Η άβυσσος (μυθιστόρημα)

Η άβυσσος

Το εργαστήριο του αλχημιστή, πίνακας του Χάινριχ Κούνρατ (1595)
Συγγραφέας	Μαργκερίτ Γιουρσενάρ
Τίτλος	L'Œuvre au noir
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	1968
Μορφή	μυθιστόρημα
Τόπος	Μπρυζ
Βραβεία	βραβείο Femina
LC Class	OL13460531W και OL106865W
Πρώτη έκδοση	Éditions Gallimard
δεδομένα ()

Η άβυσσος (γαλλικός τίτλος: L'Œuvre au noir) είναι μυθιστόρημα της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ. Η αφήγηση επικεντρώνεται στη φανταστική μυθιστορηματική βιογραφία του Ζήνωνα, ενός γιατρού, φιλοσόφου, επιστήμονα και αλχημιστή που γεννήθηκε στη Μπρυζ τον 16ο αιώνα, εποχή που η υπό διωγμόν εμβρυακή επιστήμη και οι νέες ιδέες αντιμάχονται τον σκοταδισμό. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1968 και γνώρισε άμεση επιτυχία σε αναγνωστικό κοινό και κριτικούς, κερδίζοντας το βραβείο Φεμινά το έτος έκδοσής του.

Το 1999, το μυθιστόρημα κατατάχθηκε στην 26η θέση στον κατάλογο των 100 βιβλίων του αιώνα της εφημερίδας Le Monde.

Τίτλος

Ο γαλλικός τίτλος L'Oeuvre au noir (Έργο σε μαύρο) αναφέρεται στο πρώτο από τα τρία βήματα, η ολοκλήρωση των οποίων απαιτείται για την επίτευξη του Magnum opus στον κλάδο της αλχημείας, με απώτερο στόχο τη δημιουργία της φιλοσοφικής λίθου για τη μεταστοιχείωση κοινών μετάλλων σε χρυσό και την επίτευξη της αθανασίας.

Σύμφωνα με τη συγγραφέα, «Στις αλχημικές πραγματείες, ο τύπος Έργο σε μαύρο, προσδιορίζει αυτό που θεωρείται ότι είναι η πιο δύσκολη φάση της διαδικασίας του αλχημιστή, ο διαχωρισμός και η διάλυση της ουσίας. Δεν είναι ακόμη σαφές εάν ο όρος ισχύει για τολμηρά πειράματα πάνω στην ίδια την ύλη ή αν εννοούσαν ότι συμβολίζει δοκιμασίες του νου για την απόρριψη κάθε μορφής προκατάληψης. Αναμφίβολα σήμαινε το ένα ή το άλλο ή ίσως και τα δύο ταυτόχρονα.»

Ο ελληνικός τίτλος Η άβυσσος αναφέρεται σε μια πιθανή εικόνα του εσωτερικού ταξιδιού του αλχημιστή, που είναι ταυτόχρονα ένα χριστιανικό όραμα της κόλασης, στην οποία οι σύγχρονοί του θέλουν να τον καταδικάσουν.

Υπόθεση

Ο Ζήνων, νόθος γιος ενός ευγενούς Φλωρεντίνου και της κόρης μιας πλούσιας τραπεζικής οικογένειας της Μπρυζ, σε ηλικία 20 ετών εγκαταλείπει τις σπουδές του για μια άνετη σταδιοδρομία στην εκκλησιαστική καριέρα, φεύγει από το σπίτι και περιπλανιέται στην Ευρώπη αναζητώντας τη φιλοσοφική και επιστημονική  αλήθεια. Αναζητά άπληστα τη γνώση - γίνεται ανατόμος, αλχημιστής, γιατρός, φιλόσοφος - τριγυρνώντας στους δρόμους της Ευρώπης, σε μια εποχή που οι επιδημίες και οι πόλεμοι λυμαίνονται την ήπειρο, αφήνοντας στο πέρασμά του μια σχεδόν θρυλική - αλλά επίσης επικίνδυνη - φήμη ιδιοφυΐας λόγω των έργων που κάνει.

