Ιστορία της Κω

Η ιστορία της Κω ξεκινάει από πολύ παλιά, σχεδόν από την 3η χιλιετία π.Χ., από τα τέλη δηλαδή της νεολιθικής εποχής. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, είναι το μοναδικό νησί της Δωδεκανήσου που κατοικείται από τότε.

Μυθολογία

Η Κως στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων είναι παρούσα ήδη από τη μυθολογία. Στο μύθο της Γιγαντομαχίας αναφέρεται ότι η μάχη που ξέσπασε ανάμεσα στους Θεούς του Ολύμπου και στους Γίγαντες έλαβε χώρα και στο νησί της Κω. Εκεί ο θεός Ποσειδώνας πλησίασε τον γίγαντα Πολυβώτη, πήρε με την τρίαινά του ένα τμήμα από το ακρωτήριο Χελώνα και με αυτό καταπλάκωσε τον γίγαντα.

Η Κως συνδέθηκε και με τους άθλους του Ηρακλή, ο οποίος, σύμφωνα με το μύθο, βρέθηκε ναυαγός μαζί με ελάχιστους συντρόφους του στις βόρειες αμμουδιές της Κω. Ο βασιλιάς Ευρύπυλος θεωρώντας τον Ηρακλή ληστή, τον κυνήγησε, με αποτέλεσμα αυτός να διαφύγει σε ένα ορεινό μέρος. Μετά τη νίκη του επί του βασιλιά της Κω, ο Ηρακλής έφυγε για τη Φλέγρα, αφού προηγουμένως αναγνώρισε τον Χάλκωνα ως νόμιμο βασιλιά της Κω, της Νισύρου, της Καλύμνου και των άλλων γειτονικών νησιών. Μ’ αυτόν τον τρόπο κυριάρχησε η γενιά των Ηρακλειδών στην Κω, από την οποία η παράδοση θέλει να κατάγεται και ο Ιπποκράτης. Ο Ηρακλής στους ιστορικούς χρόνους λατρεύτηκε στο νησί της, όπως φανερώνουν τα ερείπια μεγαλοπρεπών ναών στην πόλη αλλά και ανεκδοτολογικού χαρακτήρα στοιχεία όπως για παράδειγμα η ονομασία του δήμου Αντιμαχιδών (σημερινή Αντιμάχεια) από το όνομα του υιού του Ηρακλή Αντίμαχου.

Ιστορικοί χρόνοι

Αρχαία ελληνική περίοδος

Με το πέρασμα των χρόνων η Κως απέκτησε μινωικό χαρακτήρα και αναπτύχθηκε γύρω από το λιμάνι, και αργότερα μυκηναϊκό, κάτι που φανερώνουν μυκηναϊκά όπλα που βρέθηκαν στην περιοχή του Ασκληπιείου και μυκηναϊκοί τάφοι στο Πυλί. Το 1100 π.Χ., ακολούθησε η κάθοδος των Δωριέων και η Κως απέκτησε δωρική φυσιογνωμία, σε μια περίοδο που χτίστηκε και το ιστορικό Ασκληπιείο. Αργότερα το 700 με 600 π.Χ. η Κως, η Ιαλυσός, η Λίνδος, η Κάμειρος, η Κνίδος και η Αλικαρνασσός ίδρυσαν τη Δωρική Εξάπολη κατά την οποία κυρίαρχη πόλη του νησιού είναι η Αστυπάλαια, την οποία μεταγενέστεροι ιστορικοί τοποθετούν στη θέση Καμάρες, κοντά στην Κέφαλο. Την εποχή αυτή η Κως ακμάζει τόσο πολύ, ώστε οποιαδήποτε προσβολή την αντιμετωπίζει με πόλεμο. Επίσης αλλάζει το πολίτευμα από μοναρχία σε ολιγαρχία, στην διάρκεια της οποίας η Κως κυβερνάται από ισόβιους, αργότερα δεκαετείς και τελικά ετήσιους άρχοντες.

Το 546 π.Χ. η Περσική αυτοκρατορία υποτάσσει τους Κώους και τη διοίκηση του νησιού καταλαμβάνουν διοικούν ντόπιοι τύραννοι για λογαριασμό των Περσών. Το 478 π.Χ. η Κως εισέρχεται στην Αθηναϊκή Συμμαχία και απελευθερώνεται. Το 460 π.Χ. γεννήθηκε ο Ιπποκράτης.

