Ιπποκράτης ο Χίος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ιπποκράτης ο Χίος
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Ἱπποκράτης (Ελληνικά)
Γέννηση470 π.Χ.
Χίος
Θάνατος410 π.Χ.
Επιστημονική σταδιοδρομία
Ερευνητικός τομέαςμαθηματικά και αστρονομία
Ιδιότηταμαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος

Ο Ιπποκράτης ο Χίος (περ. 470 – 400 π.Χ) ήταν αρχαίος Έλληνας μαθηματικός, που διακρίθηκε στη γεωμετρία και έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ, ήταν δηλαδή σχεδόν σύγχρονος του Σωκράτη. Θεωρείται ο κύριος εκπρόσωπος της Σχολής της Χίου.

Βιογραφικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ιπποκράτης γεννήθηκε στο νησί Χίος, όπου, καθώς μας πληροφορεί ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Ευδήμεια», ήταν αρχικώς έμπορος ή εφοπλιστής. Απώλεσε την περιουσία του στο Βυζάντιο εξαιτίας απάτης των τελωνειακών υπαλλήλων (ή ληστεύτηκε από Αθηναίους πειρατές) και πήγε στην Αθήνα για δικαστική διεκδίκηση αποζημιώσεως. Εκεί όμως εξελίχθηκε σε κορυφαίο μαθηματικό. Ο Πλούταρχος στο έργο του Βίοι παράλληλοι (και συγκεκριμένα στον «Βίο του Σόλωνος») αναφέρει τον Ιπποκράτη τον Χίο ως «μαθηματικό και έμπορο». Για την ιδιότητα του σπουδαίου μαθηματικού γράφει και πάλι ο Αριστοτέλης στα Μετεωρολογικά του, όπου τον κατατάσσει ως ισάξιο των Αναξαγόρα, Δημοκρίτου και των κορυφαίων Πυθαγορείων φιλοσόφων. Αλλά και ο Πρόκλος χαρακτηρίζει τον Ιπποκράτη τον Χίο σπουδαίο μαθηματικό και τον τοποθετεί στον κατάλογο των μαθηματικών μετά τον Οινοπίδη.

Στη Χίο, ο Ιπποκράτης ίσως να υπήρξε προσωπικά μαθητής του μαθηματικού Οινοπίδη[1]. Στην Αθήνα όμως άνοιξε ο ίδιος σχολή, στην οποία δίδασκε Γεωμετρία. Στο μαθηματικό έργο του Ιπποκράτους πιθανώς υπάρχει και κάποια πυθαγόρεια επίδραση, καθώς η Χίος γειτονεύει με τη Σάμο, την πατρίδα του Πυθαγόρα και κέντρο της πυθαγόρειας σκέψεως: ο Ιπποκράτης έχει χαρακτηρισθεί ως «παρα-πυθαγόρειος», ένας φιλοσοφικός «συνταξιδιώτης» των πυθαγόρειων στον κόσμο των ιδεών. Η «Εις άτοπον απαγωγή» (Reductio ad absurdum) ως μέθοδος μαθηματικών αποδείξεων έχει αποδοθεί σε αυτόν [2][3][4]. Στην Αθήνα ο Ιπποκράτης παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του και πέθανε εκεί.

Μαθηματικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το βασικό έργο ζωής του Ιπποκράτη του Χίου είναι ότι υπήρξε ο πρώτος στην Ιστορία της Επιστήμης που συνέγραψε μια συστηματικά οργανωμένη πραγματεία γεωμετρίας, τα «Στοιχεία» (δηλαδή τα θεμελιώδη θεωρήματα ή οι «δομικοί λίθοι» της μαθηματικής θεωρίας). Αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα προόδου επειδή από τότε και μετά οι μαθηματικοί σε όλο τον αρχαίο κόσμο θα μπορούσαν να «χτίζουν» τις ιδέες τους πάνω σε ένα κοινό για όλους πλαίσιο βασικών εννοιών, μεθόδων και θεωρημάτων, γεγονός που συνετέλεσε στην πρόοδο των μαθηματικών[5].

Μόνο ένα, αλλά διάσημο, απόσπασμα των «Στοιχείων» του Ιπποκράτη (που δεν πρέπει να συγχέονται με τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη) διασώθηκε μέχρι τις ημέρες μας, ενσωματωμένο σε έργο του Σιμπλίκιου. Σε αυτό το απόσπασμα υπολογίζεται το εμβαδό[6] των σχημάτων που είναι σήμερα γνωστά διεθνώς ως Μηνίσκοι του Ιπποκράτους (ημισεληνοειδή τμήματα που περικλείονται από δύο κυκλικά τόξα). Αυτό εντασσόταν τότε σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα για την επίτευξη του «τετραγωνισμού του κύκλου».[7] Προφανώς η στρατηγική ήταν να υποδιαιρεθεί ένας κυκλικός δίσκος σε ημισεληνοειδή μέρη: αν ήταν δυνατός ο υπολογισμός του εμβαδού του καθενός από αυτά τα μέρη, τότε το εμβαδό ολόκληρου του δίσκου θα μπορούσε να εξαχθεί. Μόλις το 1882 μ.Χ. αποδείχθηκε ότι αυτή η προσέγγιση δεν είχε ελπίδα επιτυχίας, επειδή ο αριθμός π είναι ένας υπερβατικός αριθμός, οπότε δεν είναι κατασκευάσιμος με κανόνα και διαβήτη.

