Μετάβαση στο περιεχόμενο

Θεωρίες συνωμοσίας για τον θάνατο του Αδόλφου Χίτλερ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ο Χίτλερ όπως απεικονίστηκε από τη Μυστική Υπηρεσία των Ηνωμένων Πολιτειών το 1944 για να δείξει πώς θα μπορούσε ο ίδιος να μεταμφιεστεί για να προσπαθήσει να ξεφύγει από τη σύλληψη.

Οι Θεωρίες συνωμοσίας για τον θάνατο του Αδόλφου Χίτλερ, έρχονται σε αντίθεση με την επίσημη εκδοχή ότι ο Αδόλφος Χίτλερ αυτοκτόνησε στο καταφύγιο του στις 30 Απριλίου 1945. Οι περισσότερες από αυτές τις θεωρίες υποστηρίζουν ότι ο Χίτλερ και η σύζυγός του, Εύα Μπράουν, επέζησαν και διέφυγαν από την πόλη του Βερολίνου. Ενώ υπόκειται σε κάποια έκθεση στη λαϊκή κουλτούρα, τα παραδείγματα είναι βιβλία, όπως το Γκρίζος Λύκος: Η διαφυγή του Αδόλφου Χίτλερ, όπου οι απόψεις αυτές θεωρούνται από τους ιστορικούς ως μη αποδείξιμες θεωρίες του περιθωρίου. Αυτόπτες μάρτυρες και τα οδοντικά υπολείματα του Χίτλερ δείχνουν ότι πέθανε στο καταφύγιό του στο Βερολίνο το 1945.

Η θεωρία ότι ο Χίτλερ δεν είχε αυτοκτονήσει, αλλά αντ' αυτού δραπέτευσε από το Βερολίνο, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό από τον Στρατάρχη Γκεόργκι Ζούκοφ σε συνέντευξη Τύπου στις 9 Ιουνίου 1945, κατόπιν υποδείξεως του Σοβιετικού ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν.[1]Εκείνο τον μήνα, το 68% των Αμερικανών που ερωτήθηκαν πίστευαν ότι ο Χίτλερ ήταν ακόμα ζωντανός.[2] Όταν ρωτήθηκε στη Διάσκεψη του Πότσνταμ τον Ιούλιο του 1945 πώς πέθανε ο Χίτλερ, ο Στάλιν δήλωσε ότι είτε ζούσε «στην Ισπανία ή στην Αργεντινή».[3]

Οι αμερικανικές εφημερίδες επανέλαβαν επίσης αμφίβολα αποσπάσματα, όπως αυτό του Ρώσου διοικητή της φρουράς του Βερολίνου, ο οποίος ισχυριζόταν ότι ο Χίτλερ «είχε κρυφτεί κάπου στην Ευρώπη».[4] Αυτή η παραπληροφόρηση, που διαδόθηκε από την κυβέρνηση του Στάλιν,[5][6] αποτέλεσε εφαλτήριο για διάφορες θεωρίες συνωμοσίας, παρά το επίσημο συμπέρασμα από τις δυτικές δυνάμεις και τη συναίνεση των ιστορικών ότι ο Χίτλερ αυτοκτόνησε στις 30 Απριλίου 1945.[7][8][9] Προκάλεσε ακόμη και μια μικρή αναγεεννηση στο ναζισμό κατά τη διάρκεια της συμμαχικής κατοχής της Γερμανίας.[4]

Το συγκρότημα Führerbunker, όπου ο Χίτλερ πέρασε τις τελευταίες του μέρες στο Βερολίνο, πριν από την κατεδάφιση το 1947.

Τον Οκτώβριο του 1945, η εφημερίδα France-Soir ανέφερε τα λόγια του Όττο Άμπετζ, πρεσβευτή των Ναζί στο Βισύ της Γαλλίας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ότι ο Χίτλερ δεν ήταν νεκρός.[10][11] Η πρώτη λεπτομερής έρευνα από τις δυτικές δυνάμεις ξεκίνησε τον Νοέμβριο αφότου ο Ντικ Γουάιτ (και αργότερα επικεφαλής της MI5 και MI6 διαδοχικά) και τον πράκτορά του Χιουζ Τρέβορ-Ρόπερ για τη διερεύνηση του θέματος και την αντιμετώπιση των σοβιετικών αξιώσεων. Τα ευρήματά του που ο Χίτλερ και η Μπράουν είχαν πεθάνει αυτοκτονώντας στο Βερολίνο γράφτηκαν για πρώτη φορά στην έκθεση και στη συνέχεια δημοσιεύτηκαν σε μορφή βιβλίου το 1947. [12] Όπως ανέφερε ο Τρέβορ-Ρόπερ το 1946, «η επιθυμία να εφεύρει κάποιος θρύλους και παραμύθια είναι μεγαλύτερη από την αγάπη της αλήθειας».[13] Τον Απρίλιο του 1947, το 45% των Αμερικανών που ερωτήθηκαν πίστευαν ότι ο Χίτλερ ήταν ακόμα ζωντανός.[2]

