Μπρονισουάβα Βάις

Μπρονισουάβα Βάις
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη; μητρική γλώσσα	Bronisława Wajs (Πολωνικά)
Γέννηση	17 Αυγούστου 1908; Σιτάνιετσ
Θάνατος	8 Φεβρουαρίου 1987; Ινοβρότσουαφ
Εθνικότητα	Ρομά
Χώρα πολιτογράφησης	Πολωνία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Πολωνικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Πολωνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ποιήτρια; συγγραφέας
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα

Η Μπρονισουάβα Βάις (πολωνικά: Bronisława Wajs) (17 Αυγούστου 1908, Λούμπλιν – 8 Φεβρουαρίου 1987, Ινοβρότσουαφ), κοινώς γνωστή με το ρομά όνομα της, Παπούσα (Papusza, που σημαίνει Κούκλα), ήταν Πολωνή Ρομά κλασική ποιήτρια και τραγουδίστρια.

Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Μπρονισουάβα Βάις μεγάλωσε νομαδικά με την οικογένειά της στην Πολωνία ως μέρος μιας κουμπανίας ή μιας ομάδας οικογενειών. Ήταν εγγράμματη, ασυνήθιστο για ένα Πολωνό Ρομά εκείνης της εποχής. Έμαθε να διαβάζει δίνοντας κοτόπουλα με αντάλλαγμα μαθήματα με ντόπιους χωρικούς. Αυτό δεν αποδοκιμαζόταν και όποτε την έβρισκαν να διαβάζει την ξυλοκοπούσαν και κατέστρεφαν το βιβλίο. Παντρεύτηκε σε μια παραδοσιακή τελετή στα 15 της με έναν σεβαστό αρπιστή ονόματι Ντιονίζι Βάις (Dionizy Wajs), ο οποίος ήταν 24 χρόνια μεγαλύτερός της.^[3] Ήταν πολύ δυσαρεστημένη με το γάμο και άρχισε το τραγούδι ως διέξοδο για τις απογοητεύσεις της, με τον σύζυγό της να τη συνοδεύει συχνά με την άρπα. Σύντομα, αφότου έμαθε να τραγουδά, άρχισε να συνθέτει τις δικές της μπαλάντες και τραγούδια βασισμένα στην παραδοσιακή αφήγηση και τη σύνθεση των Ρομά.

Το 1949, η οικογένεια της Παπούσα εγκαταστάθηκε στο Ζάγκαν, στην ανατολική Πολωνία.^[3] Την ίδια χρονιά, την άκουσε ο Πολωνός ποιητής Γέζι Φιτσόφσκι, ο οποίος αναγνώρισε αμέσως το ταλέντο της.^[4] Πολλά από τα ποιήματά της ασχολούνταν με το «Νόστο», ένα θέμα κοινό στη ρομανική ποίηση. Αν και οι Ρόμα το χρησιμοποίησαν αυτό για να περιγράψουν τη λαχτάρα να επιστρέψουν στον ανοιχτό δρόμο, ο Φιτσόφσκι το είδε αυτό ως η Παπούσα που λαχταρούσε να εγκατασταθεί κάπου μόνιμα, να μην είναι πλέον νομάς. Μετάφρασε και δημοσίευσε αρκετά από τα ποιήματά της σε ένα περιοδικό που με την ονομασία Problemy, μαζί με μια συνέντευξη με τον Πολωνό ποιητή Γιούλιαν Τούβιμ. Αν και το ποίημα έκανε γνωστή την Παπούσα για πρώτη φορά στο πολωνικό κοινό, η συνέντευξη και, πάνω απ΄ όλα, το μίνι Ρομά-Πολωνικό λεξικό που επισυνάφθηκε σε αυτό, προκάλεσε αρνητική τροπή στη ζωή της ποιήτριας, καθώς κατηγορήθηκε ότι αποκάλυψε τα μυστικά του πολιτισμού τους στους γκάντζο (μη Ρομά άτομα). Οι δραστηριότητές της συνδέθηκαν από ορισμένους Ρομά με τις ταυτόχρονες κινήσεις της πολωνικής κομμουνιστικής κυβέρνησης που κορυφώθηκαν τον Σεπτέμβριο του 1952 (γνωστή ποικιλοτρόπως ως «Δράση Γ» ή «Η Μεγάλη Ασφάλεια», που είχε ως στόχο τη δημιουργία της πρώτης απογραφής των Πολωνών Σίντι και Ρομά, την εγγραφή τους και την υποχρεωτική χορήγηση δελτίων ταυτότητας. Οι κατηγορίες των Παπούσα και Φιτσόφσκι ως υποστηρικτών, ακόμη και ακούσια για την αναγκαστική εγκατάσταση των Ρομά δεν είναι ασυνήθιστες ακόμη και τώρα, αν και ο νόμος που επιβάλλει την απαγόρευση της περιπλάνησης εισήχθη μόλις το 1964. Παρόμοια νομοθεσία άρχισε να αναδύεται σε γειτονικές χώρες όπως η Τσεχοσλοβακία (1958), η Βουλγαρία (1958) και η Ρουμανία (1962). Η ίδια η Παπούσα εγκαταστάθηκε στη δυτική πολωνική πόλη Γκόζουφ Βιελκοπόλσκι, περνώντας το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης ζωής της σε ένα σπίτι στην οδό Κοσινιέρουφ Γκντίνσκιχ (Kosynierów Gdyńskich), που σήμερα φέρει μια πλακέτα αφιερωμένη σε αυτήν. Το 1962, η Παπούσα εντάχθηκε στην Ένωση Πολωνών Συγγραφέων.^[3]

Η κοινότητα των Ρομά άρχισε σύντομα να θεωρεί την Παπούσα ως προδότρια, απειλώντας την και βρίζοντάς την, είτε επειδή αποκάλυψε τις λεπτομέρειες της γλώσσας, του πολιτισμού, των εθίμων και του κοινού δικαίου των Ρομά, για τις επαφές της με τους γκάντζο ή για τον υποτιθέμενο ρόλο της στις αντινομαδικές κινήσεις της κυβέρνησης. Η Παπούσα υποστήριξε ότι ο Φιτσόφσκι είχε εκμεταλλευτεί τη δουλειά της και την είχε βγάλει εκτός πλαισίου. Οι εκκλήσεις της έπεσαν στο κενό και ο Μπάρο Σέρο (μεγάλο κεφάλι, πρεσβύτερος στην κοινότητα των Ρομά) την κήρυξε «ακάθαρτη». Εξορίστηκε από τον κόσμο των Ρομά και οι επαφές της με τον Φιτσόφσκι έσβησαν. Στη συνέχεια, πέρασε 8 μήνες σε ψυχιατρείο και στη συνέχεια τα επόμενα 34 χρόνια της ζωής της μόνη και απομονωμένη. Το 1981 μετακόμισε με την οικογένεια της αδερφής της στην Κουγιαβία.^[3] Πέθανε το 1987 και ετάφη στο νεκροταφείο του Αγίου Ιωσήφ. Ο Φιτσόφσκι παρέμεινε ο κύριος θαυμαστής και ο υμνητής της, εκλαϊκεύοντας την κληρονομιά της και τη μοναδική της θέση στην πολωνική και ρομανική κουλτούρα σε όλη τη μετέπειτα ζωή του.