Οι αλλεπάλληλες μετακινήσεις της Κω μεταξύ της αθηναϊκής και της σπαρτιατικής συμμαχίας προκαλούν εμφύλιο πόλεμο ως αποτέλεσμα της όξυνσης της αντιπαράθεσης των Κώων ολιγαρχικών με τους δημοκρατικούς. Η διαμάχη λήγει με συμβιβασμό των δύο παρατάξεων. Μέρος του συμβιβασμού αυτού ήταν η απόφαση να γίνει συνοικισμός των κατοίκων της Κω-Μεροπίδος και όλων των γειτονικών οικισμών σε μια νέα πόλη, την Κω, η οποία παραμένει μέχρι σήμερα η πρωτεύουσα του νησιού.

Τετράδραχμο του νησιού, επιγραφή ΚΩΙΟΝ (άνω), ΞΑΝΘΙΠΠΟΣ (κάτω, τοπικός άρχοντας)

Το 288 π.Χ. το νησί περιέρχεται στο κράτος των Πτολεμαίων. Η εξαρχής φιλική προδιάθεση των Κώων προς τους νέους κυρίους του νησιού ανταμείβεται με την μη εγκατάσταση στο νησί στρατιωτικής φρουράς, με την εξαίρεση από τη φορολογία και με την ταυτόχρονη διατήρηση όλων των προνομίων ενός κράτους-μέλους της πτολεμαϊκής επικράτειας. Από τη χρονιά εκείνη η Κως εισήλθε στο "χρυσό της αιώνα", ο οποίος τελειώνει το 197 π.Χ. με την έλευση των Ρωμαίων. Η συμμαχία των Κώων και των Ρωμαίων και οι φιλικές σχέσεις με τον βασιλιά της Περγάμου, Ευμενη Β΄, συμβάλλουν αποφασιστικά στην ανέγερση του μεγάλου ναού του Ασκληπιού, αλλά και όλων των σημαντικών μνημείων της Ρωμαϊκής περιόδου του νησιού.

Βυζαντινή περίοδος

Με την έλευση της βυζαντινής εποχής και ιδιαίτερα από το το 384 μ.Χ. και μετά, διατάσσονται οι κατεδαφίσεις των μη χριστιανικών ιερών. Αλλεπάλληλοι ισχυροί σεισμοί (469, 554) προκαλούν την κατάρρευση πολλών σημαντικών οικοδομημάτων. Παράλληλα, διαδοχικές επιδρομές Βανδάλων, Ισαύρων, Βησιγότθων και αργότερα και Σαρακηνών πλήττουν τον πληθυσμό του νησιού. Το Ασκληπιείο από τον 6ο μ.Χ. αι. εγκαταλείφθηκε πλέον οριστικά και το νησί εισέρχεται σε μια μακρά περίοδο παρακμής.

Από τον 11 μ.Χ. αιώνα η Κως ανακτά πάλι την δύναμή της: αρχικά με την ανάκτηση του ελέγχου των θαλασσών από το Βυζαντινό στόλο και στη συνέχεια από την ανάπτυξη του εμπορίου με την έλευση Φράγκων, Γενουατών και Βενετών στην ανατολική Μεσόγειο. Έτσι η Κως αναδεικνύεται σε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια του Αιγαίου.

Βενετοκρατία και τουρκοκρατία

Το 1306 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος παραχώρησε τη διοίκηση της Κω σε ένα Γενοβέζο τυχοδιώκτη και κουρσάρο, τον Βινιόλο Βινιόλι. Αυτός με τη σειρά του παρέδωσε την Κω μαζί με την Κάλυμνο και τη Λέρο στους Ιωαννίτες Ιππότες. Η αντίδραση των Βενετών, επικυρίαρχων την περίοδο αυτή του νησιού, καθυστέρησε τη κατάληψη του νησιού από τους Ιωαννίτες μέχρι το 1314, οπότε και οι τελευταίοι καταλαμβάνουν με έφοδο την Κω. Κατά την περίοδο των Ιπποτών έγιναν τα οχυρωματικά έργα του νησιού, μερικά από τα οποία είναι το σημερινό Κάστρο της Κω, και το νησί μετονομάστηκε σε Νεραντζιά λόγω του ότι φυτεύτηκαν πολλές νεραντζιές.