Ενσάρκωση του Αναγεννησιακού ουμανισμού και άνθρωπος της Αναγέννησης, ο Ζήνων, ταυτόχρονα κληρικός, φιλόσοφος, γιατρός και αλχημιστής, έμαθε πολλά κατά τη διάρκεια μιας περιπλανώμενης ζωής. Οι επιστημονικές του δραστηριότητες, οι δημοσιεύσεις του καθώς και το κριτικό του πνεύμα αναστάτωσαν την Εκκλησία. Καταζητούμενος σε διάφορες πόλεις, αναγκάζεται διαρκώς να φύγει για να γλιτώσει από τη δίωξη. Όταν επιστρέφει στη Μπρυζ με ψεύτικο όνομα, αρχίζει να εργάζεται σε ένα μοναστήρι ως αλχημιστής και γιατρός για τους φτωχούς. Η ιδεολογία και οι μέθοδοι του Ζήνωνα ήταν πολύ δημοφιλείς στον φλαμανδικό πληθυσμό, αλλά διατρέχουν τον κίνδυνο να καταδικαστούν από την Ιερά Εξέταση επειδή παρεκκλίνουν από την επίσημη πίστη. Κλείνεται στη φυλακή της Ιεράς Εξέτασης και δικάζεται για αθεΐα και αίρεση. Του δίνεται η δυνατότητα να σώσει η ζωή του αν συμφωνήσει να ανακαλέσει αλλά αρνείται και αντί να καεί στην πυρά, αυτοκτονεί στο κελί του.

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται κυρίως στη Φλάνδρα του 16ου αιώνα, στην αρχή της πρώιμης σύγχρονης εποχής με την ακμάζουσα οικονομία, τις προσπάθειες ανανεωμένης προσέγγισης των επιστημών, τις αιματηρές θρησκευτικές αναταραχές με τη Μεταρρύθμιση και την Αντιμεταρρύθμιση. Στο ιστορικό σκηνικό, οι αδιάκοποι πόλεμοι μεταξύ χωρών και το υφέρπον χάος του Μαύρου Θανάτου. Σ' αυτό το σκηνικό, ο Ζήνων, ο κύριος χαρακτήρας, απεικονίζεται ως ένας Αναγεννησιακός άνθρωπος με μεγάλη ευφυΐα και ταλέντο, του οποίου η ελευθερία των σκέψεων καταδικάζεται από τα όρια της εποχής του.

Σχολιασμός

Δημιουργώντας τον χαρακτήρα του Ζήνωνα, αλχημιστή και γιατρού του 16ου αιώνα, η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ δεν αφηγείται μόνο την τραγική μοίρα ενός εξαιρετικού ανθρώπου. Στο έργο αναβιώνει μια ολόκληρη εποχή με τον απέραντο πλούτο της και την σκληρή και βάναυση πραγματικότητά της, έναν κόσμο με αντιθέσεις όπου συγκρούονται ο Μεσαίωνας και η Αναγέννηση, και όπου οι σύγχρονοι καιροί αναδύονται ήδη, έναν κόσμο από τον οποίο αναδύεται αυτός ο ελεύθερος άνθρωπος και που θα καταλήξει να συντριφθεί.

Ο Ζήνων συμβολίζει τον άνθρωπο που αναζητά την αλήθεια ανάμεσα στους συγχρόνους του, αλλά μόνο λίγοι τον καταλαβαίνουν. Έτσι, χάνει την ελευθερία του και μετά τη ζωή του. Η περιπλανώμενη ζωή και το τέλος του έχουν πολλά κοινά με τον βίο του Τζορντάνο Μπρούνο. Ο χαρακτήρας είναι επίσης εμπνευσμένος από στοχαστές του 16ου αιώνα που διώχθηκαν από τις θρησκευτικές αρχές, όπως ο Παράκελσος, ο Μιχαήλ Σερβέτος, ο Κοπέρνικος, ο Ετιέν Ντολέ ή ο Τομάζο Καμπανέλα. Αρκετοί από τους ισχυρισμούς του Ζήνωνα προέρχονται, σύμφωνα με τη συγγραφέα, από τα Τετράδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Το μυθιστόρημα και τον χαρακτήρα του Ζήνωνα, όπως επίσης και τη μυθιστορηματική βιογραφία Αδριανού απομνημονεύματα, η Γιουρσενάρ άρχισε να τα συνθέτει σε ηλικία 20 ετών και τα επεξεργάστηκε για πάνω από 30 χρόνια.

Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε δεκαπέντε γλώσσες.

Ταινία

Ο Βέλγος σκηνοθέτης Αντρέ Ντελβώ διασκεύασε το μυθιστόρημα σε ταινία το 1988 με πρωταγωνιστές τον Τζιάν Μαρία Βολοντέ και την Άννα Καρίνα.

Ελληνική μετάφραση

• Η άβυσσος, μετάφραση: Ιωάννα Χατζηνικολή, εκδόσεις Χατζηνικολή, 1992