Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πανώλη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Πανούκλα)
Πανώλη
Yersinia pestis όπως φαίνεται σε 200x μεγέθυνση με φθορίζουσα ταμπέλα.
Ειδικότηταλοιμωξιολογία
Συμπτώματαπυρετός[1], πονοκέφαλος[1], έμετος, μυαλγία, βουβώνας, καταπληξία, δηλητηρίαση, βήχας, αιμόπτυση, εξάνθημα, ντελίριο, υπεραιμία και Αιμορραγία[2]
Ταξινόμηση
ICD-10A20.a
ICD-9020
MedlinePlus000596
eMedicinemed/3381
MeSHD010930

Η πανώλη ή πανούκλα[3] είναι οξεία λοιμώδης νόσος, που προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis («Υερσίνια της πανώλης») γνωστό και ως «παστερέλλα του Υερσέν». Η νόσος μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων, (κυρίως του είδους Xenopsylla cheopsis), που παρασιτούν σε άρρωστο μαύρο αρουραίο. Μεταδίδεται εύκολα και γρήγορα με άμεση ή έμμεση επαφή, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις πνευμονικής εντόπισης, οπότε μεταδίδεται ακόμα και με τα σταγονίδια. Είναι βαριάς μορφής ασθένεια, με υψηλό πυρετό και τοξική κατάσταση. Η ασθένεια εμφανίζεται σε τρεις μορφές:

  • βουβωνική (έντονη αιμορραγική λεμφαδενίτιδα),
  • πνευμονική, που είναι ιδιαίτερα μολυσματική μορφή (βαριά πνευμονία)
  • σηψαιμική.

Η σηψαιμική και η πνευμονική μορφή είναι πάντα θανατηφόρες, εάν η θεραπευτική αγωγή δεν είναι ταχύτατα αποτελεσματική. Οι σουλφοναμίδες και ορισμένα αντιβιοτικά, όπως η στρεπτομυκίνη είναι πολύ αποτελεσματικές κατά του πανωλικού βακτηρίου. Η νόσος οδηγεί σε θνητότητα 40-60% χωρίς θεραπεία, ενώ για όσους λαμβάνουν θεραπεία η θνητότητα είναι 1-15%.[4]

Η λέξη προέρχεται από το ουσιαστικοποιημένο επίθετο ο, η πανώλης (-ους), το πανώλες. Εννοείται ότι προσδιορίζει το ουσιαστικό νόσος (πανώλης νόσος) και σημαίνει την ασθένεια που καταστρέφει τα πάντα. Για τον ίδιο λόγο έχει χρησιμοποιηθεί και για άλλες πανδημίες.

Η πανώλη είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Παράδειγμα αναφορών είναι αυτό του Θουκυδίδη: ο λοιμός των Αθηνών, πιθανώς να είναι η πανώλη. Από τον 6ο αιώνα και σε όλον τον Μεσαίωνα εκδηλώνονταν μεγάλες επιδημίες, με αποτέλεσμα να παραμείνουν μόνιμα ενδημικές εστίες. Γνωστή είναι η μεγάλη επιδημία του 14ου αιώνα, η οποία ονομάστηκε Μαύρος Θάνατος. Μετά τον 14ο αιώνα, η νόσος έγινε ενδημική και για 300 χρόνια υπήρχαν επιδημικές εξάρσεις. Στα τέλη του 19ου αιώνα, σημειώθηκε μία ακόμα πανδημία.

Σήμερα, ενδημικές εστίες υπάρχουν κυρίως στην Ασία, στην Αφρική και στη Νότια Αμερική. Στην Ασία η νόσος μεταφέρεται κυρίως από το τρωκτικό Marmota himalayana, ζώο που θηρεύεται κυρίως για τη γούνα του.

Η πανώλη ανήκει στις 5 σοβαρότερες μεταδιδόμενες ασθένειες. Η προφύλαξη επιτυγχάνεται με μέτρα που λαμβάνονται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), η τήρηση των οποίων είναι υποχρεωτική για τα κράτη-μέλη της οργάνωσης αυτής.

Η πανώλη είναι επίσης γνωστή και ως πανούκλα.

Η πανώλη που εξαπλώθηκε μεταξύ των ζώων το 1998.
Ο «Ιατρός της Ρώμης» είναι χαλκογραφία του 1656 (J. Columbina). Η ενδυμασία που απεικονίζεται χρησίμευε κατά την άποψη των ιατρών της εποχής εκείνης στην προστασία από την επιδημία.

