Επιχείρηση Έρημος

Η Επιχείρηση Έρημος (αγγλικά: Operation Desert‎‎, γερμανικά: Unternehmen Wüste‎‎) ήταν η κωδική ονομασία ενός έργου παραγωγής συνθετικών καυσίμων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου το οποίο προσπάθησε να οικοδομήσει ένα συγκρότημα βιομηχανικής παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου για τη χρήση των προιοντων σχιστόλιθου πετρελαίου από τις Σουηβικές Άλπεις (Posidonia Shale).

Το έργο καθοδηγείται από τις ανάγκες καυσίμων του γερμανικού στρατού στην τελευταία φάση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου λόγω της μείωσης των συμβατικών προμηθειών πετρελαίου.

Ιστορικό

Προς το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η γερμανική πολεμική οικονομία χρειαζόταν επειγόντως ορυκτέλαια από οποιαδήποτε άλλη πρώτη ύλη. Από τα τέλη του 1943 η γερμανική ηγεσία αναγκάστηκε να ανοίξει νέα πετρελαιοπηγές. Οι σοβιετικές πετρελαιοπηγές που κατακτήθηκαν από την Βέρμαχτ χάθηκαν μετά την ήττα στο Στάλινγκραντ το 1943. Οι σημαντικές πετρελαιοπηγές αργού πετρελαίου της Ρουμανίας στην περιοχή Πλόεστι απειλήθηκαν από την πρόοδο του Κόκκινου Στρατού και τις συμμαχικές αεροπορικές επιδρομές στο Πλόεστι (μετά την προσγείωση των Συμμάχων στην Ιταλία αυτό άλλαξε την επιχειρησιακή ακτίνα των συμμαχικών αεροπορικών επιχειρήσεων μέσω της απόκτησης ιταλικών βάσεων). Τον Μάιο του 1944 ξεκίνησε η μεγάλη αεροπορική επίθεση της Συμμαχίας, με τον μερικό στόχο του βομβαρδισμού των κέντρων παροχής ενέργειας να έχει αποφασιστικό αντίκτυπο στην παραγωγή πετρελαίου στη Γερμανία και να μειώσει σοβαρά τον εφοδιασμό σε βενζίνη.

Οι Συμμαχικές δυνάμεις και η Βρετανική Βασιλική Αεροπορία πραγματοποίησαν 22 αεροπορικές επιθέσεις στο Leunawerke, καθώς και αεροπορικές επιθέσεις στο Μπόιλεν κοντά στη Λειψία και στο Πόλιτζ κοντά στο Στέτιν. Όλο και περισσότερες μηχανοκίνητες μονάδες δεν λειτουργούσαν πλέον λόγω έλλειψης καυσίμων. Τον Μάιο του 1944, παρήχθησαν 156.000 τόνοι αεροπορικών καυσίμων και τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς ήταν μόνο 29.000 τόνοι.

Η μερική μετατροπή των οχημάτων με κινητήρες αεριοποιήσης ξύλου δεν παρείχε ικανοποιητική λύση. Λόγω της χαμηλής απόδοσής τους, τα συστήματα αεριοποίησης ξύλου ήταν κατάλληλα μόνο για αυτοκίνητα και φορτηγά, αλλά όχι για μοτοσικλέτες ή οχήματα μάχης όπως τα τανκς. Η ήδη γνωστή διαδικασία εξαγωγής καυσίμου από το σχιστολιθικό πετρέλαιο θα ήταν μια καλή λύση. Με τις γνωστές διαδικασίες εκείνη την εποχή, αναμένονταν μόνο πολύ μικρές ποσότητες σχιστολιθικού πετρελαίου, το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε κινητήρες ντίζελ. Ωστόσο, το γερμανικό Ράιχ βρέθηκε σε μια πολύ επισφαλή πολεμική οικονομία και σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, έτσι ώστε χρησιμοποιήθηκαν επίσης αναποτελεσματικές διαδικασίες παραγωγής.

Παρά τα μη ικανοποιητικά αποτελέσματα των προσπαθειών εξόρυξης πετρελαίου από σχιστόλιθο, ο Άλμπερτ Σπέερ, Υπουργός Εξοπλισμών και Πολεμικής Παραγωγής Ράιχ, δημιούργησε το "Πρόγραμμα Γκίλενμπεργκ", το οποίο πήρε το όνομά του από τον Έντμουντ Γκίλενμπεργκ, Γενικό Επίτροπο για τα Άμεσα Μέτρα στο Υπουργείο Εξοπλισμών και Παραγωγής Πολέμου του Ράιχ. Τον Ιούλιο του 1944 ξεκίνησε η χρήση των προιόντων πετρελαίου από σχιστόλιθο στην άκρη του Σουηβικών Αλπέων.

