Οδικό δίκτυο των Ίνκα
| Οδικό δίκτυο των Ίνκα | |
|---|---|
| Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ. | |
 | |
 | |
| Χώρα μέλος | Αργεντινή, Βολιβία, Χιλή, Κολομβία, Εκουαδόρ, Περού |
| Τύπος | Πολιτισμικό |
| Κριτήρια | ii, iii, iv, vi |
| Ταυτότητα | 1459 |
| Περιοχή | Λατινική Αμερική |
| Ιστορικό εγγραφής | |
| Εγγραφή | 2014 (38η συνεδρίαση) |
Το Οδικό Δίκτυο των Ίνκα ή Κάπακ Νιάν (Qhapaq Ñan) ήταν το πιο εκτεταμένο και προηγμένο σύστημα μεταφορών στην προ-Κολομβιανή Νότια Αμερική και εκτεινόταν σε μήκος 39.900 χιλιομέτρων.[1]:242 Για την κατασκευή των δρόμων δαπανήθηκε πολύς χρόνος και μεγάλη προσπάθεια, η δε ποιότητα της κατασκευής του συνάγεται από το γεγονός ότι βρίσκεται ακόμα σε αρκετά καλή κατάσταση, έπειτα από περισσότερα από 400 χρόνια χρήσης.[2]:634 Το δίκτυο βασίστηκε σε δύο κύριους οδικούς κλάδους με προσανατολισμό βορρά-νότου στους οποίους συνδέονται πολλοί επιμέρους οδικοί κλάδοι.[3] Το πιο γνωστό τμήμα του οδικού συστήματος είναι το Μονοπάτι των Ίνκα στο Μάτσου Πίτσου. Μέρος του οδικού δικτύου κατασκευάστηκε από πολιτισμούς που προηγήθηκαν της Αυτοκρατορίας των Ίνκα, κυρίως από τον Πολιτισμό των Ουάρι. Κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Αποικιοκρατίας, τμήματα του οδικού δικτύου έλαβαν την ιδιότητα του Camino Real., ως μέρος του δικτύου των ομώνυμων Βασιλικών Δρόμων. Το 2014 το Κάπακ Νιαν ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ουνέσκο.[4]
Κύριες οδοί
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ανατολική διαδρομή έφθανε ως ψηλά στα Λιβάδια Puna και τις ορεινές κοιλάδες από το Κίτο του Ισημερινού ως τη Μεντόζα της Αργεντινής. Η δυτική διαδρομή ακολούθησε την παράκτια πεδιάδα χωρίς να περιλαμβάνει τις παράκτιες ερήμους που αγκαλιάζουν τους πρόποδες.[5] Περισσότερες από είκοσι διαδρομές περνούσαν πάνω από τα δυτικά βουνά, ενώ άλλες διέσχιζαν την ανατολική οροσειρά με βουνά και πεδιάδες. Κάποιοι από τους δρόμους φτάνουν σε ύψος πάνω από 5.000 μέτρα από το επίπεδο της θάλασσας.[1]:242 Τα μονοπάτια συνέδεαν τις περιφέρειες της Αυτοκρατορίας των Ίνκα από την βόρεια πρωτεύουσα της επαρχίας στο Κίτο του Εκουαδόρ ως τη σύγχρονη πόλη του Σαντιάγκο της Χιλής στον νότο. Το οδικό δίκτυο των Ίνκα συνέδεε μεταξύ τους περίπου 40.000 χιλιόμετρα οδών[1]:242 και παρείχε πρόσβαση σε πάνω από 3.000.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα εδαφών.
Ευρισκόμενοι μεταξύ 500 και 800 μέτρων πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, αυτοί οι μνημειώδεις δρόμοι, ο οποίοι μπορούσαν να φθάσουν τα 20 μέτρα σε πλάτος, συνέδεαν κατοικημένες περιοχές, διοικητικά κέντρα, γεωργικές και εξορυκτικές ζώνες, καθώς και τελετουργικά κέντρα και ιερούς χώρους.
