Εκλογές ΠΕΕΑ 1944

Tο κτήριο του Εθνικού Συμβουλίου της ΠΕΕΑ στο χωριό Κορυσχάδες Ευρυτανίας

Οι Εκλογές ΠΕΕΑ 1944 διεξήχθησαν κατά την Κατοχή της Ελλάδας, την άνοιξη του 1944 με σκοπό την εκλογή Εθνικού Συμβουλίου, γνωστό ως «Βουλή του βουνού», με ευθύνη της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) προσωρινής κυβέρνησης που είχε ιδρυθεί δύο μήνες πριν με πρωτοβουλία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ).

Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας, εκτός από την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη (λόγω της βουλγαρικής κατοχής), την Κρήτη και τα νησιά, πλην Εύβοιας και Λευκάδας (όπου δεν έφτασε εγκαίρως η εγκύκλιος της ΠΕΕΑ). Ακολούθησαν δύο φάσεις. Η διεξαγωγή εκλογών, στις 25 Απριλίου 1944, με άμεση μυστική ψηφοφορία του λαού, όπου αναδείχθηκαν οι εκλέκτορες και ακολούθως, στις 30 Απριλίου, όπου και αναδείχθηκαν, εξ αυτών, οι αντιπρόσωποι του Εθνικού Συμβουλίου. Η σύγκλησή του έγινε από τις 14 ως τις 27 Μαΐου στο χωριό Κορυσχάδες Ευρυτανίας.

Εκλέχθηκαν 185 εθνοσύμβουλοι, ανάμεσα στους οποίους και γυναίκες, οι οποίοι προέρχονταν από διάφορα κοινωνικά στρώματα. Οι αντιπρόσωποι ανήκαν στο ΚΚΕ, στο Αγροτικόν Κόμμα Ελλάδος, στην Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας, στο μετέπειτα Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων και στο Μεταρρυθμιστικό Κόμμα, ενώ αρκετοί ήταν και οι ανεξάρτητοι. Σε αυτούς προστέθηκαν και 22 βουλευτές από τη Βουλή του 1936 οι οποίοι απέκτησαν το δικαίωμα του εθνοσυμβούλου με απόφαση της ΠΕΕΑ. Οι ψηφοφόροι υπολογίζονται μεταξύ 1.150.000 και 1.800.000. Επρόκειτο για τις πρώτες εκλογές στις οποίες επιτρεπόταν η συμμετοχή των γυναικών στη ψηφοφορία καθώς και τις πρώτες στις οποίες εξελέγησαν γυναίκες.

Ο ιστορικός Γιάννης Σκαλιδάκης, αναφέροντας Ελληνοαμερικανό πράκτορα του Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών των ΗΠΑ, υπογραμμίζει ότι η εκλογή ήταν «αρκετά δίκαιη», δείγμα ανόδου του ΕΑΜ και απόρριψης της μοναρχίας. Στον αντίποδα, ο Μαρκ Μαζάουερ αναφέρει ότι οι εκλογές παραπέμπουν σε ανάλογες διαδικασίες του Ανατολικού Μπλοκ.

Ιστορικό

Παρασκήνιο

Το χειμώνα του 1943-44, το ΕΑΜ προσέγγισε τον Γεώργιο Παπανδρέου και άλλες προσωπικότητες του προοδευτικού χώρου, προκειμένου να ηγηθούν της προσωρινής κυβέρνησης. Ο Παπανδρέου αρνήθηκε, θεωρώντας πως οι κομμουνιστές είχαν υπερβολικά μεγάλη ισχύ στο ΕΑΜ. Παραταύτα, φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες πολιτικοί, όπως ο Αλέξανδρος Σβώλος, ήταν πιο θετικοί στην πρόταση και τελικά πείστηκαν πως η συμμετοχή τους στην ΠΕΕΑ θα μείωνε την επιρροή του ΚΚΕ. Στις 10 Μαρτίου 1944, ορκίστηκε η ΠΕΕΑ, ως ανώτατη πολιτική εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα, της οποίας επικεφαλής τέθηκε ο στρατιωτικός Ευριπίδης Μπακιρτζής. Τον Απρίλιο μετασχηματίστηκε σε ευρύτερή βάση όταν ο Σβώλος και ο Μπακιρτζής ανέλαβαν χαρτοφυλάκια, η αίγλη των οποίων ήταν μεγάλη, αλλά η πραγματική τους δύναμη εντός της Ελεύθερης Ελλάδας πολύ περιορισμένη. Η ΠΕΕΑ είχε δεσμευτεί να κάνει εκλογές για το Εθνικό Συμβούλιο, οι οποίες διοργανώθηκαν κυρίως από το ΕΑΜ. Με εντολή του τότε γενικού γραμματέα του ΚΚΕ, Γιώργη Σιάντου, τη διοργάνωση των εκλογών ανέλαβε ο σύμβουλός του, δικηγόρος Κώστας Δεσποτόπουλος.

