Ομοιοκαταληξία

Ομοιοκαταληξία το χαρακτηριστικό δύο ή περισσότερων στίχων μιας στροφής να τελειώνουν με ομόηχες λέξεις ή συλλαβές. Άρχισε να χρησιμοποιείται στην ποίηση κατά τούς αλεξανδρινούς χρόνους. Όπως πολλοί από τους σύγχρονους ποιητές και οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν ομοιοκαταληξίες στα ποιήματα τους και επιπλέον το θεωρούσαν κάτι άσχημο, είχαν όμως μέτρο.

Η ομοιοκαταληξία λέγεται ακόμη και ρίμα και στην κα­θαρεύουσα την έλεγαν ομοιοτέλευτον, που τελειώνει δηλαδή κατά όμοιο τρόπο.

Είδη

Υπάρχουν διάφορα είδη ομοιοκαταληξίας:

• Όταν ο ήχος είναι ίδιος μόνο στο τελευταίο τονισμένο φωνήεν: διψώ–στεγνό
• Όταν περιλαμβάνει την τελευταία συλλαβή: κοιτά–μετά
• Όταν εκτείνεται και σε τμήμα της προηγούμενης συλλαβής: δάση–χάσει
• Όταν περιλαμβάνει δυο συλλαβές: κεράσι–κοράσι
• Όταν εκτείνεται και σε τμήμα της προπροηγούμενης συλλαβής: κύματα–σχήματα
• Όταν περιλαμβάνει τρεις ολόκληρες συλλαβές: σονέτα–χρύσωνέ τα

Λόγω του ότι η ομοιοκαταληξία είναι φωνητικό φαινόμενο, η ορθογραφία έχει μηδενική σημασία. Επιπλέον διάκριση της ομοιοκαταληξίας γίνεται ανάλογα με τον τόνο τής λέξεως πού ομοιοκαταληκτεί και διακρίνεται σε:

• Οξύτονη: καρπό–νερό
• Παροξύτονη: κλάμα–γράμμα. π.χ. "Είναι λάθος, είναι λάθος που σ΄ αγάπησα με πάθος / την καρδιά μου κατακρίνω, μα στην αγκαλιά σου σβήνω" (από λαϊκό τραγούδι)
• Προπαροξύτονη: Ηπειρώτισσα–ρώτησα, π.χ. "Δεν πάω απόψε μέγαρο / θα μείνω με τον παίδαρο" (από λαϊκό τραγούδι)

Άλλη διάκριση γίνεται σύμφωνα με τα ζεύγη ομοιοκαταληξίας των στίχων:

• ζευγαρωτή: Ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με το δεύτερο, ο τρίτος με τον τέταρτο, ο πέμπτος με τον έκτο κτλ.
• πλεχτή: μέσα σ’ ένα τετράστιχο, ο πρώτος με τον τρίτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο.
• σταυρωτή: σε τετράστιχο ο πρώτος με τον τέταρτο και ο δεύτερος με τον τρίτο.
• ζευγαροπλεχτή: μέσα σ’ ένα εξάστιχο, ο πρώτος με το δεύτερο, ο τέταρτος με τον πέμπτο και ο τρίτος με τον έκτο.
• ανάκατη: χωρίς ορισμένη σειρά
• εσωτερική: σε μερικά ποιήματα βρίσκεται και στον ίδιο στίχο ομοιοκαταληξία, π.χ.:

Καράβια πρωτοτάξιδα

δίχως κατάρτια, ξάρτια, μες στα πλάτια

της θάλασσας, που δέρνει τα ακυβέρνητα

(Μιλτιάδης Μαλακάσης)

• αντίλαλος: Ο δεύτερος στίχος όχι μόνο ομοιοκαταληκτεί με τον πρώτο, αλλά περιέχεται κι ολόκληρος μέσα σ’ αυτόν, π.χ.:

πάρε φωτιά και κάψε με κι αντάμα με τη στάχτη μου

τ’ άχτι μου

(Αργύρης Εφταλιώτης)

Συνήχηση

Εκτός από την ομοιοκαταληξία στο τέλος τού στίχου, γίνεται η ρίμα να χρησιμοποιείται στον ίδιο στίχο και τότε ονομάζεται συνήχηση.

Πηγές

• Κανόνες Στιχουργικής Αρχειοθετήθηκε 2007-02-14 στο Wayback Machine.