Αίτιο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το βακτηρίδιο Yersinia pestis είναι ο αιτιολογικός παράγοντας της πανώλης. Ζει στους αρουραίους και μεταφέρεται από αρουραίο σε αρουραίο και από αρουραίο σε άνθρωπο, μέσω των ψύλλων. Από άνθρωπο σε άνθρωπο μπορεί να μεταδοθεί μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων.[5]

Συμπτώματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αφού εισχωρήσει στο ανθρώπινο σώμα, μεταφέρεται μέσω των λεμφαδένων και μετά της συστηματικής κυκλοφορίας σε διάφορα όργανα όπου προκαλεί αιμορραγικές ή νεκρωτικές βλάβες. Αν εμφανιστεί λεμφαδενοπάθεια της βουβωνικής περιοχής, ονομάζεται βουβωνική πανώλη. Στη σηψαιμική πανώλη κυριαρχεί η εικόνα του σηπτικού σοκ, ενώ στην αναπνευστική πανώλη, η αναπνευστική δυσχέρεια.[6]

Διάγνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το βακτηρίδιο μπορεί να απομονωθεί και να καλλιεργηθεί από το αίμα και τα πτύελα. Πιο γρήγορα, μπορεί να μικροσκοπηθεί κατευθείαν με ειδική χρώση (Giemsa ή Wayson).[7]

Θεραπεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι αμινογλυκοσίδες και κινολόνες χρησιμοποιούνται ως αντιβιοτική αγωγή. Υποστηρικτική αγωγή για αντιμετώπιση συμπτωμάτων.[6]

Σημαντικότερες επιδημίες πανώλης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λαογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην ελληνική λαογραφία,[8] ο λαός προσωποποιώντας την πανούκλα, τη φαντάστηκε σαν μια τυφλή μαυροφορεμένη γριά να κρατά στο χέρι ρόπαλο και να περιφέρεται στην επαρχία, σκοτώνοντας όποιον συναντά στο δρόμο της, αλλά και όποιον αγγίξει. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας πίστευαν πως οι Πανούκλες ήταν τρεις γριές που η μια κρατάει το «κατάστιχο», η άλλη το «ψαλίδι» και η τρίτη το «σάρωμα», δοξασία που ασφαλώς και παραπέμπει στις Γραίες ή Μοίρες της Ελληνικής Μυθολογίας. Προστάτες των ασθενών και διώκτες της πανούκλας θεωρούνταν ο Άγιος Χαράλαμπος και η Αγία Παρασκευή ενώ για την καταπολέμησή της χρησιμοποιούνταν διάφορα μαγικά γιατροσόφια. Στις δε κοινές εκφράσεις η πανούκλα απαντάται και ως βρισιά («μωρή Πανούκλα!»).

Στη λαογραφία της Δύσης η πανούκλα αποδόθηκε με τη παράσταση του δρεπανηφόρου θανάτου, σε απεικόνιση ζωντανού σκελετού που περιφέρεται κρατώντας μία κόσα, ένα μακρύ κοντάρι που καταλήγει σε δρεπάνι.

Στον Μεσαίωνα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με τις ονομασίες Μαύρη Πανούκλα, ή Μαύρη Πανώλη φέρονται οι τρομερές δημογραφικές συνέπειες που σημειώθηκαν στη δυτική Ευρώπη από τη μολυσματική αρρώστια των ετών 1346-1349.[9]

Αυτή προκάλεσε μια από τις πιο σοβαρές πληθυσμιακές καταστροφές που γνώρισε ποτέ η χριστιανική Δύση. Η μόλυνση προήλθε από την Ανατολή, από Γενοβέζους ναυτικούς, και μεταδόθηκε στη Σικελία και στην Τοσκάνη αρχικά. Χτύπησε τους πληθυσμούς που ήταν λιγότερο προετοιμασμένοι ν' αντιμετωπίσουν τη νέα μορφή της επιδημίας.