Εγκαταστάσεις

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η απειλούμενη τροφοδοσία καυσίμων, το Ναζιστικό καθεστώς προγραμμάτιζε να εξάγει ορυκτέλαιο για τανκς και μαχητικά αεροσκάφη από τον ασφαλτούχο σχιστόλιθο. Το απόθεμα σχιστολιθικού πετρελαίου βρίσκοταν στην άκρη των Σουηβικών Αλπέων και εκτείνονταν κοντά στην επιφάνεια σε μήκος περίπου 150 χιλιομέτρων. Λόγω της αφθονίας των αποθεμάτωνη περιοχή ονομάζεται επίσης Posidonia Shale. Η εξόρυξη και η χρήση της έχουν μακρά ιστορία στη δυτική περιοχή των Σουηβικών Αλπέων.

Το γερμανικό Ράιχ δημιούργησε με το κωδικό όνομα Ερήμος επιχειρήσεις όπου το συντομότερο δυνατό θα ξεκινούσαν την κατασκευή δέκα εργοστασίων παραγωγής προΐοντων σχιστολιθικού πετρελαίου στη Βυρτεμβέργη και στο Hohenzollern σε μια έκταση περίπου 110 τετραγωνικών χιλιομέτρων όπου θα οι εργαζόμενοι σε αυτά θα ήταν αποκλειστικά από κρατούμενους των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Διάφοροι ανταγωνιστικοί οργανισμοί, υπουργεία, ειδικά ιδρύματα ερευνητικών ινστιτούτων και εταιρειών συμμετείχαν στο έργο μεγάλης κλίμακας, όπως για παράδειγμα η "IG Farben", η "Γερμανική Εταιρεία Έρευνας για το σχιστολιθικό πετρέλαιο" (DÖLF) στο Βερολίνο και το Schömberg, το "Coal" Ένωση πετρελαίου, η "LIAS-Forschungsgesellschaft mbH" στο Φρόνμερν, η "Deutsche Schieferöl GmbH" στο Έρζινγκεν- μια εταιρεία που ανήκει στα SS, κτλ.

Οι υψηλές προσδοκίες του ναζιστικού καθεστώτος δεν εκπληρώθηκαν: μόνο σε τέσσερα από τα δέκα εργοστάσια σχιστόλιθου θα μπορούσε να ξεκινήσει η παραγωγή μέχρι το τέλος του πολέμου. Το οικονομικό τους όφελος στον πόλεμο μπορεί να θεωρηθεί πολύ μικρό. Η χρησιμοποιούμενη διαδικασία τήξης τελικά ήταν αναποτελεσματική και η χαμηλή περιεκτικότητα σε άσφαλτο (περίπου το 5% του σχιστολιθικού ορυκτέλαιου) σήμαινε ότι η απόδοση ήταν πολύ χαμηλή: 35 τόνοι σχιστόλιθου για να παραχθεί ένας τόνος ορυκτελαίου. Το ορυκτέλαιο ήταν τόσο κατώτερο που μπορούσε να καεί μόνο σε ειδικούς κινητήρες. Μέχρι το τέλος του πολέμου, είχαν εξαχθεί περίπου 1.500 τόνοι ορυκτέλαιου.

Μεταπολεμική περίοδος

Μετά τον πόλεμο, οι γαλλικές κατοχικές δυνάμεις ανέλαβαν το εργοστάσιο LIAS στο Φρόμερν. Ήλπιζαν για μια κερδοφόρα παραγωγή σχιστόλιθου και προχάρησαν στην ολοκλήρωση της παραγωγής. Ωστόσο, η χαμηλή απόδοση σε ορυκτέλαιο δεν κάλυψε το κόστος και το εργοστάσιο διύλισης έκλεισε και διαλύθηκε στις 8 Νοεμβρίου 1949.

Βιβλιογραφία

• Holmberg, Rurik (2008). Survival of the Unfit. Path Dependence and the Estonian Oil Shale Industry (PDF). Linköping Studies in Arts and Science. 427. Linköping University. 
• Holoch, Rudi (1978). «Das Lager Schörzingen in der "Gruppe Wüste"» [The Schörzingen Camp in the Operation Desert]. Στο: Vorländer, Herwart. Nationalsozialistische Konzentrationslager im Dienste der totalen Kriegsführung. Sieben württembergische Außenkommandos des Konzentrationslagers Natzweiler/Elsass [National Socialist Concentration Camp in the Service of Total Warfare. Seven Württemberg's Subcamps of the Natzweiler/Alsace Concentration Camp]. Publications of the Commission for Historical Regional Studies in Baden-Württemberg (στα Γερμανικά). 91. Stuttgart: Kohlhammer Verlag. σελίδες 225–266. ISBN 9783170043619. 
• Longerich, Peter (2012). Heinrich Himmler: A Life. Oxford University Press. ISBN 9780199592326. 
• Megargee, Geoffrey P. (2009). Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe. 1. Indiana University Press. ISBN 9780253003508.