούν 50 έως 100 κομμουνιστές. Μερικές από τις εκτελέσεις πραγματοποιήθηκαν μέσα στο στρατόπεδο και σε διάφορα μέρη γύρω από αυτό συμπεριλαμβανομένης της φυλακής του Επταπυργίου.[2]
Η πρώτη εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1941.
Στις 27 Δεκεμβρίου 1941, ύστερα από μια πράξη σαμποτάζ στο σιδηροδρομικό δίκτυο και την ανατίναξη του σπιτιού του στενού συνεργάτη των Γερμανών Γεώργιου Πούλου, ο στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης διέταξε την εκτέλεση δώδεκα κρατουμένων στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, ως αντίποινα για το σαμποτάζ για το οποίο ευθύνονταν, σύμφωνα με τους Γερμανούς, οι κομμουνιστές. Οι φύλακες, οι γιατροί, οι νοσοκόμες και οι μάγειρες του στρατοπέδου ήταν Έλληνες, και η διοίκηση ελληνική, αλλά υπό άμεση γερμανική επιτήρηση, κάτι πρωτοφανές για τις κατεχόμενες χώρες.
Από το 1944 και μετά, Έλληνες συνεργάτες, τα λεγόμενα τάγματα ασφαλείας ,με επικεφαλής τον Αντώνη Δάγκουλα και το Εθελοντικό Τάγμα του Γιώργου Πούλου συνέδραμαν αποφασιστικά στη συνεχή εισροή κρατουμένων, όπως και η Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης με διοικητή τον Νικόλαο Ιωάννου συμμετείχαν επίσης στις συλλήψεις και τις εκτελέσεις. Στις 6 Ιουνίου 1944 εκτελέστηκαν 101 όμηροι κρατούμενοι. Η τελευταία εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 1944.[3] Το στρατόπεδο Παύλου Μελά απελευθερώθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1944, λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Αξιοσημείωτα παράδοξα γεγονότα που συνέβησαν στο στρατόπεδο αποτελούν η οργάνωση αγώνων πάλης και θεατρικών παραστάσεων και η δωρεά από τον διαβόητο Μαξ Μέρτεν (ο οποίος θεωρήθηκε ο κύριος υπεύθυνος της γενοκτονίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης) ενός χριστουγεννιάτικου δέντρου στις 20 Δεκεμβρίου 1943.[3]
Μεταπολεμική περίοδος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας στα τέλη Οκτωβρίου του 1944, το συγκρότημα χρησιμοποιήθηκε από τον αριστερό επαναστατικό Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ) ως τόπο φυλάκισης πολιτικών αντιπάλων. Μετά την αποστράτευση του EΛΑΣ τον Φεβρουάριο του 1945, το στρατόπεδο χρησιμοποιήθηκε για τη φυλάκιση των μελών του ΕΛΑΣ, καθώς και συνεργατών και συγγενών τους. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1946 έως 1949) οι στρατώνες επέστρεψαν στον ελληνικό στρατό. Το συγκρότημα είναι εγκαταλελειμμένο από το 2005.
Μεταπολεμικές Δίκες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο στρατάρχης Βίλχελμ Λιστ δικάστηκε στη λεγόμενη δίκη των ομήρων μαζί με 11 πρώην υφισταμένους του για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στην περιοχή των Βαλκανίων. Καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη τον Φεβρουάριο του 1948 και απελευθερώθηκε πρόωρα το 1952 λόγω προβλημάτων υγείας.
Μνήμη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σήμερα έχει δημιουργηθεί ένα μνημείο αφιερωμένο στα θύματα της μαζικής εκτέλεσης της 6ης Ιουνίου 1944 μπροστά από το Δημαρχείο του δήμου Παύλου Μελά επί της οδού Λαγκαδά.[4]
Έχουν προγραμματιστεί μελλοντικά έργα ανάπλασης του στρατοπέδου και του περιβάλλοντος χώρου του, καθώς υπάρχει και η ιδέα δημιουργίας μουσείου σχετικά με την περίοδο της κατοχής. Επίσης πρόκειται να δημιουργηθεί Μουσείο Μικρασιατικού Προσφυγικού Ελληνισμού και Μουσείο Αρχαιοτήτων Μετρό.[5][6]
Σημειώσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Επί Κατοχής, σε χαρακτήρα ήταν ένα στρατόπεδο κράτησης παρόμοιο με το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Χαϊδάρι κοντά στην Αθήνα.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Καφταντζής 2001.
- ↑ https://www.gedenkorte-europa.eu/de_de/pavlos-melas.html
- ↑ 3,0 3,1 «Στρατόπεδο Παύλου Μελά». www.occupation-memories.org. 27 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2020.
- ↑ «Pavlos Melas». www.gedenkorte-europa.eu. Ανακτήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2020.
- ↑ Καλαϊτζή, Αλεξία. «Έτσι θα μεταμορφωθεί το ιστορικό κτήριο Α2 στο στρατόπεδο Παύλου Μελά». Έτσι θα μεταμορφωθεί το ιστορικό κτήριο Α2 στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Ανακτήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2020.
- ↑ Στο στρατόπεδο Παύλου Μελά η Μενδώνη - Μουσεία τουλάχιστον δύο κτίρια
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Καφταντζής, Γιώργος (2001). Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941-1944.. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής. σελ. 330. ISBN 9789603740834.