Διαδόθηκε ταχύτατα σε ολόκληρη την Ευρώπη έως την Αγγλία, τη Γερμανία και στη Σκανδιναβία ακόμη. Το μικρόβιο παρέμεινε για πολλούς μήνες σε κάθε πόλη ή περιοχή και γρήγορα προσέβαλε όλους τους κατοίκους. Οι παλαιές επιδημίες, που άλλοτε εμφανίζονταν σε κανονικά διαστήματα στις δυτικές χώρες, είχαν βουβωνική μορφή. Διαδίδονταν από άρρωστους ποντικούς και από τα τσιμπήματα των ψύλλων. Το 1348 όμως, η πανώλη παρουσιάζει καινούργια όψη, άγνωστη όπως φαίνεται, στη Δύση, τη μόλυνση δηλαδή των πνευμόνων, που μεταδιδόταν ταχύτατα με τον αέρα. Έτσι εξηγούνται οι καταπληκτικές πρόοδοι της αρρώστιας και ο τεράστιος αριθμός των θυμάτων. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να αντιδράσουν παρά με το να απομονωθούν στα σπίτια τους και έπειτα να φύγουν μακριά από τις πόλεις.

Η σκληρότητα και ο ανυποχώρητος χαρακτήρας της αρρώστιας, αμέσως θεωρήθηκε σαν θεϊκή τιμωρία. Επηρέασαν πολύ τα πνεύματα των ανθρώπων και δημιούργησαν, ιδίως στις λαϊκές μάζες ένα μυστικισμό με επικίνδυνο παροξυσμό, προκάλεσαν ακόμη αναβιώσεις μαγικών συνθηκών και πράξεων. Αρχίζουν τότε οι πιο μεγάλες εξιλαστήριες τελετές. Οι αυτομαστιγούμενοι, ομάδες δηλαδή μετανοούντων, ιδιαίτερα πολυάριθμες στη Γερμανία διατρέχουν την ύπαιθρο, μπαίνουν στις πόλεις, προσελκύουν την προσοχή των μαζών με τις παράξενες τελετές τους που τις διαδέχονται συλλογικά μαστιγώματα, χοροί και τραγούδια, μυστικιστικές εκστάσεις, προκαλούν επίσης ταραχές και οχλαγωγίες. Επίσης, η πανδημία επισύρει την οργή των φτωχών εναντίον των ξένων και των μη χριστιανών, που τους θεωρούν υπεύθυνους. Στη Γερμανία, στη Γαλλία και στην Καταλονία, ο λαός κατακρεουργεί τους Εβραίους, τους οποίους κατηγορεί ότι έριξαν δηλητήριο στα πηγάδια για να εξοντώσουν τους χριστιανούς.

Φυσικά είναι αδύνατο να υπολογίσουμε τις ανθρώπινες απώλειες για όλη τη Δύση. Αρκετές εργασίες που έχουν γραφεί επιτρέπουν να υπογραμμίσουμε τη σοβαρότητα της καταστροφής.

Στη λογοτεχνία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από την πανούκλα έχουν εμπνευστεί και πολλοί λογοτέχνες στο παρελθόν. Ενδεικτικά:

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 (Standard Taiwanese Mandarin) www.cdc.gov.tw/Category/Page/iCortfmEfVKqcZMeDdEuDA. Ανακτήθηκε στις 25  Απριλίου 2020.
  2. ↑ (Αγγλικά) οντολογία των ασθενειών. 27  Μαΐου 2016. purl.obolibrary.org/obo/doid.owl. Ανακτήθηκε στις 30  Νοεμβρίου 2020.
  3. ↑ «Πανούκλα - Λεξικό της κοινής νεοελληνικής». 
  4. ↑ «Plague». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2010. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2010. 
  5. ↑ Davidson, 16η έκδοση, 5η ελληνική, σελ=333
  6. ↑ 6,0 6,1 Davidson, 16η έκδοση, 5η ελληνική, σελ=334
  7. ↑ Davidson, 16η έκδοση, 5η ελληνική, σελ=332
  8. ↑ Λεξικόν Ηλίου
  9. ↑ Μεσαιωνική Δύση

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • DeSalle, keimeno: Brian Ward ; symvoulod ekdoses: Dr. Rob (2003). Epidemies. Athens: Erevnites. ISBN 9603682659. 
  • Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τομ.15ος, σελ.422.
  • Η Μεσαιωνική δύση. (5ος-15ος αι.) ΒΑΝΙΑΣ Θεσσαλονίκη 2004.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πανώλη&oldid=10591238"