Ιτωνία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η Ιτωνία Αθηνά σε στατήρα της Θεσσαλικής Συμμαχίας (196-146 π.Χ.)
Ρωμαϊκό μαρμάρινο αντίγραφο, πιθανότατα του πρωτοτύπου μπρούτζινου αγάλματος της Ιτωνίας Αθηνάς που έφτιαξε ο Αγοράκριτος και το οποίο περιγράφει ο Παυσανίας (IX, 34, 1), Μουσείο του Λούβρου (το κεφάλι έχει προστεθεί μετέπειτα)

Ιτωνία είναι ένα από τα προσωνύμια της Αθηνάς, το οποίο προερχόταν από την πόλη Ίτωνα της Φθιώτιδας. Το χρησιμοποιούσαν είτε με τον τύπο «Ιτωνίς», είτε ως «ιΙτωναία» και με το όνομα αυτό λατρευόταν ευρύτατα στη Θεσσαλία, αλλά και στη Βοιωτία, την Αθήνα αλλά και την Αμοργό[1][2].

Ναοί με το όνομα της Ιτωνίας βρισκόταν στην πόλη Ίτων στη Θεσσαλία, αλλά και στην Κορώνεια της Βοιωτίας. Ο Στράβων αναφέρει ότι ο ναός βρίσκεται πάνω στο Κουράλιο ποταμό (αναφέρεται στο ναό στη Θεσσαλία)[3]. Στο ναό στην Κορώνεια βρισκόταν άγαλμά της το οποίο είχε κατασκευάσει ο γλύπτης Αγοράκριτος, μαθητής του Φειδία[4].

Προς τιμήν της Ιτωνίας Αθηνάς γινόταν στη Θεσσαλία γιορτές, τα Ιτώνια. Είναι δε γνωστός ο Ιτώνιος, μήνας στο Θεσσαλικό ημερολόγιο, περίπου τον Αύγουστο (Λοκρίδα, Φωκίδα - περιοχές που τότε θεωρούνταν ως Θεσσαλικές, αλλά και στο Ταυρομένιο της Μεγάλης Ελλάδας - της σημερινής κάτω Ιταλίας, αποικίας της Νάξου)[2].

Η Ιτωνία θεωρείτο αρχικά χθόνια θεότητα, θεότητα δηλαδή του Κάτω Κόσμου, ενώ αργότερα είχε χαρακτήρα πολεμικής θεότητας. Η Ιτωνία Αθηνά απεικονίζεται σε νομίσματα από την εποχή του Πύρρου και των διαδόχων του αλλά και σε νομίσματα της Θεσσαλικής Συμμαχίας (κοντά στο 150 π.Χ.), πάνοπλη και σε κάποια από αυτά, έτοιμη να πετάξει το δόρυ της[5]. Τον 1ο αιώνα π.Χ. η Ιτωνία αναφέρεται και από τον Ρωμαίο ποιητή Κάτουλλο[6].

Σύμφωνα με άλλους, όπως ο Απολλώνιος ο Ρόδιος[7] και το Μέγα Ετυμολογικόν[8] η Ιτωνία πήρε το όνομά της από τον πατέρα της Ίτωνο.

Στον Απολλώνιο το Ρόδιο αναφέρεται ότι η πληροφορία προέρχεται από τον βιβλίο Θηβαϊκά του αρχαίου συγγραφέα Αρμενίδα), ενώ στο Μέγα Ετυμολογικό αναφέρεται ότι σύμφωνα με τον γενεαλόγο Σιμωνίδη, ο Ίτωνος είχε δυο κόρες, την Αθηνά και την Ιοδάμα, οι οποίες ενεπλάκησαν σε μάχη και η Αθηνά (Ιτωνία, κόρη του Ίτωνα δηλαδή) σκότωσε την αδελφή της Ιοδάμα[1].

Σύμφωνα με τον Παυσανία, το 2ο αιώνα, (9.34.1), η Ιοδάμα ήταν ιέρεια της Ιτωνίας Αθηνάς στην αρχαία Κορώνεια Βοιωτίας η οποία όταν είδε την κεφαλή της Μέδουσας στην ασπίδα της Αθηνάς ή στο στήθος της Αθηνάς, απολιθώθηκε[9]. Σε αμφότερες τις ιστορίες πάντως, η Ιοδάμα πεθαίνει λόγω της Ιτωνίας Αθηνάς, είτε η Αθηνά ήταν θνητή, αδελφή της, είτε θεά.

