Καλλιτεχνική κολύμβηση

Η καλλιτεχνική κολύμβηση^[1] (το όνομα που εγκρίθηκε από τη FINA το 2017, το προηγούμενο όνομα ήταν συγχρονισμένη κολύμβηση) είναι άθλημα του υγρού στίβου. Συμπεριλήφθηκε στο πρόγραμμα των αγώνων μόλις το 1973. Έχει τρία αγωνίσματα, το ατομικό (σόλο), το ντουέτο (ζεύγος) και το ομαδικό (από 4 έως 8 αθλήτριες).

Παραδοσιακά, το άθλημα ήταν αποκλειστικά για γυναίκες, αν και στις αρχές του 21ου αιώνα δημιουργήθηκε ένα ισχυρό κίνημα για να γίνει και άθλημα των αντρών, που τελικώς βρήκε ανταπόκριση και πρόσφατα έχουν αρχίσει να λαμβάνουν χώρα και τέτοιες διοργανώσεις, όπως και με μικτά ντουέτα άντρας / γυναίκα. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2024 δόθηκε για πρώτη φορά σε Ολυμπιάδα η δυνατότητα συμμετοχής και ανδρών στο ομαδικό αγώνισμα, με την εκάστοτε ομάδα να έχει το δικαίωμα να εκπροσωπείται το πολύ από δύο άνδρες, αν και τελικώς καμία χώρα στα αγωνίσματα αυτά δεν έστειλε άνδρες αγωνιζόμενους.

Η καλλιτεχνική κολύμβηση είναι ένα είδος επίδειξης μέσα στο νερό, στο οποίο οι αθλήτριες κρίνονται για την εκτέλεση ορισμένων κολυμβητικών κινήσεων και μορφών που έχουν εγκριθεί από τις αρμόδιες αθλητικές αρχές. Οι αθλήτριες βαθμολογούνται, με θεωρητικό μέγιστο το 100, για την εκτέλεση μιας σειράς από φιγούρες και για ένα τυπικό κολυμβητικό πρόγραμμα που γίνεται με τη συνοδεία μουσικής.

Η καλλιτεχνική κολύμβηση είναι ένα από τα πιο χαριτωμένα και κομψά και ελκυστικά για τους θεατές αθλήματα, αλλά ταυτόχρονα και από τα πλέον δύσκολα και απαιτητικά αθλήματα. Για να εξασκηθεί αυτό το άθλημα, είναι απαραίτητη όχι μόνο αντοχή, αλλά και ευελιξία και εξαιρετικός έλεγχος της αναπνοής, και οι αθλήτριες να έχουν αίσθηση του ρυθμού, καθώς και στερεοσκοπική αίσθηση του χώρου. Μεγάλο μέρος των κινήσεων και μορφών, που είναι φιγούρες, άλματα και στροφές, εκτελείται υποβρύχια και μάλιστα η πλειοψηφία κατακόρυφα ανάποδα υποβρύχια. Κατά συνέπεια, είναι τεχνικά ο πιο δύσκολος τύπος κολύμβησης. Για διευκόλυνση, ωστόσο, όλες οι αθλήτριες φέρουν πάντα ένα κλιπ (εξάρτημα που θυμίζει μανταλάκι) για να διατηρούν κλειστή τη μύτη τους, κάτι εξαιρετικά χρήσιμο στις κατακόρυφες ανάποδες υποβρύχιες φιγούρες, έτσι ώστε να μην μπαίνει νερό μέσα στη μύτη τους.

Ιστορία

Αρχικά γνωστό ως «μπαλέτο νερού» («water ballet»), η συγχρονισμένη / καλλιτεχνική κολύμβηση ξεκίνησε ως δημοφιλής ψυχαγωγία στον Καναδά τη δεκαετία του 1920. Σύντομα, τη δεκαετία του 1930, εξαπλώθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, επίσης ως δημοφιλής ψυχαγωγία.

