Βιβλίο του Έξετερ

Βιβλίο του Έξετερ

Το βιβλίο του Έξετερ φυλάσσεται στον καθεδρικό ναό του Αγίου Πέτρου στο Έξετερ
Γλώσσα	Αρχαία αγγλική γλώσσα λατινική γλώσσα
Ημερομηνία δημιουργίας	960
Ημερομηνία δημοσίευσης	1842
Μορφή	ανθολογία
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Το βιβλίο του Έξετερ (αγγλικά:Exeter Book) γνωστό και ως Codex Exoniensis, είναι ένας κώδικας με έργα παλαιάς αγγλικής ποίησης που δημιουργήθηκε στα τέλη του 10ου αιώνα και κληροδοτήθηκε στον καθεδρικό ναό του Έξετερ το 1072. Έκτοτε φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη του ναού. Το πρωτότυπο πιστεύεται ότι περιείχε 131 φύλλα, από τα οποία τα πρώτα 8 έχουν χαθεί και έχουν αντικατασταθεί από άλλα.

Το βιβλίο του Έξετερ είναι η μεγαλύτερη συλλογή παλαιάς αγγλικής λογοτεχνίας που υπάρχει σήμερα και ένα από τα τέσσερα χειρόγραφα βιβλία - μαζί με το βιβλίο Βερτσέλι στο Βερτσέλι της Ιταλίας, τον κώδικα Νόουελ στη Βρετανική Βιβλιοθήκη και το χειρόγραφο Τζούνιους στη βιβλιοθήκη Μπόντλιαν στην Οξφόρδη - που περιέχουν σχεδόν όλα τα διασωθέντα έργα στα παλαιά αγγλικά, την αρχαιότερη μορφή της αγγλικής τα οποία εξαφανίστηκαν από τον 12ο αιώνα. Περιλαμβάνει ποιήματα με θρησκευτικά θέματα και ελεγείες που συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα της παλαιάς αγγλικής λογοτεχνίας και μια σειρά από αινίγματα, αρκετά με άσεμνους ερωτικούς υπαινιγμούς.

Το 2016, η UNESCO πρόσθεσε το χειρόγραφο στα Μνημεία Παγκόσμιας Μνήμης αντικειμένων παγκόσμιας πολιτιστικής σημασίας και το αναγνώρισε ως «το θεμέλιο βιβλίο της αγγλικής λογοτεχνίας και ένα από τα κύρια πολιτιστικά έργα του κόσμου».

Ιστορικό

Το βιβλίο του Έξετερ

Η ακριβής ημερομηνία συγγραφής του βιβλίου του Έξετερ είναι άγνωστη, οι πιθανές ημερομηνίες κυμαίνονται από το 960 έως το 990 μ.Χ. Είναι ένα από τα σημαντικά έργα της περιόδου της αγγλικής μεταρρύθμισης των Βενεδικτίνων του 10ου αιώνα που συνοδεύτηκε από λογοτεχνική και καλλιτεχνική άνθηση. Στην αρχή της περιόδου, ο Ντάνσταν έγινε σημαντική προσωπικότητα για την Εκκλησία και το Βασίλειο της Αγγλίας, με αποκορύφωμα τον διορισμό του στη θέση του Αρχιεπίσκοπου του Καντέρμπερυ υπό τον βασιλιά Έντγκαρ. Εξελίχθηκε σε ηγετική μορφή στην εφαρμογή της μοναστικής μεταρρύθμισης κατά το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα. Ο Ντάνσταν πέθανε το 998 και η λογοτεχνική άνθηση διακόπηκε καθώς η Αγγλοσαξονική Αγγλία αντιμετώπισε όλο και πιο αποφασιστικές επιθέσεις από Σκανδιναβούς εισβολείς, στις οποίες τελικά υπέκυψε.

Το 1072 πέθανε ο επίσκοπος του Έξετερ Λεόφρικ. Μεταξύ των περιουσιακών του στοιχείων που κληροδότησε με τη διαθήκη του στο τότε φτωχό μοναστήρι στο Έξετερ (πρόδρομος του μετέπειτα καθεδρικού ναού) ήταν ένα «ένα μεγάλο αγγλικό βιβλίο για διάφορα θέματα, που είναι γραμμένο σε μορφή στίχων» («i mycel Englisc boc be gehwilcum þingum leoð-wisan geworht»).  Αυτό το βιβλίο έχει ευρέως αναγνωριστεί από τους μελετητές ως ο Κώδικας του Έξετερ, με τη μορφή που έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. Η συντριπτική πλειοψηφία των μεσαιωνικών δυτικών χειρογράφων ήταν γραμμένα στα λατινικά, επομένως το γεγονός ότι είναι γραμμένο στην καθομιλουμένη το καθιστά ιδιαίτερα σημαντικό.

