Πρώτιστα

Πρώτιστα Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων: Παλαιοπροτεροζωική - Σήμερα Αδαίος Αρχαιοζωικός Προτεροζωικός Φα.
Συστηματική ταξινόμηση
Επικράτεια: Ευκαρυωτά (Eukarya) Whittaker & Margulis, 1978 Βασίλειο: Πρώτιστα (Protista) Haeckel, 1866

Στη Βιολογία τα Πρώτιστα (Protista) αναφέρονται στο βασίλειο των ευκαρυωτικών οργανισμών, δηλαδή όλων εκείνων που τα κύτταρά τους φέρουν διακριτό πυρήνα, τα οποία δεν ανήκουν ούτε στα Φυτά, ούτε στα Μετάζωα αλλά ούτε και στους Ευμύκητες.

Τα περισσότερα Πρώτιστα είναι οργανισμοί με ένα κύτταρο (μονοκύτταροι) π.χ. αμοιβάδα, αλλά υπάρχουν και πολυκύτταροι οργανισμοί, όπως τα πολυκύτταρα φαιοφύκη (π.χ. κέλπιες) και τα πολυκύτταρα ροδοφύκη. Το κύτταρο ενός Πρωτίστου περιλαμβάνει τα ίδια οργανίδια ενός κυττάρου πολυκύτταρου ζώου ή φυτού, πλην όμως είναι περισσότερο περίπλοκο του κυττάρου των προκαρυωτικών οργανισμών, όπως π.χ. των Βακτηρίων. Ορισμένα Πρώτιστα διαθέτουν χλωροπλάστες με συνέπεια να είναι ικανά να φωτοσυνθέτουν, όπως για παράδειγμα τα Χρωμιστά Cavalier-Smith, 1998 (πλην των Ψευδομυκήτων και των Οπαλλιοζώων) σε αντίθεση με τα Πρωτόζωα που δεν διαθέτουν και μοιάζουν περισσότερο με ζώα.

Γενικά το κύτταρο ενός πρώτιστου χαρακτηρίζεται «πολύδύναμο» κύτταρο αφού μπορεί να εξασφαλίζει σχεδόν το σύνολο των κύριων λειτουργιών π.χ. θρέψη, αναπαραγωγή, συμπεριφορά κ.λπ.

Ταξινόμηση

Σε παλαιότερες ταξινομήσεις τα Πρώτιστα ή και λεγόμενα «Πρωτόκτιστα» (Protoctista) αποτελούσαν ίδιο βασίλειο που περιλάμβανε κυρίως τους ευκαρυωτικούς μονοκύτταρους οργανισμούς που συμπεριλαμβάνονταν τα φύκη και τα πρωτόζωα.

Χρωμιστά και Πρωτόζωα (1998-2004)

Χρωμιστά
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Χρωμιστά (Chromista) Cavalier-Smith, 1998
Υποβασίλεια, Ανθυποβασίλεια και Συνομοταξίες 2004
Κρυπτιστά (Cryptista) Κρυπτόφυτα (Cryptophyta) Χρωμοβιωτά (Chromobiota) Ετερόκοντα (Heterokonta) Ωχρόφυτα (Ochrophyta) Ψευδομύκητες (Pseudofungi) Οπαλλιόζωα (Opalozoa) Απτιστά (Haptista) Απτόφυτα (Haptophyta) = συνομοταξίες που συμπεριλαμβάνουν ολικώς ή μερικώς οργανισμούς που φωτοσυνθέτουν

Πρωτόζωα
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Πρωτόζωα (Protozoa) Cavalier-Smith, 1998
Υποβασίλεια, Ανθυποβασίλεια και Συνομοταξίες 2004
Σαρκομαστιγωτά (Sarcomastigota) Χοανόζωα (Choanozoa) Αμοιβόζωα (Amoebozoa) Διβλεφαριδωτά (Biciliata) Κυψελιδωτά (Alveolata) Μυζόζωα (Myzozoa) Βλεφαριδοφόρα (Ciliophora) Αυλακωτά (Excavata) Ευγληνόζωα (Euglenozoa) Ηθμόζωα (Percolozoa) Λουκόζωα (Loukozoa) Μεταμονάδες (Metamonada) Ριζωτά (Rhizaria) Κερκόζωα (Cercozoa) Ακτινόζωα (Radiozoa) Τρηματοφόρα (Foraminifera) Αβεβαίου Τοποθέτησης (Incertae sedis) Ηλιόζωα (Heliozoa) Αποδόζωα (Apusozoa) = συνομοταξίες που συμπεριλαμβάνουν μερικώς οργανισμούς που φωτοσυνθέτουν

Ο Thomas Cavalier-Smith (1998) χώρισε τα Πρώτιστα σε δύο βασίλεια: στα Χρωμιστά που μοιάζουν με φυτά και στα Πρωτόζωα που μοιάζουν με ζώα. Αργότερα (2004) χώρισε τα δύο αυτά βασίλεια στα υποβασίλεια, ανθυποβασίλεια και συνομοταξίες που αναγράφονται στα δύο ταξινομοπλαίσια στα δεξιά. Οι συνομοταξίες αυτές ακολουθούν τους γενικους κανόνες ονοματολογίας ταξινομικών βαθμιδών και έχουν καταλήξεις σε «-φυτά», «-μύκητες» και «-ζώα» ανάλογα με τα είδη που περιέχουν. Εξαίρεση στον κανόνα ονομασίας αποτελούν τα Βλεφαριδοφόρα, τα Τρηματοφόρα και οι Μεταμονάδες.