Το 1946, ένας Αμερικανός ανθρακωρύχος και βαπτιστής ιεροκήρυκας ονόματι Γουίλιαμ Χένρι Τζόνσον άρχισε να στέλνει μια σειρά επιστολών με το ψευδώνυμο "Furrier No. 1", ισχυριζόμενος ότι ήταν ο ζωντανός Χίτλερ και ότι είχε δραπετεύσει με την Μπράουν στο Κεντάκι. Υποστήριξε ότι σκάβονταν σήραγγες προς την Ουάσινγκτον και ότι θα εμπλέκονταν με στρατούς, πυρηνικές βόμβες και αόρατα διαστημόπλοια για να καταλάβουν το σύμπαν. Ο Τζόνσον μπόρεσε να συγκεντρώσει έως και 15.000 δολάρια (πάνω από 140.000 δολάρια το 2020), υποσχόμενος υψηλά κίνητρα στους υποστηρικτές του, προτού συλληφθεί με την κατηγορία της απάτης αλληλογραφίας στα μέσα του 1956.[14]

Στην εισαγωγή του βιβλίου του με τίτλο "Ποιός σκότωσε τον Χίτλερ;" (Who Killed Hitler;) του 1947, ο αξιωματικός των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ Γουίλιαμ Χέιμλιτς ισχυρίζεται ότι μια μονοήμερη έρευνα για τα εδάφη του καταφυγίου δεν παρήγαγε στοιχεία για το θάνατο του Χίτλερ. Το ίδιο το βιβλίο υποστηρίζει ότι ο Χάινριχ Χίμλερ εισήγαγε έναν σωσία στο καταφύγιο με την ελπίδα να κρατήσει τον Χίτλερ στη ζωή. Στη συνέχεια, ο Χίμλερ φέρεται να συνωμότησε με τον γιατρό του Χίτλερ για να σκοτώσει τον δικτάτορα με δηλητήριο, και σε συνεργασία με τον βοηθό του Χίτλερ Όττο Γκούντσε προφανώς για να ρίξει έναν πυροβολισμό σε ένα πτώμα τη στιγμή της καταγεγραμμένης αυτοκτονίας. Το βιβλίο προτείνει ότι, εκτός περαιτέρω αποκαλύψεων, ο θάνατος του Χίτλερ παρέμεινε ένα μυστήριο χωρίς τέλος, αλλά υποστηρίζει ότι ο μύθος της επιβίωσής του ήταν η σοβιετική προπαγάνδα για να παρακινήσει τις «κομμουνιστικές ολοκληρωτικές» δυνάμεις ενάντια στη «συνεχιζόμενη απειλή του φασισμού».[15][16][α]

Σύμφωνα με τον ιστορικό Λουκ Ντέιλι-Γκροβς, αποχαρακτηρισμένα αρχεία αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών δείχνουν ότι ορισμένες πληροφορίες από τις έρευνες του θανάτου του Χίτλερ κρατήθηκαν από τον Χέιμλιτς «επειδή υψηλόβαθμοι αξιωματικοί των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών γνώριζαν ότι προσπαθούσε να κεφαλαιοποιήσει τις συγκλονιστικές φήμες». [17] Ο Ντέιλι-Γκροβς υποστηρίζει ότι οι δηλώσεις του Χέιμλιτς στο βιβλίο του απέδειξαν ότι αυτές οι υποψίες ήταν σωστές και ότι τα επιχειρήματά του δείχνουν ότι δεν ήταν πλήρως ενημερωμένος για τα στοιχεία. [18] Ο ιστορικός Ρίτσαρντ Τζ. Έβανς δηλώνει ότι ο Χέιμλιτς δυσανασχετούσε «που παραγκωνίστηκε υπέρ της έρευνας του Τρέβορ-Ρόπερ και ήταν κακώς ενημερωμένος» και ότι η ιστορία για τη δολοφονία του Χίτλερ με εντολή του Χίμλερ δεν ελήφθη ποτέ στα σοβαρά από τους ιστορικούς.[19]