Η εκλογική διαδικασία

Η εκλογική διαδικασία ήταν αρκετά διαφορετική από εκείνη σε περίοδο ειρήνης και χαρακτηριζόταν από έντονη πολιτική κινητοποίηση και προπαγάνδα σχετικά με τα επιτεύγματα της αντίστασης. Τα αστικά κέντρα εξέλεγαν άμεσα εθνοσύμβουλους ενώ οι περιοχές της υπαίθρου εκλέκτορες, οι οποίοι μέσω συνέλευσης εκλεκτόρων καθόριζαν τους εθνοσύμβουλους. Τα μέλη του ΕΛΑΣ συμμετείχαν επίσης στη ψηφοφορία, αλλά σε ξεχωριστά εκλογικά τμήματα τα οποία ακολουθούσαν την εκλογική λειτουργία της περιφέρειας. Ομάδες του ΕΑΜ παρέδιδαν ψηφοδέλτια και πληροφορίες στα σπίτια, και μετέπειτα επέστρεφαν για να τα συλλέξουν. Ο ψηφοφόρος υπέγραφε ή μονόγραφε ανάλογα αν ήθελε να εγκρίνει ή να ακυρώσει τον υποψήφιο αντίστοιχα. Οι ψηφοφόροι μπορούσαν να αλλάξουν τα ονόματα στη λίστα αλλά δύσκολα μπορούσαν να κάνουν εκστρατεία για διαφορετικούς υποψήφιους ενώ έπρεπε να υπογράψουν το ψηφοδέλτιο πριν το παραδώσουν. Επίσης, οι εφορευτικές επιτροπές ήταν ελεγχόμενες από το ΚΚΕ. Με αυτό τον τρόπο, οι υποψήφιοι επιλεγμένοι από το ΕΑΜ, ήταν σίγουρο ότι θα κέρδιζαν παρότι, φαινομενικά, οι εκλογές ήταν ανοιχτές για υποψήφιους από όλα τα κόμματα. Αποτέλεσαν τις πρώτες βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα που μπορούσαν να ψηφίσουν και οι γυναίκες. Δεν κατάφεραν να ψηφίσουν πολίτες από όλες τις περιοχές της χώρας καθώς σε ορισμένες γίνονταν μάχες. Κατά τη διάρκεια των εκλογών, στη Θεσσαλονίκη ομάδες της ΟΠΛΑ εκτελούσαν χρέη περιφρούρησης, ενώ στην Αθήνα ο ΕΛΑΣ περιφρουρούσε τις ομάδες που παρέδιδαν τα ψηφοδέλτια.

Αποτέλεσμα και σύγχρονες εκτιμήσεις

Οι υποψήφιοι του ΕΑΜ, αν και δεν ήταν όλοι μέλη του ΚΚΕ, εξελέγησαν με συντριπτική πλειοψηφία. Εξελέγησαν συνολικά 208 εθνοσύμβουλοι, 24 από τους οποίους ήταν μέλη της προπολεμικής βουλής του 1936 καθώς και πέντε γυναίκες.