• Οι συνομοταξίες που περιέχουν φυτόμορφους οργανισμούς είναι:
  • Ωχρόφυτα (π.χ. τα φαιοφύκη, τα διάτομα)
  • Απτόφυτα
  • Κρυπτόφυτα
• Η συνομοταξία που περιέχει μυκητόμορφους οργανισμούς είναι:
  • Ψευδομύκητες (π.χ. τα γένη Peronosporus και Phytophthora (περονόσπορος της πατάτας))
• Οι συνομοταξίες που περιέχουν ζωόμορφους οργανισμούς είναι:
  • Χοανόζωα
  • Αμοιβόζωα (π.χ. η Αμοιβάδα (Amoeba))
  • Μυζόζωα (π.χ. το Πλασμώδιο (Plasmodium), τα δινοφύκη)
  • Βλεφαριδοφόρα (π.χ. το Παραμήκιο (Paramecium))
  • Ευγληνόζωα (π.χ. η Ευγλήνη (Euglena), το Τρυπανόσωμα (Trypanosoma))
  • Ηθμόζωα
  • Λουκόζωα
  • Μεταμονάδες
  • Κερκόζωα
  • Ακτινόζωα
  • Τρηματοφόρα
  • Ηλιόζωα
  • Αποδόζωα
  • Οπαλλιόζωα

Ανάμεσα στα Μυζόζωα (π.χ. η Δινοφύσις (Dinophysis)), στα Ευγληνόζωα (π.χ. η Ευγλήνη (Euglena)) και στα Κερκόζωα (π.χ. το Χλωραράχνιον (Chlorarachnion)) υπάρχουν και μερικοί οργανισμοί οι οποίοι φωτοσυνθέτουν (δηλαδή θεωρούνται εξ ορισμού φύκη) και έχουν προκύψει από την ενδοσυμβίωση ενός μονοκύτταρου χλωροφύκους ή ροδοφύκους μέσα σε ένα πρώην ετερότροφο οργανισμό.

Πιο πρόσφατες ταξινομήσεις

Πρόσφατα αναθεώρησε την ταξινόμηση του αφού συνένωσε το βασίλειο των Χρωμιστών με το ανθυποβασίλειο των Κυψελιδωτών για να δημιουργήσει την υπερομάδα Χρωμοκυψελιδωτά (Chromalveolata). Τo επιχείρημα γι' αυτή τη συνένωση έγγειται στο ότι ακόμη και τα Κυψελιδωτά (συνομοταξία Μυζόζωα) περιέχουν, είτε είδη που φωτοσυνθέτουν (υποσυνομοταξία Δινομαστιγωτά), είτε είδη που έχουν χάσει τη δυνατότηττα να φωτοσυνθέτουν (υποσυνομοταξία Σπορόζωα) αλλά έχουν κατάλοιπα χλωροπλαστών, τους λεγόμενους κορυφοπλάστες (apicoplasts).

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα τόμ. 51ος, σελ. 85

Σχετική βιβλιογραφία

Γενικά

• Haeckel, E. Das Protistenreich Αρχειοθετήθηκε 2013-10-22 στο Wayback Machine.. Leipzig, 1878.
• Hausmann, K., N. Hulsmann, R. Radek. Protistology. Schweizerbart'sche Verlagsbuchshandlung, Stuttgart, 2003.
• Margulis, L., J.O. Corliss, M. Melkonian, D.J. Chapman. Handbook of Protoctista. Jones and Bartlett Publishers, Boston, 1990.
• Margulis, L., K.V. Schwartz. Five Kingdoms: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth, 3rd ed. New York: W.H. Freeman, 1998.
• Margulis, L., L. Olendzenski, H.I. McKhann. Illustrated Glossary of the Protoctista, 1993.
• Margulis, L., M.J. Chapman. Kingdoms and Domains: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth. Amsterdam: Academic Press/Elsevier, 2009.
• Schaechter, M. Eukaryotic microbes. Amsterdam, Academic Press, 2012.

Φυσιολογία, οικολογία και παλαιοντολογία

• Foissner, W.; D.L. Hawksworth. Protist Diversity and Geographical Distribution. Dordrecht: Springer, 2009
• Fontaneto, D. Biogeography of Microscopic Organisms. Is Everything Small Everywhere? Cambridge University Press, Cambridge, 2011.
• Levandowsky, M. Physiological Adaptations of Protists. In: Cell physiology sourcebook : essentials of membrane biophysics. Amsterdam; Boston: Elsevier/AP, 2012.
• Moore, R. C., and other editors. Treatise on Invertebrate Paleontology. Protista, part B (vol. 1, Charophyta, vol. 2, Chrysomonadida, Coccolithophorida, Charophyta, Diatomacea & Pyrrhophyta), part C (Sarcodina, Chiefly "Thecamoebians" and Foraminiferida) and part D (Chiefly Radiolaria and Tintinnina). Boulder, Colorado: Geological Society of America; & Lawrence, Kansas: University of Kansas Press.