Η καλλιτεχνική κολύμβηση, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, ξεκίνησε στην Παγκόσμια Έκθεση του 1934 στο Σικάγο, όταν η Cay Curtiss έβαλε τα κορίτσια της να κολυμπήσουν με μουσική και να κάνουν φιγούρες. Οι πρώτες παραστάσεις επίδειξης στην καλλιτεχνική κολύμβηση εμφανίστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1948 και παρέμειναν σε αυτή την ιδιότητα για είκοσι χρόνια. Αν και προσέλκυσε από τις πρώτες δεκαετίες το ενδιαφέρον του κοινού, δεν αναπτύχθηκε όμως σαν οργανωμένο σπορ παρά μόνο μετά το 1950. Την ίδια εποχή, το άθλημα έγινε δημοφιλές και στην Ευρώπη, ειδικά όταν η Αμερικανίδα σταρ του Χόλυγουντ Έστερ Ουίλιαμς εμφανίστηκε ως μπαλαρίνα κολύμβησης σε πολλά μιούζικαλ. Η ίδια, ως ηθοποιός και αθλήτρια της κολύμβησης, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1940 και του 1950 πρωταγωνίστησε σε μια σειρά κορυφαίων εισπρακτικά κλασικών ταινιών που ονομάστηκαν «μιούζικαλ του νερού» («aquamusicals»), συνδυάζοντας υποκριτική, χορό, κολύμβηση και καταδύσεις.

Βίντεο του 1973.

Το 1956, η καλλιτεχνική κολύμβηση αναγνωρίστηκε από την FINA ως επίσημο άθλημα. Για πρώτη φορά εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Υγρού Στίβου το 1973. Ωστόσο, καθυστέρησε σημαντικά να γίνει και Ολυμπιακό άθλημα, επειδή είχε μείνει ακόμα και τότε σε κάποιους, μεταξύ αυτών και στελέχη της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ), μια εντύπωση, λόγω των ταινιών του παρελθόντος, ότι επρόκειτο για ψυχαγωγική επίδειξη «σαν διαγωνισμός ομορφιάς», αντί για πραγματικό άθλημα. Μάλιστα ακόμα και ο τότε πρόεδρος της ΔΟΕ από τις 15 Αυγούστου 1952 έως τις 11 Σεπτεμβρίου 1972, Avery Brundage, επέμενε να αποκαλεί το άθλημα «aquatic vaudeville», δηλαδή «υδάτινη βαριετέ» (είδος θεάτρου με ποικιλία θεαμάτων) και αρνήθηκε επανειλημμένα όσες προτάσεις του έγιναν ακόμα και για να θέσει το ζήτημα σε ψηφοφορία.^[2]

Ομαδικό, εδώ σε στάση υποστήριξης, τον Ιανουάριο του 2007.

Τελικώς, μόλις το 1984, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες, έλαβαν το καθεστώς ενός πλήρους ολυμπιακού αθλήματος και έγιναν τα πρώτα επίσημα αγωνίσματα. Αξιοσημείωτο γεγονός στη διοργάνωση του 1984 ήταν ότι στο άθλημα αυτό ήταν σχολιαστής η Έστερ Ουίλιαμς. Στις πρώτες 3 διοργανώσεις Ολυμπιακών Αγώνων όπου έλαβε χώρα η καλλιτεχνική κολύμβηση, είχε 2 αγωνίσματα, το ατομικό (σόλο) και το ντουέτο (ζεύγος). Αποκλειστικά όμως στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1996 στην Ατλάντα, αμφότερα καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν από ομαδικούς διαγωνισμούς των 10 ατόμων. Στη συνέχεια όμως, από τους επόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2000 στο Σίδνεϊ, επανήλθαν τα ντουέτα, και οι ομάδες έγιναν 9 ατόμων. Έκτοτε, στους Ολυμπιακούς Αγώνες λαμβάνουν χώρα το ντουέτο (ζεύγος) και το ομαδικό. Από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020 στο Τόκιο, οι ομάδες έγιναν 8 ατόμων.

Μέχρι και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1996, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς ήταν οι κυρίαρχες χώρες του αγωνίσματος που διεκδικούσαν την πρωτιά, με συνήθη τρίτη την Ιαπωνία, αλλά από το παγκόσμιο πρωτάθλημα του 1998 και μετά, η Ρωσία (ενώ προηγουμένως δεν είχε κερδίσει κανένα ολυμπιακό μετάλλιο) έκανε ξαφνικά ένα εντυπωσιακό άλμα απόδοσης και κυριάρχησε ολοκληρωτικά, και μάλιστα δεν έχασε ποτέ ούτε ένα χρυσό μετάλλιο σε όλες τις Ολυμπιάδες από το 2000 έως το 2020 από τα 12 χρυσά που απονεμήθηκαν! Τελικώς όμως, η ρωσική κυριαρχία διακόπηκε αιφνίδια για εξωαγωνιστικούς λόγους, επειδή η Ρωσία και η Λευκορωσία αποκλείστηκαν από όλες τις διεθνείς διοργανώσεις από το 2022 και μετά, λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Μετά τον αποκλεισμό της Ρωσίας, η κυρίαρχος δύναμη έγινε ξαφνικά και αναπάντεχα η Κίνα, η οποία ήταν η συνήθης δεύτερη στις διοργανώσεις κατά το διάστημα 2011 - 2021, χωρίς όμως να είχε φτάσει στο σημείο τότε να απειλήσει τη Ρωσία. Ιδιαίτερα δυνατές είναι, επίσης, η Ουκρανία, η Ιαπωνία, η Αυστρία, η Ισπανία, η Αγγλία και στα νεότερα χρόνια και η Ελλάδα και, εκ νέου, οι Ηνωμένες Πολιτείες (οι ΗΠΑ μάλιστα έκαναν μια δυναμική επάνοδο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2024 στο Παρίσι, κατακτώντας τη δεύτερη θέση στο ομαδικό, πίσω μόνο από την Κίνα). Επίσης, ισχυρή παρουσία στο αγώνισμα έχουν και η Ιταλία, η Ολλανδία, η Ελβετία, η Γερμανία, η Γαλλία και η Βραζιλία.