Αν και οι δρόμοι των Ίνκα διαφοροποιούνταν αρκετά σε κλίμακα, κατασκευή και εμφάνιση, για το μεγαλύτερο μέρος τους οι διαφορά τους σε πλάτος κυμαινόταν μεταξύ ενός (1) και τεσσάρων (4) μέτρων.[1]:245
Αρκετό από το οδικό σύστημα ήταν το αποτέλεσμα της διεκδίκησης αποκλειστικού δικαιώματος των Ίνκα πάνω σε πολυάριθμες παραδοσιακές διαδρομές, κάποιες από τις οποίες είχαν κατασκευαστεί αιώνες νωρίτερα ως επί το πλείστον από την Αυτοκρατορία των Ουάρι. Πολλά νέα τμήματα κατασκευάστηκαν ή αναβαθμίστηκαν σημαντικά· δύο παραδείγματα είναι η διέλευση μέσα από την έρημο Ατακάμα της Χιλής, και κατά μήκος του δυτικού περιθωρίου της Λίμνης Τιτικάκα.[1]:242[6]:97 Οι Ίνκα ανέπτυξαν τεχνικές για να ξεπεράσουν το δύσκολο έδαφος των Άνδεων. Στις απότομες πλαγιές έχτισαν πέτρινα σκαλοπάτια που μοιάζουν με γιγαντιαίες αιωρούμενες σκάλες. Σε ερημικές περιοχές κοντά στην ακτή έχτισαν χαμηλούς τοίχους για να εμποδίζουν την άμμο να παρασύρεται πάνω στο οδόστρωμα.[7]:301
Το Κάπακ Νιάν, που σημαίνει «ο όμορφος δρόμος»[8], αποτέλεσε την κύρια οδική αρτηρία βορρά-νότου των Ίνκα και εκτεινόταν 6.000 χιλιόμετρα κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης των Άνδεων.
Το Κάπακ Νιάν ένωνε αυτή την τεράστια και ετερογενή αυτοκρατορία μέσα από ένα καλά οργανωμένο πολιτικό σύστημα εξουσίας. Επέτρεπε στους Ίνκα τον έλεγχο της αυτοκρατορίας τους με την αποστολή στρατευμάτων, αναλόγως των αναγκών, από την πρωτεύουσα, Κούσκο.[9]
Ο πιο σημαντικός δρόμος των Ίνκα ήταν το Camino Real (Βασιλικός Δρόμος), όπως είναι γνωστός στα ισπανικά, με μήκος 5.200 χιλιόμετρα. Ξεκινούσε από το Κίτο, διερχόταν από το Κούσκο, και κατέληγε στο σημερινό Τουκουμάν της Αργεντινής. Το Camino Real διέσχιζε τις οροσειρές των Άνδεων, με μέγιστο υψόμετρο διέλευσης πάνω από 5.000 μέτρα. Η El Camino de la Costa, η παράκτια διαδρομή, με μήκος 4.000 χιλιόμετρα, διερχόταν παράλληλα στη θάλασσα και συνδεόταν με το Camino Real μέσα από πολλές μικρότερες διαδρομές.
Σκοποί του οδικού δικτύου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι Ίνκα χρησιμοποιούσαν το σύστημα των δρόμων για διάφορους σκοπούς. Όχι μόνο απλώς παρεχόταν η δυνατότητα μεταφοράς στους ανθρώπους που ταξίδευαν μέσα στην αυτοκρατορία, μα και εξυπηρετούνταν πολλοί στρατιωτικοί και θρησκευτικοί σκοποί των Ίνκα. Οι απλοί άνθρωποι δεν είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν κατά μήκος των δρόμων για ιδιωτικούς σκοπούς, χωρίς επίσημη άδεια.[10]
Μεταφορά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι Ίνκα χρησιμοποιούσαν με δύο κύριους τρόπους την οδική συγκοινωνία. Χρησιμοποιούσαν chasqui (δρομείς) για τη μετάδοση μηνυμάτων σε όλη την αυτοκρατορία και λάμα και αλπακά για τη μεταφορά εμπορευμάτων.