Τον Μάρτιο του 1948, εφημερίδες σε όλο τον κόσμο ανέφεραν την αφήγηση του πρώην Γερμανού υπολοχαγού Άρθουρ Μάκενσεν, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι στις 5 Μαΐου 1945 (κατά τη διάρκεια του σοβιετικού βομβαρδισμού του Βερολίνου), αυτός, ο Χίτλερ, η Μπράουν και ο Μάρτιν Μπόρμαν είχαν δραπετεύσει από το Führerbunker με τανκς. Η ομάδα φέρεται να πέταξε από το αεροδρόμιο Τέμπελχοφ στο Τόντερ της Δανίας, όπου ο Χίτλερ έδωσε μια ομιλία και πήρε μια πτήση με την Μπράουν στην ακτή. [20] Σε ένα τεύχος τον Μαΐο του 1948 του ιταλικού περιοδικού Tempo, ο συγγραφέας Έμιλ Λούντβι έγραψε ότι ένας σωσίας θα μπορούσε να είχε αποτεφρωθεί στη θέση του Χίτλερ, επιτρέποντάς του να φύγει με υποβρύχιο στην Αργεντινή.[21] Ο προεδρεύων δικαστής στη δίκη της Νυρεμβέργης Μάικλ Μουσμάνο έγραψε στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1950 ότι τέτοιες θεωρίες ήταν «τόσο λογικές όσο να λένε ότι ο Χίτλερ παρασύρθηκε από αγγέλους», επικαλούμενος έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων, την επιβεβαίωση των οδοντικών υπολειμμάτων του Χίτλερ, και το γεγονός ότι ο Λούντβιχ είχε ρητά αγνόησει την παρουσία μαρτύρων στο καταφύγιο. [22] Στη διάψευση της αφήγησης του Μάκενσεν, ο Μουσμάνο παραθέτει μια μεταγενέστερη ιστορία του Μάκενσεν, στην οποία ο υπολοχαγός φέρεται να πέταξε στις 9 Μαΐου στη Μάλαγα της Ισπανίας, όταν δέχθηκε επίθεση από 30 μαχητικά αεροσκάφη Lockheed P-38 Lightning πάνω από τη Μασσαλία (παρά το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη), φέρεται να σκότωσαν και τους 33 επιβάτες εκτός από τον ίδιο.[20]

Από το 1951 έως το 1972, η National Police Gazette , ένα αμερικανικό περιοδικό ταμπλόιντ , δημοσίευσε μια σειρά από ιστορίες που υποστήριζαν την επιβίωση του Χίτλερ.[23] Οι αναπόδεικτοι ισχυρισμοί περιλαμβάνουν ότι ο Χίτλερ απέκτησε παιδιά με την Μπράουν γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1930, [β] ότι ήταν στην πραγματικότητα σε εξαιρετική φυσική υγεία στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ότι κατέφυγε στην Ανταρκτική ή τη Νότια Αμερική. Γράφοντας για την Gazette , ο Χέιμλιτς ισχυρίστηκε ότι το αίμα που βρέθηκε στον καναπέ του Χίτλερ δεν ταίριαζε με την ομάδα αίματος του. [25] Όπως επισημαίνει ο Ρίτσαρντ Έβανς, περιοδικά ταμπλόιντ όπως η Gazette έχουν κάνει μια «καριέρα» από συγκλονιστικές ιστορίες επιβίωσης του Χίτλερ μετά το τέλος του πολέμου.[26]

Μετά από δεκαετίες άλλων αντιφατικών αναφορών, το 1968 ο Σοβιετικός δημοσιογράφος Λεβ Μπεζυμένσκι κυκλοφόρησε το βιβλίο του "Ο θάνατος του Άδολφου Χίτλερ" (The Death of Adolf Hitler). Περιλαμβάνει μια υποτιθέμενη έκθεση σοβιετικής αυτοψίας, η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο Χίτλερ πέθανε από δηλητηρίαση με κυάνιο, παρά το γεγονός ότι δεν καταγράφηκε έκθεση ανατομίας εσωτερικών οργάνων για να επιβεβαιωθεί αυτό και μαρτυρίες για το αντίθετο.[27][28][29] Ο Μπεζυμένσκι ισχυρίζεται ότι οι εκθέσεις αυτοψίας δεν είχαν δημοσιευτεί νωρίτερα «σε περίπτωση που κάποιος προσπαθήσει να πάρει το ρόλο του Φύρερ ο οποίος θα σώθηκε από ένα θαύμα». Επίσης, ισχυρίζεται ότι οποιοσδήποτε πυροβολισμός είχε γίνει θα πυροδοτήθηκε ως πραξικόπημα, πιθανότατα από τον Γκούντσε. [28]Αργότερα ο Μπεζυμένσκι παραδέχτηκε ότι ενεργούσε ως «τυπικός προπαγανδιστής του κόμματος» και σκόπευε «να οδηγήσει τον αναγνώστη στο συμπέρασμα ότι [ένας πυροβολισμός] ήταν ένα όνειρο ή μισή εφεύρεση και ότι ο Χίτλερ στην πραγματικότητα δηλητηρίασε τον εαυτό του». [27] Οι ισχυρισμοί του βιβλίου έχουν χλευαστεί ευρέως από δυτικούς ιστορικούς.[27] The book's claims have been widely derided by Western historians.[30][31][32][33][34]