Ειδικότερα στην Ελλάδα, το αγώνισμα άρχισε να γίνεται γνωστό και να κερδίζει τα νέα κορίτσια στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με την Χριστίνα Θαλασσινίδου, η οποία ήρθε από την πρώην Σοβιετική Ένωση, αγωνίστηκε για την Ελλάδα και έφερε μετάλλια σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Γενικότερα, επίσης, έβαλε τις βάσεις για να αναπτυχθεί το άθλημα στη χώρα.

Κανονισμοί

Στις εθνικές και διεθνείς συναντήσεις η πισίνα πρέπει να είναι τετράγωνη, με ελάχιστο μήκος πλευράς 12 μέτρα. Το βάθος της πρέπει να είναι τουλάχιστον τρία μέτρα για τις φιγούρες και 1,7 μέτρα για το τυπικό πρόγραμμα. Η ελάχιστη θερμοκρασία της πισίνας πρέπει να είναι 24 βαθμοί Κελσίου.

Οι διοργανωτές των αγώνων είναι υποχρεωμένοι να έχουν τα κατάλληλα μηχανήματα για την αναπαραγωγή της μουσικής που επιθυμούν οι αθλήτριες. Σε αυτά περιλαμβάνονται και υποβρύχια ηχεία, γνωστά ως υδρόφωνα, που τηρούν τους κανόνες ασφάλειας. Για τις υποχρεωτικές φιγούρες, οι αθλήτριες πρέπει να φοράνε μαύρο μαγιό με άσπρο σκουφάκι, όπως στη διπλανή φωτογραφία. Για το τυπικό κολυμβητικό πρόγραμμα, μπορούν να φορέσουν οποιοδήποτε μαγιό θεωρείται κατάλληλο, υπό τον όρο φυσικά ότι πληροί ορισμένες απαιτήσεις και κυρίως ότι είναι ολόσωμο, όπως επιβάλλεται υποχρεωτικά από τους κανονισμούς της FINA στις αθλήτριες σε όλα τα αγωνίσματα του υγρού στίβου. Γενικότερα, οι κριτές έχουν το δικαίωμα να μειώσουν τις βαθμολογίες στις διαγωνιζόμενες αν το μαγιό δεν πληροί ορισμένες απαιτήσεις, είναι ακατάλληλο ή εκτός μόδας.

Οι ελάχιστες ανάγκες σε διεθνείς συναντήσεις είναι ένας διαιτητής που επιβλέπει τα αγωνίσματα, διορίζει και κατευθύνει τους υπόλοιπους κριτές, δίνει το σύνθημα για την έναρξη των αγωνισμάτων, επιβάλλει ποινές και εγκρίνει τη βαθμολογία. Υπάρχουν μια ή δυο ή τρεις ομάδες από πέντε ή επτά κριτές που βαθμολογούν τις κολυμβήτριες και ένας βοηθός του διαιτητή σε κάθε ομάδα κριτών, αρμόδιος για τις υποχρεωτικές φιγούρες. Τρεις βαθμολογητές σε κάθε ομάδα κριτών, καταχωρούν τη βαθμολογία των κριτών και υπολογίζουν τις συνολικές επιτυχίες των αθλητριών. Τέλος, υπάρχει και ένας αρμόδιος με βοηθούς για τις υποχρεωτικές φιγούρες, που βεβαιώνει ότι οι αθλήτριες βρίσκονται στη σωστή θέση της αφετηρίας τη στιγμή που πρέπει, ένας ελεγκτής της μουσικής και δυο χρονομέτρες για τον κανονικό χρόνο του προγράμματος.