Οι chasqui ήταν γνωστοί ως οι δρομείς της αυτοκρατορίας. Εκτιμάται πως έτρεχαν 240 χιλιόμετρα ανά ημέρα.[6]:243 Οι δρομείς ήταν υπεύθυνοι για την παράδοση των πάντων, από τις ειδήσεις ως και ελαφριά αγαθά όπως ψάρια.[11]:15 Τα tampu (επίσης tambu ή tampo), ή σταθμοί, χρησιμοποιούνταν ως τόποι ανάπαυσης για τους δρομείς στα ταξίδια τους. Τα tampu ήταν δομές κατοικιών παραπλεύρως των δρόμων, που παρείχαν νερό, προμήθειες και καταφύγιο στον διερχόμενο δρομέα. Είχαν επίσης προμήθειες για τον στρατό που πορευόταν προς τη μάχη.[11]:128
Τα λάμα και τα αλπακά επίσης χρησιμοποιούνταν συχνά. Ως ελαφριά ζώα δε μπορούν να κάνουν πολλά, όμως είναι εξαιρετικά ευκίνητα. Κατά τη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων εμπορευμάτων κατά μήκος της αυτοκρατορίας ήταν πλέον αποτελεσματικό για τους Ίνκα να χρησιμοποιούν κοπάδια λάμα ή αλπακά με τη συνοδεία δύο ή τριών βοσκών.[6]:242 Οι βοσκοί κατεύθυναν το κοπάδι με τα ζώα πάνω στους απότομους δρόμους των βουνών χωρίς να διακινδυνεύεται η ζωή ανθρώπων, ενώ παράλληλα δινόταν η δυνατότητα μεταφοράς μεγαλύτερων ποσοτήτων αγαθών.[12]
Εμπόριο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι δρόμοι, τα μονοπάτια και οι γέφυρες ήταν απαραίτητα για την πολιτική συνοχή του κράτους των Ίνκα και την ανακατανομή των αγαθών στο εσωτερικό του.[2]:632 Όλα τα αγαθά στην αυτοκρατορία ήταν ιδιοκτησία της διοικούσας ελίτ των Ίνκα.[13] Η αναδιανομή των αγαθών αυτών ήταν γνωστή ως «κάθετο αρχιπέλαγος». Το σύστημα αυτό ήταν η βάση του εμπορίου σε ολόκληρη την αυτοκρατορία των Ίνκα.[6]:118 Διαφορετικά τμήματα της αυτοκρατορίας κατείχαν διαφορετικά αγαθά. Οι δρόμοι χρησιμοποιούνται για να αποστέλλονται αγαθά σε άλλα μέρη της αυτοκρατορίας, που τα είχαν ανάγκη. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η αυτοκρατορία των Ίνκα ήταν τόσο ισχυρή. Όχι μόνο είχαν υψηλή διαθεσιμότητα αγαθών, αλλά και ένα καλοστημένο σύστημα που διασφάλιζε πως όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας ήταν σε θέση να αποκτούν πρόσβαση στα αγαθά αυτά.[6]:120
Στρατιωτική χρήση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το σύστημα των δρόμων παρείχε εύκολες, αξιόπιστες και γρήγορες διαδρομές για τους πολίτες της αυτοκρατορίας, τις στρατιωτικές επικοινωνίες, τη μετακίνηση προσωπικού, και την υποστήριξη τροφοδοσίας. Οι κύριοι χρήστες ήταν αυτοκρατορικοί στρατιώτες, αχθοφόροι και καραβάνια με λάμα, καθώς και άρχοντες και ιδιώτες με επίσημα καθήκοντα. Για τους υπόλοιπους απαιτούνταν άδεια για να περπατούν κατά μήκος των δρόμων και σε ορισμένες γέφυρες χρεώνονταν διόδια.[1]:242-243
Ο στρατός χρησιμοποιούσε qollcas κατά μήκος των δρόμων. Τα qollcas ήταν μακροχρόνιες αποθήκες τροφίμων για περιπτώσεις συγκρούσεων ή ελλείψεων στην Αυτοκρατορία των Ίνκα.[7]:308 Τα qollcas κατασκευάζονταν με ηφαιστειακή πέτρα και ήταν χτισμένα με κυκλική μορφή. Οι βάσεις ήταν περίπου ή λίγο μεγαλύτερες από 30 πόδια και σχεδόν 10 πόδια ψηλές, και είχαν κωνική αχυρένια στέγη.[7]:312 Χρησιμοποιούνταν κυρίως για τη φύλαξη σιτηρών και καλαμποκιού. Αυτά τα τρόφιμα είχαν εξαιρετικά μακρά ημερομηνία λήξης η οποία τα καθιστούσε ιδανικά για μακροπρόθεσμη αποθήκευση για στρατιωτική χρήση.[14]