Το 2020, ο ιστορικός Ρίτσαρντ Έβανς έγραψε:

Για ορισμένους στην άκρα δεξιά φαίνεται αδιανόητο ότι [ο Χίτλερ] θα είχε πεθάνει με έναν τόσο άνανδρο και άδοξο θάνατο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι υποστηρικτές της επιβίωσης του Χίτλερ έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη νεοναζιστική ιδεολογία, ή προδίδουν αντισημιτικές πεποιθήσεις ή εμπλέκονται με οργανώσεις λευκής υπεροχής στις ΗΠΑ που θεωρούν τον Χίτλερ ως έμπνευση για τις δραστηριότητές τους. Ορισμένες περιθωριακές ομάδες που αντλούν διάφορες μορφές «εναλλακτικής» γνώσης, όπως οι αποκρυφιστές ή οι λάτρεις των UFO, φαίνεται να πιστεύουν ότι η σύνδεση των πεποιθήσεών τους με τον Χίτλερ θα τους κερδίσει την προσοχή. Έτσι, σε ορισμένες εκδοχές του μύθου της επιβίωσης, η απόδραση του Χίτλερ επιτεύχθηκε με αποκρυφιστικά μέσα ή περιλάμβανε το ταξίδι του σε μια μυστική βάση ιπτάμενων δίσκων των Ναζί κάτω από τον πάγο της Ανταρκτικής.[35]

Στα τέλη του 1945, ο Στάλιν διέταξε μια δεύτερη επιτροπή να ερευνήσει τον θάνατο του Χίτλερ[36], εν μέρει για να ερευνήσει τις φήμες για την επιβίωση του Χίτλερ. [37]Στις 30 Μαΐου 1946, βρέθηκε μέρος ενός κρανίου, φαινομενικά στον κρατήρα όπου είχαν εκταφεί τα λείψανα του Χίτλερ. [38][39] Αποτελείται από μέρος του ινιακού οστού και μέρος και των δύο βρεγματικών οστών. [40]Το σχεδόν πλήρες αριστερό βρεγματικό οστό έχει μια τρύπα από σφαίρα, προφανώς είναι μια πληγή εξόδου.[38][40][γ]

Το 2009, σε ένα επεισόδιο του History 's MysteryQuest , ο αρχαιολόγος και ειδικός στα οστά του Πανεπιστημίου του Κονέκτικατ, Νικ Μπελάντονι, εξέτασε το θραύσμα του κρανίου, [43]που οι Σοβιετικοί αξιωματούχοι πίστευαν ότι ήταν του Χίτλερ.[44] Σύμφωνα με τον Μπελάντονι, «Το οστό φαινόταν πολύ λεπτό» για να προέρχεται από έναν άνδρα, [45][δ] [ε] και «τα ράμματα όπου ενώνονται οι πλάκες του κρανίου φαινόταν να αντιστοιχούν σε κάποιον κάτω των 40 ετών». [43]Ένα μικρό κομμάτι που αποσπάστηκε από το κρανίο υποβλήθηκε σε εξέταση DNA , όπως και το αίμα από τον καναπέ του Χίτλερ. Το κρανίο προσδιορίστηκε ότι ήταν γυναίκας -που παρείχε τροφή σε θεωρητικούς συνωμοσίας- ενώ το αίμα επιβεβαιώθηκε ότι ανήκει σε άνδρα.[43][44][45][47][ζ]

