Μάχη του Φιλομήλιου
Η μάχη του Φιλομηλίου (λατινικοποιήθηκε ως Philomelium, σύγχρονο Akşehir) του 1116 [1] είναι σειρά συγκρούσεων μεταξύ ενός Βυζαντινού εκστρατευτικού στρατού υπό τον Αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό και των δυνάμεων του σουλτανάτου του Ρουμ υπό τον σουλτάνο Μαλίκ Σαχ. Συνέβη κατά τη διάρκεια των Βυζαντινο-Σελτζουκικών πολέμων. Οι Σελτζουκικές δυνάμεις επιτέθηκαν στον βυζαντινό στρατό πολλές φορές χωρίς αποτέλεσμα. Έχοντας υποστεί απώλειες στον στρατό του o Μαλίκ Σαχ κατά τη διάρκεια αυτών των επιθέσεων, ζήτησε ειρήνη.
Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μετά την επιτυχία της Α΄ Σταυροφορίας, οι Ρωμαϊκές ένοπλες δυνάμεις, με επικεφαλής τον Ιωάννη Δούκα τον μεγάλο δούκα (ναύαρχο), ανακατέλαβαν την ακτογραμμή του Αιγαίου και μεγάλο μέρος του εσωτερικού της δυτικής Μ. Ασίας. Ωστόσο, μετά την αποτυχία της Σταυροφορίας του 1101, οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Δανισμενδίδες Τούρκοι ξανάρχισαν τις επιθετικές τους επιχειρήσεις εναντίον των Ρωμαίων. Μετά τις ήττες τους, οι Σελτζούκοι υπό τον Μαλίκ Σαχ είχαν ανακτήσει τον έλεγχο της κεντρικής Μ. Ασίας, παγιώνοντας εκ νέου ένα βιώσιμο κράτος γύρω από την πόλη του Ικονίου. Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, ηλικιωμένος και πάσχων από μία ασθένεια που αποδείχτηκε μοιραία, δεν μπόρεσε να αποτρέψει τις τουρκικές επιδρομές στις ανακτημένες περιοχές της Ρωμαϊκής Μ. Ασίας, αν και η προσπάθεια κατάληψης της Νίκαιας το 1113 ματαιώθηκε από τους Ρωμαίους. Το 1116 ο Αλέξιος Α΄ μπόρεσε να έρθει προσωπικά στο πεδίο και συμμετείχε σε αμυντικές επιχειρήσεις στη βορειοδυτική Μ. Ασία. Με τη βάση του στρατού του στο Λοπάδιον και αργότερα τη Νικομήδεια, επέτυχε να νικήσει τους Τούρκους που εισέβαλαν σε μία μικρή μάχη στο Ποιμανηνόν[2]. Αφού έλαβε ενισχύσεις στον στρατό του, ο Αλέξιος Α΄ αποφάσισε να προχωρήσει στην επίθεση[3].
Βυζαντινή προέλαση στο Φιλομήλιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στην εκστρατεία του Φιλομήλιου ο Αλέξιος Α΄ οδήγησε το στρατό βαθιά στο εσωτερικό της Μ. Ασίας. Η Άννα Κομνηνή, η πρωταρχική πηγή της εκστρατείας, υπονοεί ότι η πρωτεύουσα των Σελτζούκων Ικόνιο ήταν ο στόχος της αποστολής, αλλά προφανώς ο Αλέξιος Α΄ εγκατέλειψε αυτό το σχέδιο. Αρκέστηκε να οργανώσει μία εμφανή επίδειξη δύναμης και να εκκενώσει από τον ιθαγενή χριστιανικό πληθυσμό τις τουρκοκρατούμενες περιοχές, από τις οποίες περνούσε ο στρατός του[4]. Οι Ρωμαίοι επρόκειτο να χρησιμοποιήσουν έναν νέο σχηματισμό μάχης που σχεδίασε ο Αλέξιος, την παράταξη. Η περιγραφή αυτού του σχηματισμού από την Άννα Κομνηνή είναι τόσο ανακριβής, που είναι άχρηστη[5]. Ωστόσο από την αφήγησή της για τον στρατό εν δράσει αποκαλύπτεται η φύση της παράταξης: ήταν ένας αμυντικός σχηματισμός, ένα κοίλο τετράγωνο με τις αποσκευές στο κέντρο, το πεζικό εξωτερικά και το ιππικό ενδιάμεσα, από όπου μπορούσαν να πραγματοποιήσουν επιθέσεις[3]. Ιδανικός σχηματισμός για την αντιμετώπιση των ρευστών τακτικών μάχης της Τουρκίας, βασισμένων σε επιθέσεις ομάδων από ιπποτοξότες. Ένας παρόμοιος σχηματισμός χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τον Ριχάρδο Α΄ της Αγγλίας στη μάχη του Aρσούφ.
Οι Ρωμαίοι κινήθηκαν μέσω της Σαντάβαρης, στέλνοντας αποσπάσματα μέσω του Πολυβότου και του Κέδρου και, αφού διέσπασαν την τουρκική αντίσταση, πήραν το Φιλομήλιο με επίθεση. Στη συνέχεια τμήματα προπομπών στάλθηκαν για να συγκεντρώσουν τον τοπικό χριστιανικό πληθυσμό για εκκένωση και μετακίνηση σε περιοχές υπό σταθερό Ρωμαϊκό έλεγχο[6] [3].
