Μπέσα

Στα αλβανικά και τα ελληνικά η λέξη μπέσα (αλβανικά: besa‎‎) αναφέρεται σε ένα εθιμοτυπικό κώδικα τιμής με ρίζες στο Μεσαίωνα. Η λέξη εντοπίζεται στο Kanuni (από το ελληνικό Κανών), μια συλλογή παραδοσιακών νόμων που αρχικά διαδίδονταν προφορικά, ενώ αργότερα καταγράφηκαν από τον πρίγκηπα Λέκα Ντουκαγκίνι μεταξύ άλλων. Η σύγχρονη ερμηνεία της μπέσας αποδίδεται και με τη λέξη αξιοπιστία.

Προέλευση λέξης

Στο λεξικό της ελληνικής του Hofmann, η λέξη be (όρκος) της αλβανικής εντάσσεται στο λήμμα πείθομαι (πείθω: ινδοευρωπαϊκή ρίζα *bheidhο, βλέπε λατινικό fido). Κατά τον Treimer η besa προέρχεται από την αρχική μορφή *bhoidha-t-i και δεν πρέπει να διαχωριστεί από τη λέξη be. Ο Schmidt επίσης δέχεται τη besa ως προέκταση του be και την προέλευση του be από τη βάση *bhoidha. Σύμφωνα με τις ενδείξεις λοιπόν, υπάρχει πιθανή εγγύτητα με τις ελληνικές λέξεις πείθομαι και πίστη, όπως και με τις αντίστοιχες λατινικές και άλλες σε σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες. Ο Μάρκος Μπότσαρης στο λεξικό του δίνει στη μπέσα την ερμηνεία θρησκεία (πίστη), με βάση τη χρήση της εποχής από τους Αρβανίτες.

Έννοια

Η μπέσα καθορίζει ένα πρότυπο συμπεριφοράς με βάση τις αξίες μιας ομάδας ατόμων. Τα μέλη της θεωρούν τις προφορικές δεσμεύσεις απαραβίαστες, ενώ επιταγή αποτελεί η απόδοση τιμής σε συντοπίτες και συγγενείς, σύμφωνα με τα εκάστοτε συμφέροντα και τους ηθικούς κανόνες της εποχής. Στην ύπαιθρο, η συμμετοχή σε πρακτικές που σχετίζονται με τη μπέσα μπορούσε και μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις, όπως θανάτους αντιπάλων. Στην πράξη, λόγω της σύγχρονης αστικοποίησης το περιεχόμενο της μπέσας είναι συγγενικό με έννοιες όπως αξιοπιστία, αξιοπρέπεια και φιλότιμο. Για τα αναξιόπιστα άτομα, χρησιμοποιείται η λέξη μπαμπέσης (αλβανικά: pabesë‎‎, από το pa+besë, δίχως μπέσα).

Πηγές

• J.B. Hofmann - Ετυμολογικόν Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής (μετάφραση Α.Δ. Παπανικολάου)
• Το Ελληνο-Αλβανικόν Λεξικό του Μάρκου Μπότσαρη - Φιλολογική Έκδοσις εκ του Αυτογράφου (Ακαδημία Αθηνών)
• Eqrem Çabej - Ετυμολογικές Μελέτες στο Πεδίο της Αλβανικής (Αλβανική Ακαδημία Επιστημών)
• Μπέσα Αρχειοθετήθηκε 2018-08-15 στο Wayback Machine. - Γιαντ Βασσέμ (Αγγλικά)