Ούτε πρώην Σοβιετικοί ούτε Ρώσοι αξιωματούχοι ισχυρίστηκαν ότι το κρανίο ήταν το κύριο αποδεικτικό στοιχείο, επικαλούμενοι θραύσματα της γνάθου και δύο οδοντικές γέφυρες που βρέθηκαν τον Μάιο του 1945. Τα αντικείμενα παρουσιάστηκαν σε δύο συνεργάτες του προσωπικού οδοντιάτρου του Χίτλερ, Χιούγκο Μπλάνσκε : τη βοηθό του Κάτε Χάουσερμαν και τον μακροχρόνιο οδοντοτεχνίτη Φριτζ Έχτμαν. Οι δύο τους επιβεβαίωσαν ότι τα οδοντικά υπολείμματα ήταν του Χίτλερ και της Μπράουν, όπως και ο Μπλάνσκε σε μεταγενέστερες δηλώσεις του.[48][49][50]Σύμφωνα με την Άντα Πέτροβα και τον Πίτερ Γουάτσον, ο Χιου Τόμας αμφισβήτησε αυτά τα οδοντικά υπολείμματα στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1995, αλλά επίσης υπέθεσε ότι ο Χίτλερ πιθανότατα πέθανε στο καταφύγιο αφού στραγγαλίστηκε από τον παρκαδόρο του Χάινζ Λίνγκε. Σημείωσαν ότι «ακόμα και ο δρ. Τόμας παραδέχεται ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν» αυτή τη θεωρία. [51] Ο Ίαν Κέρσοου έγραψε ότι Οι θεωρίες του Χιου Τόμας...ότι ο Χίτλερ στραγγαλίστηκε από τον Λίνγκε και ότι το γυναικείο σώμα κάηκε δεν ήταν της Εύα Μπράουν, που δραπέτευσε από το καταφύγιο, ανήκουν στη χώρα των νεραϊδών. [6] Το 2017, ο Γάλλος ιατροδικαστής Φιλίπ Σαρλιέ επιβεβαίωσε ότι τα δόντια σε ένα από τα θραύσματα των οστών της γνάθου ήταν σε «τέλεια συμφωνία» με μια ακτινογραφία που λήφθηκε από τον Χίτλερ το 1944. [52]Αυτή η έρευνα των δοντιών από τη γαλλική ομάδα, τα αποτελέσματα της οποίας αναφέρθηκαν στο European Journal of Internal Medicine τον Μάιο του 2018, διαπίστωσαν ότι τα οδοντικά υπολείμματα ήταν οριστικά από τα δόντια του Χίτλερ. Σύμφωνα με τον Σαρλιέ, "Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Η μελέτη μας αποδεικνύει ότι ο Χίτλερ πέθανε το 1945 [στο Βερολίνο]." [53]

Έγγραφα του FBI που αποχαρακτηρίστηκαν από τον Νόμο του 1998 για τα εγκλήματα πολέμου των Ναζί, [54] που άρχισαν να κυκλοφορούν διαδικτυακά στις αρχές της δεκαετίας του 2010,[55] περιέχουν μια σειρά από εικαζόμενες θεάσεις του Χίτλερ στην Ευρώπη, τη Νότια Αμερική και τις Ηνωμένες Πολιτείες που ισχυρίζονται ότι άλλαξε την εμφάνισή του μέσω πλαστικής επέμβασης ή ξυρίζοντας το μουστάκι του.[56][57]

Αν και ορισμένα αξιοσημείωτα άτομα υπέθεσαν ότι ο Χίτλερ θα μπορούσε να είχε επιζήσει, συμπεριλαμβανομένου του στρατηγού των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και του υπολοχαγού Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι στα μέσα του 1945,[58][59][η] τα έγγραφα αναφέρουν ότι οι υποτιθέμενες θεάσεις του Χίτλερ δεν μπορούσαν να επαληθευτούν. [60] Ο Ρίτσαρντ Έβανς σημειώνει ότι το FBI ήταν υποχρεωμένο να τεκμηριώσει τέτοιους ισχυρισμούς ανεξάρτητα από το πόσο «λανθασμένοι ή διαταραγμένοι» ήταν, [61] ενώ ο Αμερικανός ιστορικός Ντόναλντ Μακέιλ δηλώνει ότι τα αρχεία τους δεν παρήγαγαν καμία αξιόπιστη ένδειξη για την επιβίωση του Χίτλερ.[62]

Παρά την παραπληροφόρηση από την κυβέρνηση του Στάλιν [5][6] και τις διαφορές αυτοπτών μαρτύρων, η συναίνεση των ιστορικών είναι ότι ο Χίτλερ αυτοκτόνησε στις 30 Απριλίου 1945,[7][8][63][64][65] με κάποιους να εξηγούν τα περιορισμένα ιατροδικαστικά στοιχεία λόγω της καύσης του σώματος που έγιναν σχεδόν στάχτη. [58][66][θ]

Υποτιθέμενη απόδραση στην Αργεντινή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Φωτογραφία από ένα μικροσκοπημένο έγγραφο της CIA που δείχνει έναν υποτιθέμενο πρώην στρατιώτη των SS και έναν άνδρα που υποτίθεται ότι ήταν ο Χίτλερ το 1954.[68]