Στον αιώνα μετά τον Ιπποκράτη, τουλάχιστον 4 άλλοι μαθηματικοί συνέγραψαν τα δικά τους «Στοιχεία», βελτιώνοντας σταθερά την ορολογία και τη λογική τους δομή. Με αυτό τον τρόπο, η πρωτοπόρα δουλειά του Ιπποκράτη έθεσε τα θεμέλια και για τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη (περ. 325 π.Χ.), που παρέμεινε το πρότυπο εγχειρίδιο γεωμετρίας μέχρι σχεδόν την εποχή μας.

Δύο άλλες συνεισφορές του Ιπποκράτη αξίζει να σημειωθούν. Ανακάλυψε μια (άγνωστη σε εμάς) μέθοδο χειρισμού του προβλήματος του «διπλασιασμού του κύβου», δηλαδή του προβλήματος της κατασκευής της κυβικής ρίζας του 2. Αυτό ήταν το άλλο μεγάλο μαθηματικό πρόβλημα της αρχαιότητας. Ο Ιπποκράτης επίσης επινόησε τη μέθοδο της μετατροπής ειδικότερων μαθηματικών προβλημάτων σε ένα γενικότερο πρόβλημα που είναι ευκολότερο να επιλυθεί. Η λύση στο γενικότερο πρόβλημα δίνει τότε αυτομάτως τη λύση του αρχικού προβλήματος.

Αστρονομία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στο πεδίο της Αστρονομίας ο Ιπποκράτης προσπάθησε να εξηγήσει την εμφάνιση των κομητών και του Γαλαξία. Οι ιδέες του δεν έχουν μεταφερθεί ως την εποχή μας πολύ καθαρά, αλλά πιθανώς υπέθετε ότι αμφότερα ήταν οπτικές απάτες, το αποτέλεσμα της διαθλάσεως του ηλιακού φωτός από την υγρασία που ανέδινε ένας υποθετικός πλανήτης κοντά στον Ήλιο (στην πρώτη περίπτωση) και οι αστέρες (στην περίπτωση του Γαλαξία).

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Αραμπατζής· Γαβρόγλου· Διαλέτης· Χριστιανίδης· Κανδεράκης· Βερνίκος (1999). Ιστορία των Επιστημών και της Τεχνολογίας. ΑΘΗΝΑ: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ. σελ. 37. 
  2. O'Leary, Michael L. (22 Φεβρουαρίου 2010). Revolutions of Geometry. Hoboken New Jersey: John Wiley & Sons. σελ. 123. ISBN 978-0-470-59179-6. [νεκρός σύνδεσμος]
  3. Agarwal, Ravi P.· Sen, Syamal K. (11 Νοεμβρίου 2014). Creators of Mathematical and Computational Sciences. Springer. σελ. 65. ISBN 978-3-319-10870-4. [νεκρός σύνδεσμος]
  4. Bell, E. T. (11 Σεπτεμβρίου 2012). The Development of Mathematics. Courier Corporation. σελ. 57. ISBN 978-0-486-15228-8. [νεκρός σύνδεσμος]
  5. Τσιμπουράκης, Δημήτρης (1985). Η γεωμετρία και οι εργάτες της στην Αρχαία Ελλάδα. Αθήνα. σελ. 54-56. 
  6. Στράντζαλος, Χρόνης (1989). Η Εξέλιξη των Ευκλείδειων και των Μη Ευκλείδειων Γεωμετριών. Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα. σελ. 16. 
  7. Σ. Γκουντουβάς (2015), σελ.30-32

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Σωτήρης Χ. Γκουντουβάς, «Γεωμετρικές Διαδρομές», Αθήνα 2015
  • Γιάννης Χριστιανίδης, «Θέματα από την ιστορία των Μαθηματικών», ΠΕΚ, Ηράκλειο 2003
  • Άπαντα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, Εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ, Αθήνα 1965
  • Πρόκλος ο Διάδοχος, «Σχόλια στο 1ο βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδη», Λειψία 1897
  • Thomas Heath, «Ιστορία των Ελληνικών Μαθηματικών», ΚΕΠΕΚ, Αθήνα 2001
  • Β. L. Van der Waerden, «Η αφύπνιση της επιστήμης», ΠΕΚ, Ηράκλειο 2003

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]