Για να δοθεί ένα παράδειγμα του βαθμού στον οποίο οι Ίνκα αποθήκευαν προμήθειες, μια εγκατάσταση στο Huánuco Pampa ανερχόταν όσο 37.100 κυβικά μέτρα και μπορούσε να υποστηρίξει πληθυσμό μεταξύ δώδεκα και δεκαπέντε χιλιάδων ατόμων.[13]
Θρησκευτική χρήση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ένα υψηλό ποσοτό των ενεργητικών επενδύσεων παρεχόταν στη χρήση των δρόμων για τελετουργικούς σκοπούς. Στην κοινωνία των Ίνκα, τα βουνά ήταν αντικείμενα λατρείας· οι Ίνκα πραγματοποιούσαν πολλές τελετές, συμπεριλαμβανομένων των θυσιών παιδιών, αγαθών και λάμα, στις κορυφές των βουνών. Ο μόνος τρόπος για τους Ίνκα να φτάνουν στις κορυφές των βουνών για τη λατρεία τους ήταν η κατασκευή δρόμων. Πολλοί δρόμοι των Ίνκα ανέβαιναν χιλιάδες πόδια πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, όπως στο βουνό Chañi, το οποίο είχε έναν δρόμο που ξεκινούσε στη βάση του και εξακολουθούσε ως την κορυφή του, η οποία ήταν σε ύψος περίπου έξι χιλιάδες πόδια.[15] Εκτός από τα ιερά στο υψηλό υψόμετρο, υπήρχαν επίσης πολλά ιερά προσκυνήματα ή θρησκευτικοί χώροι, που ονομάζεταν wak'a, που ήταν ένα μέρος του συστήματος Zeq'e κατά μήκος και κοντά στους δρόμους. Αυτά τα προσκυνήματα ήταν είτε φυσικές ή τροποποιημένες δομές του τοπίου, καθώς και κτίρια, τα οποία οι Ίνκα επισκέπτονταν για λατρευτικούς σκοπούς.[1]:163
Γέφυρες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Για να χτιστούν γέφυρες στην πορεία του νερού έγινε χρήση διαφόρων μέσων. Υπήρχαν πολλαπλοί τύποι γεφυρών που χρησιμοποιούνταν σε όλο το οδικό δίκτυο. Κάποιες γέφυρες κατασκευάζονταν από απλά κούτσουρα, ενώ άλλες ήταν χτισμένες από πέτρα ή επιπλέοντα καλάμια, τα οποία χρησιμοποιούνταν σε ελώδη υψίπεδαs.[2]:632 Οι γέφυρες Ίνκα από σχοινί παρείχαν πρόσβαση σε στενές κοιλάδες, ενώ για να διασχίζονται πλατιά ποτάμια σε σχήμα φιδιού χρησιμοποιούνταν σχεδίες. Μια γέφυρα που διέσχιζε τον ποταμό Apurímac στο Cuzco, εκτεινόταν σε απόσταση 45 μέτρων. Οι χαράδρες μερικές φορές διασχίζονταν με κρεμαστά καλάθια, ή oroya, σε αποστάσεις που εκτείνονταν ως και πάνω από 50 μέτρα. Οι γέφυρες κάποιες φορές χτίζονταν διπλές (δίπλα η μία στην άλλη).[1]:245-246
Μία από τις δυσκολίες στη δημιουργία γεφυρών ήταν η πρόσβαση σε ξυλεία. Μερικές φορές οι εργάτες που κατασκεύαζαν τις γέφυρες έπρεπε να φέρνουν την ξυλεία από πολύ μακριά. Σε μέρη που δεν ήταν διαθέσιμη ξυλεία, οι γέφυρες κατασκευάζονταν από σχοινιά με υλικό άχυρα και χόρτα. Αν οι γέφυρες κατασκευάζονταν από σχοινιά, έπρεπε να αντικαθίσταται περίπου κάθε δύο χρόνια, οπότε και τις έκαιγαν. Όταν φτιάχνονταν από ξύλο τις αντικαθιστούσαν κάθε περίπου οκτώ χρόνια.[2]:637