Οι ισχυρισμοί του Φίλιπ Σιτροέν

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένα αποχαρακτηρισμένο έγγραφο της CIA με ημερομηνία 3 Οκτωβρίου 1955 ανέφερε ισχυρισμούς που έγιναν από έναν αυτοαποκαλούμενο Γερμανό στρατιώτη των SS ονόματι Φίλιπ Σιτροέν ότι ο Χίτλερ ήταν ακόμα ζωντανός και ότι «έφυγε από την Κολομβία για την Αργεντινή γύρω στον Ιανουάριο του 1955». Στο έγγραφο επισυνάπτεται μια υποτιθέμενη φωτογραφία του Σιτροέν και ενός ατόμου που ισχυρίστηκε ότι ήταν ο Χίτλερ. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας έγραφε «Adolf Schüttelmayor» και το έτος 1954. Το έγγραφο αναφέρει επίσης ότι ούτε η επαφή που ανέφερε τις συνομιλίες του με τον Σιτροέν, ούτε ο σταθμός της CIA ήταν «σε θέση να δώσουν μια σωστή αξιολόγηση των πληροφοριών». [69] Οι προϊστάμενοι του αρχηγού του σταθμού της CIA του είπαν ότι «δεν θα μπορούσαν να καταβληθούν τεράστιες προσπάθειες για αυτό το θέμα με απομακρυσμένες δυνατότητες διαπίστωσης οτιδήποτε συγκεκριμένου», και η έρευνα σταμάτησε.[53]

Η οικία Ινάλκο κοντά στον σημερινό οικισμό της Βίλλα λα Ανγκοστούρα. Σύμφωνα με τη θεωρία συνωμοσίας, ο Χίτλερ ζούσε εδώ μερικά χρόνια μετά το 1945.

Το βιβλίο Γκρίζος Λύκος: Η διαφυγή του Αδόλφου Χίτλερ του 2011 των Βρετανών συγγραφέων Σάιμον Ντάνσταν και Τζέραλντ Ουίλιαμς και το ντοκιμαντέρ του 2014 του Ουίλιαμς που βασίζεται σε αυτό, υποδηλώνουν ότι ορισμένα U-boat μετέφεραν ορισμένους Ναζί και ναζιστικά λάφυρα στην Αργεντινή, όπου οι Ναζί υποστηρίχθηκαν από τον μελλοντικό πρόεδρο Χουάν Περόν, ο οποίος, με τη σύζυγό του Εβίτα, λάμβαναν χρήματα από τους Ναζί για αρκετό καιρό.[70] Όπως αναφέρθηκαν αξιώσεις που ελήφθησαν από το FBI, ο Χίτλερ φέρεται να έφτασε στην Αργεντινή, μένοντας πρώτα στη Χασιέντα Σαν Ραμόν (ανατολικά του Σαν Κάρλος ντε Μπαριλότσε), [60] και μετά μετακόμισε σε μια έπαυλη βαυαρικού τύπου στο Ινάλκο, ένα απομακρυσμένο και δύσκολο προσβάσιμο σημείο στο βορειοδυτικό άκρο της λίμνης Νάχουελ Χουάπι, κοντά στα σύνορα της Χιλής. Η Μπράουν υποτίθεται ότι άφησε τον Χίτλερ γύρω στο 1954 και μετακόμισε στο Νέουγκεν με την κόρη τους, Ούρσουλα, ενώ ο Χίτλερ φέρεται να πέθανε τον Φεβρουάριο του 1962.[70] Αυτή η θεωρία της φυγής του Χίτλερ στην Αργεντινή έχει απορριφθεί από ιστορικούς, συμπεριλαμβανομένου του Γκάι Γουόλτερς. Περιέγραψε τη θεωρία των Ντάνσταν και Ουίλιαμς ως «σκουπίδια», προσθέτοντας: «Δεν υπάρχει καμία ουσία σε αυτό. Απευθύνεται στις παραπλανημένες φαντασιώσεις των θεωρητικών συνωμοσίας και δεν έχει καμία θέση στην ιστορική έρευνα». [71] Ο Γουόλτερς υποστήριξε ότι «είναι απλώς αδύνατο να πιστέψουμε ότι τόσοι πολλοί άνθρωποι θα μπορούσαν να κρατήσουν μια τέτοια μεγάλης κλίμακας εξαπάτηση τόσο μυστική» και ότι κανένας σοβαρός ιστορικός δεν θα έδινε στην ιστορία αυτή καμία αξιοπιστία. [72] Ο ιστορικός Ρίτσαρντ Έβανς έχει πολλές αμφιβολίες για το βιβλίο και την επόμενη ταινία. Για παράδειγμα, σημειώνει ότι η ιστορία για την Ούρσουλα είναι απλώς «φήμες από δεύτερο χέρι χωρίς αναγνώριση ή επιβεβαίωση». [73] Ο Έβανς σημειώνει επίσης ότι ο Ντάνσταν και ο Ουίλιαμς χρησιμοποίησαν εκτενώς το βιβλίο "Hitler murió en la Argentina" του Μανουέλ Μοναστέριο, το οποίο ο συγγραφέας παραδέχτηκε αργότερα ότι περιλάμβανε επινοημένες «περίεργες περιπέτειες» και εικασίες. Ο Έβανς υποστηρίζει ότι το βιβλίο του Μοναστέριο δεν πρέπει να θεωρείται αξιόπιστη πηγή. [74] Στο τέλος, ο Έβανς απορρίπτει τις ιστορίες επιβίωσης του Χίτλερ ως «φαντασιώσεις». [75] Ο Μακέιλ σημειώνει ότι το βιβλίο επαναλαμβάνει πολλούς ισχυρισμούς που έγιναν τις προηγούμενες δεκαετίες που υπονοούνται από απομακρυσμένη συσχέτιση, δηλώνοντας ότι «[όταν] κανείς δεν έχει καμία πραγματική ή άλλη αξιόπιστη απόδειξη, καταφεύγει στη συσχέτιση... με κάτι άλλο ή χρησιμοποιεί φήμες και άλλα αμφίβολα αποδεικτικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων ανώνυμων ή μη αναγνωρισμένων πηγών».[75]