Αναφορικά με τη δημοκρατικότητα των εκλογών, ο Γιάννης Σκαλιδάκης παραπέμπει σε αναφορά του Κώστα Κουβαρά, ελληνοαμερικανού πράκτορα του Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών που ήταν παρών στην απελευθερωμένη Ελλάδα εκείνη την περίοδο, που ανέφερε πως «οι εκλογές ήταν αρκετά δίκαιες», και απεδείκνυαν την άνοδο του ΕΑΜ έναντι του προπολεμικού πολιτικού συστήματος καθώς και την μαζική απόρριψη της μοναρχίας από τον πληθυσμό. Αντιθέτως, ο Μαρκ Μαζάουερ αναφέρει πως είχαν αρκετές ομοιότητες με εκείνες των μεταπολεμικών Λαϊκών Δημοκρατιών και πως η εκπροσώπηση όλων των κοινωνικών ομάδων ήταν απόρροια καλοπροαίρετης πολιτικής εργαλειοποίησης από το ΕΑΜ. Στο ίδιο μήκος κύματος με τον Μαζάουερ, ο Γαβρίλης Λαμπάτος αναφέρει πως σε ορισμένες περιοχές που εξελέγησαν υποψήφιοι εκτός του ψηφοδελτίου του ΕΑΜ, εκτελέστηκαν, όπως ο τροτσκιστής Σταύρος Βερούχης που εξελέγη εθνοσύμβουλος στην Εύβοια και εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ. Επίσης, υπογραμμίζει πως η επιλογή των εθνοσυμβούλων γινόταν μέσω των ηγετών των τοπικών οργανώσεων του ΚΚΕ.

Οι απόψεις σχετικά με την απήχηση των εκλογών διίστανται. Ο Μαζάουερ αναφέρει πως, λόγω των διπλωματικών εξελίξεων που λάμβαναν χώρα εκείνη την περίοδο στο Κάιρο, πέρασαν σχεδόν απαρατήρητες, παρότι το ΕΑΜ ισχυριζόταν ότι σε αυτές συμμετείχαν περισσότεροι από 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Αντιθέτως, ο Σκαλιδάκης αναφέρει πως οι εκλογές αποτέλεσαν ένα πραγματικά μαζικό γεγονός στο οποίο υπολογίζεται πως συμμετείχαν 1,5-1,8 εκατομμύρια ψηφοφόροι. Ο Γιάννης Ιωαννίδης αναφέρει πως στις εκλογές ψήφισαν 1.150.000 άτομα.

Πηγές

• Ίδρυτική Πράξη ΠΕΕΑ, 10 Μαρ 1944
• Λαμπάτος, Γαβρίλης (2018). ΚΚΕ και εξουσία (1940-1944). Αθήνα: Μεταίχμιο. ISBN 978-618-03-1210-2. 
• Ηλιάδου-Τάχου, Σοφία (2013). Μέρες της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη:Τα χρώματα της βίας 1941-1945. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. ISBN 978-960-458-432-1. 
• Λυμπεράτος, Μιχάλης (2021). Η Επανάσταση του 1821 και το ΕΑΜ: Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες. Αθήνα: Εταιρεία Σύγχρονης Ιστορίας. ISBN 978-618-83614-4-7. 
• Mazower, Mark (1994). Στην Ελλάδα του Χίτλερ: Η εμπειρία της Κατοχής. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. 
• Παλούκης, Κώστας (2017). «Η λογική της ενδοαριστερής βίας: Κομματικοί εναντίον τροτσκιστών/αρχειομαρξιστών». Στο: Βόγλης, Πολυμέρης· Παπαθανασίου, Ιωάννα· Σακελλαρόπουλος, Τάσος· Χαραλαμπίδης, Μενέλαος. Δεκέμβρης 1944: Το παρελθόν και οι χρήσεις του. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. σελίδες 103–123. ISBN 978-960-221-731-3. 
• Σκαλιδάκης, Γιάννης (2015). «From Resistance to Counterstate: The Making of Revolutionary Power in the Liberated Zones of Occupied Greece, 1943–1944». Journal of Modern Greek Studies 33 (1): 155–184. doi:10.1353/mgs.2015.0000. https://www.researchgate.net/publication/277887624_From_Resistance_to_Counterstate_The_Making_of_Revolutionary_Power_in_the_Liberated_Zones_of_Occupied_Greece_1943-1944.