Η μάχη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Αλέξιος Α΄ αντιλήφθηκε ότι ένας σημαντικός στρατός των Σελτζούκων πλησίαζε από τα βόρεια και άρχισε την υποχώρησή του στη δική του επικράτεια. Ο στρατός του ξανάρχισε τον αμυντικό σχηματισμό του με τους πολίτες να συνοδεύουν τις αποσκευές στο κέντρο. Οι Τούρκοι, υπό τον αξιωματικό που ονομαζόταν Mαναλούγκ, μπερδεύτηκαν αρχικά από τον Ρωμαϊκό σχηματισμό και δεν επιτέθηκαν με σθένος. Ωστόσο την επόμενη ημέρα έφθασε ο σουλτάνος Μαλίκ Σάχ και οι Ρωμαίοι δέχτηκαν σοβαρή επίθεση[7]. Οι Τούρκοι πραγματοποίησαν ταυτόχρονη επίθεση στην εμπροσθοφυλακή και στην οπισθοφυλακή του Ρωμαϊκού στρατού. Το Ρωμαϊκό ιππικό έκανε δύο αντεπιθέσεις, η πρώτη φαίνεται να ήταν ανεπιτυχής[8]. Μία άλλη αντεπίθεση ήταν πιο τυχερή, με επικεφαλής τον Νικηφόρο Βρυέννιο τον Νεότερο (σύζυγο της Άννας Κομνηνής και γαμπρό του Αλεξίου Α΄), αρχηγό της Ρωμαϊκής δεξιάς πτέρυγας: έσπασε εκείνο το τμήμα της τουρκικής δύναμης με επικεφαλής τον σουλτάνο, το οποίο μετά τράπηκε σε φυγή. Ο Mαλίκ Σαχ γλίτωσε ελάχιστα τη σύλληψη[9]. Οι Σελτζούκοι έκαναν τότε νυχτερινή επίθεση, αλλά οι Ρωμαϊκές διαθέσεις τούς απογοήτευσαν και πάλι. Την επόμενη ημέρα ο Μαλίκ Σαχ επιτέθηκε ξανά, και τα στρατεύματά του περικύκλωσαν πλήρως τον Ρωμαϊκό στρατό από όλες τις πλευρές. Οι Τούρκοι αποκρούστηκαν για άλλη μία φορά με απώλειες, χωρίς να έχουν καταφέρει τίποτε. Την επόμενη ημέρα ο Μαλίκ Σαχ έστειλε στον Αλέξιο Α΄ προτάσεις για ειρήνη[10][11].
Συνέπειες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Αλέξιος και ο Μαλίκ Σάχ συναντήθηκαν, και ο Αλέξιος Α΄ έριξε τον δικό του ακριβό μανδύα στους ώμους του σουλτάνου. Σύναψαν ειρήνη, που περιλάμβανε δέσμευση του Mαλίκ Σαχ να σταματήσει τις τουρκικές επιδρομές και έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο σε κάποιο μέτρο, σε μεγάλο βαθμό θεωρητικά, η εξάρτηση (υποτέλεια) από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα. Η Άννα Κομνηνή καταγράφει ότι η συνθήκη ειρήνης περιελάμβανε τη δέσμευση του Μαλίκ Σαχ να εκκενώσει τη Μ. Ασία, αλλά αυτό είναι πολύ απίθανο και πρέπει να αντιπροσωπεύει υπερβολή από την πλευρά της[12]. Η εκστρατεία ήταν αξιοσημείωτη για το υψηλό επίπεδο πειθαρχίας, που έδειξε ο Ρωμαϊκός στρατός. Ο Αλέξιος Α΄ είχε αποδείξει ότι μπορούσε να περάσει ατιμώρητα τον στρατό του μέσω τουρκοκρατούμενου εδάφους[13]. Το αντίστροφο που έπαθε ο Mαλίκ Σαχ στο Φιλομήλιον και η επακόλουθη απώλεια κύρους, πιθανότατα συνέβαλαν στο τέλος του καθώς σύντομα καθαιρέθηκε, τυφλώθηκε και τελικά δολοφονήθηκε από τον αδελφό του Mασούντ[14]. Το τέλος του Αλεξίου Α΄ το 1118 σήμαινε ότι η φιλοδοξία να ανακαταλάβει όλη τη Μ. Ασία είχε αφεθεί στον 31χρονο γιο του, Ιωάννη Β΄ Κομνηνό.
Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Venning, Timothy· Frankopan, Peter (2015). A Chronology of the Crusades. Routledge. σελ. 77. ISBN 9781317496427.
- ↑ Birkenmeier 2002, σελ. 78.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Birkenmeier 2002, σελ. 79.
- ↑ Komnene, ed.
- ↑ Komnene, ed.
- ↑ Komnene, ed.
- ↑ Komnene, ed.
- ↑ Komnene, ed.
- ↑ Komnene, ed.
- ↑ Komnene, ed.
- ↑ Birkenmeier 2002, σελ. 79 (υποσημ.).
- ↑ Komnene pp. 487-488
- ↑ Birkenmeier 2002, σελίδες 79-80.
- ↑ Komnene, pp. 488-491
Βιβλιογραφικές αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Birkenmeier, John W. (2002). The development of the Komnenian army: 1081-1180. Leiden Köln Boston: Brill. ISBN 90-04-11710-5.
- Komnene (Comnena), Anna· Sewter, Edgar Robert Ashton (1969). The Alexiad of Anna Comnena translated by Edgar Robert Ashton Sewter. Penguin Classics. ISBN 0-14-044215-4.
- Norwich, John Julius (1997). A Short History of Byzantium. New York: Vintage Books.
- Beihammer, Alexander Daniel (2017). Byzantium and the Emergence of Muslim-Turkish Anatolia, ca. 1040–1130. Taylor & Francis. ISBN 978-1-351-98386-0.