To Κυνήγι του Χίτλερ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη σειρά του History Channel με τίτλο "To Κυνήγι του Χίτλερ" (Hunting Hitler) (2015–2018), οι ερευνητές (συμπεριλαμβανομένου του Τζέραλντ Ουίλιαμς) αναφέρουν αποχαρακτηρισμένα έγγραφα και μάρτυρες συνεντεύξεων που φέρεται να δείχνουν ότι ο Χίτλερ δραπέτευσε από τη Γερμανία και ταξίδεψε στη Νότια Αμερική με ένα U-boat. [76] Αυτός και άλλοι Ναζιστές αξιωματούχοι στη συνέχεια φέρεται να σχεδίασαν ένα « 4ο Ράιχ ». Τέτοιες θεωρίες συνωμοσίας για έχουν απορριφθεί ευρέως.[77][78][79] Αντιφατικά, το 2017 η σειρά εγκωμιάστηκε από την National Police Gazette, η οποία ιστορικά ήταν υποστηρικτής της θεωρίας, ενώ κάλεσε τη Ρωσία να επιτρέψει την εξέταση DNA των υπολειμμάτων του σαγονιού του Χίτλερ.[23][ι] Αφού εμφανίστηκε στη σειρά ως ειδικός στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο συγγραφέας Τζέιμς Χόλαντ εξήγησε ότι "[ήμουν] πολύ προσεκτικός για να μην αναφέρω ποτέ στην ταινία ότι πίστευα ότι είτε ο Χίτλερ είτε ο Μπόρμαν δραπέτευσαν." [81]