-
Κρεμαστή γέφυρα τμήματος του μονοπατιού -
Κρεμαστή γέφυρα σε βραχώδη περιοχή
Η κατασκευή αυτών των γεφυρών ολοκληρωνόταν με τη βοήθεια πολλών εργατών. Για απλές γέφυρες με κούτσουρα, η κατασκευή γινόταν με την τοποθέτηση μιας σειράς από κούτσουρα πάνω από προεκτεινόμενα καλάμια.[2]:632 Η κατασκευή πέτρινων γεφυριών ήταν πιο περίπλοκη. Τα πέτρινα θεμέλια τοίχων για γέφυρες χτίζονταν τόσο με τραχιά όσο και με επενδεδυμένη πέτρα. Η τοιχοποιία είναι σε εξαιρετική συνοχή και συνάφεια, με καμία ένδειξη για χρήση οποιουδήποτε κονιάματος με σκοπό να κρατούνται οι πέτρες στη θέση τους.[2]:638 Αντίθετα, χρησιμοποιούσαν μια μέθοδο για την επεξεργασία της πέτρας βάσει απλών εργαλείων, όπως πέτρες-σφυριά, με τις οποίες χτυπούσαν τις πέτρες της τοιχοποιίας με τρόπο ώστε το περίγραμμα της άνω πέτρας να ταιριάζει με αυτό της από κάτω, έτσι ώστε οι ραφές να ταιριάζουν απόλυτα χωρίς κονίαμα.[1]:310
Μονοπάτι των Ίνκα στο Μάτσου Πίτσου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το Μάτσου Πίτσου ήταν μακριά απ' το μονοπάτι,[16] και υπηρέτησε ως βασιλικό κτήμα που κατοικούνταν από την ηγεσία των Ίνκα και αρκετές εκατοντάδες υπηρετών. Απαιτούσε τακτική παροχή αγαθών και υπηρεσιών από το Cuzco και άλλα μέρη της αυτοκρατορίας. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν μεγάλες κυβερνητικές εγκαταστάσεις αποθήκευσης στην περιοχή. Μια μελέτη του 1997 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το γεωργικό δυναμικό της περιοχής δεν θα ήταν επαρκές για να υποστήριξη των κατοίκων, ακόμη και σε εποχική βάση.[17]
Σχηματική επισκόπηση των υψομετρικών αλλαγών
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το μονοπάτι ξεκινά γύρω στο 82 χιλιόμετρα κατά μήκος του Ποταμού Urubamba σε μια ζώνη που οι Περουβιανοί καλούν "Quechua": Αυτή η ζώνη είναι μεταξύ 2.300 και 3.500 μέτρων και έχει εύκρατο, ξηρό κλίμα με μέσες θερμοκρασίες που κυμαίνονται από 0 ως 21°C. Η περίοδος των βροχών διαρκεί από τον Δεκέμβριο έως τον Μάρτιο. Το υπόλοιπο του έτους το κλίμα είναι ξηρό, ή ακόμα και σε ξηρασία, από το Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Αποτέλεσμα της κατάκτησης των Ισπανών
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η πραγματική έκταση του οδικού δικτύου δεν είναι πλήρως γνωστή, αφού οι Ισπανοί, μετά την κατάκτηση, είτε έσκαψαν τον δρόμο εντελώς σε ορισμένες περιοχές, ή επέτρεψαν τον εκφυλισμό του και τη μετατροπή του σε ερείπια κάτω από τις με σίδερο επενδυμένες οπλές αλόγων, ή τους μεταλλικούς τροχούς από τις βοϊδάμαξες.[8]
Σήμερα, μόνο το 25 τοις εκατό από αυτό το δίκτυο είναι ακόμα ορατό, ενώ το υπόλοιπο έχει καταστραφεί από την κατασκευή σύγχρονων υποδομών. Διάφοροι οργανισμοί όπως η UNESCO και η IUCN εργάζονται για την προστασία του δικτύου σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις και τις κοινότητες των 6 χώρες μέσα από τις οποίες διέρχεται η Μεγάλη Οδός των Ίνκα.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 D'Altroy, Terence N. (2002). The Incas