Επιπλέον βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. 1,0 1,1 Early Greek Mythography: Volume 2: Commentary, Robert L. Fowler, Oxford University Press, 2013, σελ. 64-68
  2. 2,0 2,1 Regional Cults of Thessaly, Charles Denver Graninger, Cornell University, Ithaca, N.Y., 2006, σελ. 62
  3. Γεωγραφικόν, Βιβλία επτά και δέκα, Στράβων, Αδαμάντιος Κοραής, Μέρος Δεύτερον, 1815
    «Εστί δέ και Φαρκαδών έν τη Ιστιαιώτιδι, και ρεί δί' αυτών ο Πηνειός και ο Κουράλιος' ών ό Κουράλιος ρυείς παρά τό της Ιτωνίας Αθηνάς ιερόν εις τόν Πηνειόν εξίησιν»
  4. Greek Bronze Statuary: From the Beginnings Through the Fifth Century B.C., Carol C. Mattusch, Cornell University Press, 1988, σελ. 190
  5. Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις: Εισαγωγή στο έργο του Παυσανία και στα Αττικά αποκατάσταση του αρχαίου κειμένου, μετάφραση και ιστορικές, αρχαιολογικές και μυθολογικές, Νικόλαος Δ. Παπαχατζής, Εκδοτική Αθηνών, 1974, σελ. 231
  6. The poems of Caius Valerius Catullus, in English verse: with: with Latin text revised and classical notes. Prefixed are engravings of Catullus, and his friend Cornelius Nepos, Gaius Valerius Catullus, Printed for J. Johnson, 1795:
    Catulli Carmina, 61, στίχος 228,
    σελ. 34 στο βιβλίο:
    «quod tibi si sancti concesserit incola Itoni»
    μετάφραση του στίχου στα αγγλικά στην ίδια πηγή, σελίδα 35:
    «then should her aid Itone's goddess lend»
  7. Απολλώνιος ο Ρόδιος 1.551α
    «Αρμενίδας δε εν τοις Θηβαϊκοίς, Αμφικτύονος υιόν Ίτωνον εν Θεσσαλία γεννηθήναι, αφ' ου Ίτων πόλις και Ιτωνία Αθηνά»
    μετάφραση:
    «Ο Αρμενίδας δε, στα Θηβαϊκά (το βιβλίο του), του Αμφικτύονα ο γιος Ίτωνος, στη Θεσσαλία γεννήθηκε, από τον οποίο (προέρχεται) η πόλη Ίτων και η Ιτωνία Αθηνά.»
  8. Μέγα Ετυμολογικόν, σελ. 239 (γράμμα Ι, στήλη 480, γραμμή 48)
    «Ιτωνίς και Ιτωνία η Αθηνά είρηται παρά τοις Θεσσαλοίς, από τινός πόλεως Ίτωνος. Φησί δε ο γενεαλόγος Σιμωνίδης Ιτώνου θυγατέρας γένεσθαι δυο, Αθηνάν και Ιοδάμαν ας εξηλωκυίας την οπλομαχικήν εις έριν την εις αλλήλας χωρήσαι, αναιρεθήναι τε την Ιοδάμαν υπό της Αθηνάς.»
    μετάφραση:
    «Ιτωνίς και Ιτωνία Αθηνά ονομάζεται από τους Θεσσαλούς, από την πόλη του Ίτωνος. Λέγει δε ο γενεαλόγος Σιμωνίδης, ότι από τον Ίτωνα, έγιναν δυο θυγατέρες, η Αθηνά και η Ιοδάμα, οι οποίες ανταγωνίστηκαν, και σε έριδα με όπλα προχώρησαν, σκοτώθηκε δε η Ιοδάμα από την Αθηνά.»
  9. Παυσανίας 9.34 (δηλαδή στο βιβλίο 9, τα Βοιωτικά)
    [34.1] πρὶν δὲ ἐς Κορώνειαν ἐξ Ἀλαλκομενῶν ἀφικέσθαι, τῆς Ἰτωνίας Ἀθηνᾶς ἐστι τὸ ἱερόν: καλεῖται δὲ ἀπὸ Ἰτωνίου τοῦ Ἀμφικτύονος, καὶ ἐς τὸν κοινὸν συνίασιν ἐνταῦθα οἱ Βοιωτοὶ σύλλογον. ἐν δὲ τῷ ναῷ χαλκοῦ πεποιημένα Ἀθηνᾶς Ἰτωνίας καὶ Διός ἐστιν ἀγάλματα: τέχνη δὲ Ἀγορακρίτου, μαθητοῦ τε καὶ ἐρωμένου Φειδίου. ἀνέθεσαν δὲ καὶ Χαρίτων ἀγάλματα ἐπ' ἐμοῦ
    μετάφραση: πριν δε στην Κορώνεια, από τους Αλαλκομενούς να φτάσεις, της Ιτωνίας Αθηνάς είναι το ιερόν: Αποκαλείται έτσι από τον Ιτώνιο, (γιό) του Αμφικτύωνα και εκεί συναθροίζοταν οι Βοιωτοί. Μέσα στο ναό, από χαλκό ήταν δυο αγάλματα, της Αθηνάς της Ιτωνίας και του Διός, τεχνίτης τους ο Αγοράκριτος, μαθητής και ερωμένος του Φειδία. Ανέθεσαν δε και αγάλματα των Χαρίτων επ'εμού.
    [34.2] λέγεται δὲ καὶ τοιόνδε, Ἰοδάμαν ἱερωμένην τῇ θεῷ νύκτωρ ἐς τὸ τέμενος ἐσελθεῖν καὶ αὐτῇ τὴν Ἀθηνᾶν φανῆναι, τῷ χιτῶνι δὲ τῆς θεοῦ τὴν Μεδούσης ἐπεῖναι τῆς Γοργόνος κεφαλήν: Ἰοδάμαν δέ, ὡς εἶδε, γενέσθαι λίθον. καὶ διὰ τοῦτο ἐπιτιθεῖσα γυνὴ πῦρ ἀνὰ πᾶσαν ἡμέραν ἐπὶ τῆς Ἰοδάμας τὸν βωμὸν ἐς τρὶς ἐπιλέγει τῇ Βοιωτῶν φωνῇ Ἰοδάμαν ζῆν καὶ αἰτεῖν πῦρ.
    μετάφραση: λέγεται δε και το εξής, η Ιοδάμα, ιέρεια της θεάς, μπήκε τη νύχτα στο ναό και είδε την Αθηνά, με το χιτώνα της Μέδουσας ο οποίος είχε της Γοργόνας το κεφάλι: Η Ιοδάμα δε, όταν το είδε, έγινε πέτρα. Και για αυτό κάθε ημέρα τίθεται γυναίκα (υπεύθυνη) στη φωτιά, κάθε μέρα, στο βωμό της Ιοδάμας και τρεις φορές φωνάζει των Βοιωτών το λεγόμενο: «η Ιοδάμα ζει και ζητά τη φωτιά»