Ήδη από το 1457 οι Τούρκοι επιχειρούν επανειλημμένα να καταλάβουν την Κω, κάτι που καταφέρνουν μόλις το 1523. Έτσι ξεκινά η περίοδος της Τουρκοκρατίας, κατά την οποία η Κως εξακολουθεί να δέχεται συχνές επιδρομές από Αλγερινούς και Φλωρεντίνους πειρατές, Ιωαννίτες ιππότες και Βενετούς από την Κρήτη. Η κατάσταση εμφανίζεται πιο ήρεμη κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, περίοδο κατά την οποία το λιμάνι της Κω γίνεται σημαντικός σταθμός των εμπορικών πλοίων της Δύσης και κομβικό διαμετακομιστικό κέντρο για τα εμπορεύματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Παρ' όλα αυτά, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την αγριότητα των Τούρκων, με ιδιαίτερη ένταση σε περιόδους αναταραχής, όπως στην επανάσταση του 1821 ή στην Κρητική επανάσταση του 1869.

Νεότεροι χρόνοι

Το 1911 η Τουρκία και η Ιταλία εμπλέκονται σε πόλεμο και από τον Απρίλιο του 1912 αρχίζει η σταδιακή κατάληψη των Δωδεκανήσων από τους Ιταλούς. Στις 20 Μαΐου 1912 οι Ιταλοί κατέλαβαν αμαχητί την Κω και οι κάτοικοι τους υποδέχτηκαν ως απελευθερωτές. Η ιταλική κυβέρνηση δηλώνει ότι η κατοχή των Δωδεκανήσων και κατά συνέπεια της Κω θα είναι προσωρινή, και τους καθησυχάζει, λέγοντας ότι το μέλλον τον νησιών δεν μπορεί παρά να είναι η αυτονομία.

Τον Μάιο του 1914 καθώς οι διωγμοί στα απέναντι μικρασιατικά παράλια είχαν ενταθεί ενάντια στο ελληνικό στοιχείο, πολλοί Μικρασιάτες κατέφυγαν στην Κω και τα υπόλοιπα στα Δωδεκάνησα. Τους τελευταίους μήνες του 1918, μετά τη λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου για την Τουρκία, άρχισε η παλιννόστηση των προσφύγων στην Μικρά Ασία. Συγκεκριμένα με τη ανακωχή του Μούδρου (1918) και την αποβίβαση του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη (1919) αρκετοί πρόσφυγες που είχαν παραμείνει στα Δωδεκάνησα επέστρεψαν στη Μικρά Ασία αλλά προσωρινά όπως αποδείχθηκε. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, πολλές οικογένειες Μικρασιατών εγκαταστάθηκαν πλέον οριστικά στην Κω και τα άλλα νησιά.

Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφεται η Συνθήκη της Λωζάνης, με την οποία τα Δωδεκάνησα προσαρτώνται στην Ιταλία ως κτήση (Κτήση των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου) και όχι ως αποικία. Οι Δωδεκανήσιοι θεωρούνται Ιταλοί πολίτες με ιδιότυπη υπηκοότητα (Cittadini del Regno αντί Sudditi Italiani) και αυτό σημαίνει κυρίως ότι ούτε αποκτούν τα δικαιώματα των Ιταλών πολιτών ούτε έχουν δικαίωμα να εκλέξουν αντιπροσώπους. Στις 25 Ιουλίου του 1943 ανατράπηκε ο Μουσολίνι και στις 8 Οκτωβρίου οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Κω.

Οι Γερμανοί ναζιστές απαγχόνισαν αρκετούς Κώους, τόσο για παραδειγματισμό όσο για αντιστασιακή δράση. Στις 8 Μαΐου του 1945 οι Γερμανοί υπέγραψαν την άνευ όρων παράδοση στους Συμμάχους και οι Άγγλοι εγκατέστησαν προσωρινή Στρατιωτική Διοίκηση μέχρι να αποφασισθεί το οριστικό καθεστώς της Δωδεκανήσου.

Στις 27 Ιουνίου 1946 οι ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Αγγλία και Γαλλία αποφάσισαν την παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Στις 7 Μαρτίου 1948 γίνεται στη Ρόδο η τυπική τελετή για την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου, επέτειος που γιορτάζεται μέχρι και σήμερα σε όλα τα Δωδεκάνησα.