. Blackwell Publishers Inc. ISBN 0-631-17677-2.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Thompson, Donald E.; John V. Murra (July 1966). «The Inca Bridges in the Huanuco Region». Society for American Archaeology. 5 31 (1).
- ↑ History of the Inca realm. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1999. σελ. 60. ISBN 0-521-63759-7.
- ↑ «How the Inca Empire Engineered a Road Across Some of the World's Most Extreme Terrain». Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2015.
- ↑ Incas: lords of gold and glory. New York: Time-Life Books. 1992. σελίδες 94–97. ISBN 0-8094-9870-7.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 D'Altroy, Terence N. (1992). Provincial Power in the Inka Empire. Smithsonian Institution. ISBN 1-56098-115-6.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Vergara, Teresa (2000). Historia del Peru, Tahuantinsuyu. Spain: Lexus Editores. ISBN 9972-625-35-4.
- ↑ 8,0 8,1 Cameron, Ian (1990). Kingdom of the Sun God: a history of the Andes and their people. New York: Facts on File. σελ. 65. ISBN 0-8160-2581-9.
- ↑ «Main Andean Road – Qhapaq Ñan». UNESCO. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2009.
- ↑ http://www.ancient.eu/article/757/
- ↑ 11,0 11,1 Rugeles, Ernesto F (1979). Indian Traditions Series: The chasqui : an Inca tradition. ISBN 0832502634.
- ↑ «Main Andean Road – Qhapaq Nan». UNESCO. 10 July 2009.
- ↑ 13,0 13,1 Jenkins, David (2001). «Network Analysis of Inka Roads, Administrative Centers, and Storage Facilities» (Volume 48 έκδοση). Duke University Press, σελ. 659.
- ↑ Fellman, Bruce (2002). «Rediscovering Mach Picchu». Yale Alumni Magazine.
- ↑ Vitry, Christian (2007). «Roads for Rituals and Sacred Mountains. A study of the Inka Road Systems in High Altitude Shrines in the North». Bulletin of the Chilean Museum of Pre-Columbian Art: σελ. 2.
- ↑ "Rediscovering Machu Picchu" Αρχειοθετήθηκε 2008-12-16 στο Wayback Machine. by Bruce Fellman, Yale Alumni Magazine (December 2002)
- ↑ Life Styles of the Rich and Famous: Luxury and Daily Life in the Households of Machu Picchu's Elite.
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Περαιτέρω ανάγνωση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Moseley, Michael 1992. The Incas and their Ancestors: The archaeology of Peru. Thames and Hudson, New York.
- Hyslop, John, 1984. Inka Road System. Academic Press, New York.
- Inca: Lords of Gold and Glory. Virginia: Time-Life Books, 1992.
- Andean World: Indigenous History: Culture and Consciousness by Kenneth Adrien.
- Footprints Cusco and The Inca Trail Handbook by Peter Frost and Ben Box
- Jenkins, David "A Network Analysis of Inka Roads, Administrative Centers and Storage Facilities." Ethnohistory, 48:655–685 (Fall, 2001).