Το βιβλίο φέρει τα σημάδια της φθοράς του παρελθόντος και φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί σε απίθανες χρήσεις με τα χρόνια καθώς οι ιδιοκτήτες του δεν μπορούσαν να το διαβάσουν και δεν γνώριζαν την αξία του – ως πρέσα για φύλλα χρυσού και ασημιού, σανίδα κοπής και άλλες οικιακές χρήσεις.

Περιεχόμενα

Εκτός από τα οκτώ φύλλα που προστέθηκαν στον κώδικα μετά τη συγγραφή του, το βιβλίο του Έξετερ αποτελείται εξ ολοκλήρου από ποίηση. Ωστόσο, σε αντίθεση με το χειρόγραφο Τζούνιους, το οποίο περιλαμβάνει έργα εμπνευσμένα από τη Βίβλο, το βιβλίο του Έξετερ διακρίνεται για την απαράμιλλη ποικιλομορφία των ειδών, καθώς και για το γενικά υψηλό επίπεδο ποιητικής ποιότητας.

Περιλαμβάνει περίπου 40 ποιήματα - κυρίως με χριστιανικά θέματα, αν και μερικά προέρχονται από την περίοδο πριν από τη μεταστροφή των Αγγλοσαξόνων στον Χριστιανισμό - και σχεδόν 100 ποιητικούς γρίφους. Οι ελεγείες αναφέρονται κυρίως στην αποξένωση, την απώλεια, την ερήμωση και τον θάνατο και πραγματεύονται θέματα όπως οι θλίψεις της εξορίας, η καταστροφή του παρελθόντος και ο μακρύς χωρισμός των εραστών. Ελεγείες όπως Ο περιπλανώμενος και Ο θαλασσοπόρος είναι από τα πιο γνωστά και έχουν εμπνεύσει συγγραφείς από τον Έζρα Πάουντ έως τον Τζ. Ρ. Τόλκιν. Ένα από τα πιο οδυνηρά είναι Το ερείπιο, που πιστεύεται ότι είναι μια ελεγεία για την ερειπωμένη πόλη Aquae Sulis (Μπαθ), την οποία, όπως όλα τα ρωμαϊκά ερείπια, φαντάζονταν οι Αγγλοσάξονες ότι είχαν χτιστεί από γίγαντες πριν από αυτούς.

Αρκετοί γρίφοι έχουν θρησκευτικό θέμα αλλά υπάρχουν και πολλοί με διπλή σημασία και συχνά με άσεμνο περιεχόμενο:

Κάτι περίεργο κρέμεται στον μηρό ενός άνδρα κάτω από το παλτό του.

Έχει μια τρύπα στο μπροστινό μέρος. Είναι άκαμπτο και σκληρό και στέκεται καλά.

Αν ένας άντρας σηκώσει το παλτό του πάνω από το γόνατό του, μετά θέλει να βάλει το κρεμαστό του στη σωστή τρύπα,

η οποία είναι εξίσου μεγάλη και την οποία έχει γεμίσει πολλές φορές.

Ποιήματα

Κανένα από τα ποιήματα δεν έχει τίτλο στο χειρόγραφο και συχνά δεν υπάρχει προφανής ένδειξη για το πού τελειώνει το ένα κείμενο και πού αρχίζει το επόμενο. Κατά συνέπεια, οι τίτλοι είναι αυτοί που οι εκδότες έχουν καθιερώσει με τα χρόνια, και συχνά ένα ποίημα είναι γνωστό με πολλούς τίτλους. Μεταξύ των σημαντικότερων ποιημάτων στο βιβλίο του Έξετερ είναι:

• Χριστός (σε τρία μέρη)
• Αζαρίας
• Ο φοίνικας
• Ιουλιάνα
• Ο Περιπλανώμενος
• Τα δώρα των ανδρών
• Επιταγές
• Ο Θαλασσοπόρος
• Ματαιοδοξία
• Γουίντσιθ
• Οι τύχες των ανθρώπων
• Αποφθέγματα
• Η Τάξη του Κόσμου
• Ποίημα με ομοιοκαταληξία
• Ο Πάνθηρας
• Η φάλαινα
• Η Πέρδικα
• Ψυχή και Σώμα
• Ντεόρ
• Wulf και Eadwacer
• Ο θρήνος της συζύγου
• Η Ημέρα της Κρίσης
• Παραίτηση
• Η Κάθοδος στην Κόλαση
• Ελεημοσύνη
• Φαραώ
• Η προσευχή του Κυρίου
• Ομιλητικό απόσπασμα
• Το μήνυμα του συζύγου
• Το ερείπιο
• Γρίφοι