  1. Το βιβλίο θεωρεί πιθανή την επιβίωση του γραμματέα του Χίτλερ Μάρτιν Μπόρμαν , επικαλούμενος μια σοβιετική αναφορά της 12ης Ιουλίου 1945 ότι τον είχαν συλλάβει.[15]
  2. Οι αναφορές ότι ο Χίτλερ και η Μπράουν κυοφορούσαν παιδιά αναφέρθηκαν ως ψευδείς το 1945 από τον σοφέρ του Χίτλερ, Έριχ Κέμπκα, και την πιλότο Χάνα Ράιτς —και οι δύο παρείχαν λεπτομέρειες σχετικά με τον θάνατο του Χίτλερ.[24]
  3. Το θραύσμα του κρανίου παρέμεινε χωρίς αρχειοθέτηση μέχρι το 1975,[41] και ανακαλύφθηκε εκ νέου στα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία το 1993.[42]
  4. Ο Γάλλος ιατροδικαστής Φιλίπ Σαρλιέ δήλωσε αργότερα, Όταν κάνετε [μια εξέταση] του κρανίου, έχετε 55 τοις εκατό πιθανότητες να το κάνετε σωστά.[46]
  5. Σύμφωνα με ένα επιστημονικό άρθρο που συντάχθηκε από τον Φιλίπ Σαρλιέ, το φύλο είναι δύσκολο να προσδιοριστεί λόγω δύο παραγόντων: της έντονης θέρμανσης από το κάψιμο, που θα μπορούσε να μειώσει το πάχος του κρανίου και την απουσία αυχενικής ακρολοφίας.[40]
  6. Αυτό ώθησε τον αντιπρόεδρο των ρωσικών κρατικών αρχείων να πει: «Κανείς δεν ισχυρίστηκε ότι ήταν το κρανίο του Χίτλερ».[45]
  7. Ο Τρέβορ-Ρόπερ γράφει ότι εξήγησε στον Αϊζενχάουερ, ο οποίος είχε αρχίσει να αμφιβάλλει για τον θάνατο του Χίτλερ μετά τη συνάντηση με τον Σοβιετικό Στρατάρχη Ζούκοφ, ότι ο θάνατος του Χίτλερ επιβεβαιώθηκε από καταθέσεις αυτόπτων μαρτύρων - με τα σωματικά λείψανα να μην μπορούν να βρεθούν απλώς και μόνο επειδή κάηκαν σχεδόν ολοσχερώς και έγιναν στάχτη.[58]
  8. Σύμφωνα με τον Γερμανό ιατροδικαστή βιολόγο Μαρκ Μπένεκε, το νερό του σώματος θα εμπόδιζε την επιτυχία μιας υπαίθριας καύσης.[67]
  9. Ο ιστορικός Αντόνι Μπέβορ και ο Φιλίπ Σαρλιέ έχουν δηλώσει την υποστήριξή τους σε ένα τέτοιο τεστ DNA, ενώ επιβεβαίωσαν ότι τα οδοντικά υπολείμματα ανήκουν σίγουρα στον Χίτλερ.[80][40]
  1. Joachimsthaler 1999, σελίδες 22, 23.
  2. 2,0 2,1 Le Faucher, Christelle (May 21, 2018). «Is Hitler Dead or Alive?». The National WWII Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-03-30. https://web.archive.org/web/20190330003725/https://www.nationalww2museum.org/war/articles/hitler-dead-or-alive. Ανακτήθηκε στις 2022-03-20. 
  3. Beschloss 2002.
  4. 4,0 4,1 Philpot, Robert (2 May 2019). «'Hitler lived': Scholar explores the conspiracies that just won't die». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 April 2020. https://web.archive.org/web/20200427034437/https://www.timesofisrael.com/hitler-lived-scholar-explores-the-conspiracies-that-just-wont-die/. Ανακτήθηκε στις 28 April 2024. 
  5. 5,0 5,1 Eberle & Uhl 2005, σελ. 288.
  6. 6,0 6,1 6,2 Kershaw 2001, σελ. 1038.
  7. 7,0 7,1 Joachimsthaler 1999, σελίδες 160–182.
  8. 8,0 8,1 Kershaw 2008, σελ. 955.
  9. Stern, Marlow (16 Νοεμβρίου 2015). «Hitler's Final Days Revealed: Eyewitnesses Recount the Nazi's Death in Unearthed Footage». The Daily Beast. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Νοεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2016. 
  10. «Adolf Hitler Part 01 of 04». FBI Records: The Vault. Federal Bureau of Investigation. σελ. 21. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2021. 
  11. Wahlquist, Calla (5 Αυγούστου 2015). «Peter Abetz points to positive legacy of his high-ranking Nazi great-uncle». The Guardian (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2022. 
  12. MI5 staff (2011). «Hitler's last days». Her Majesty's Security Service website. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2016. 
  13. Joachimsthaler 1999, σελ. 28.
  14. Hitt, Tarpley (2020-05-22). «The Kentucky Miner Who Scammed Americans by Posing as Hitler With 'Invisible Spaceships'» (στα αγγλικά). The Daily Beast. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 April 2022. https://web.archive.org/web/20220401050035/https://www.thedailybeast.com/the-kentucky-miner-who-scammed-americans-by-claiming-he-was-hitler-and-plotting-a-revolt-with-spaceships. Ανακτήθηκε στις 2022-04-01. 
  15. 15,0 15,1 Moore, Herbert· Barrett, James W., επιμ. (1947). Who Killed Hitler?. W. F. Heimlich (foreword). New York: The Booktab Press. σελίδες iii, 10, 78, 59–60, 121–122, 132, 134, 136–138, 227. 
  16. Joachimsthaler 1999, σελίδες 25–26.
  17. Daly-Groves 2019, σελ. 15.
  18. Daly-Groves 2019, σελίδες 15, 16.
  19. Evans 2020, σελ. 254.
  20. 20,0 20,1 Musmanno 1950, σελίδες 242–43.
  21. Musmanno 1950, σελίδες 238–39.
  22. Musmanno 1950, σελίδες 231–32, 234, 236, 238–39.
  23. 23,0 23,1 «Police Gazette's First New 'Hitler Is Alive' Article Since 1972». National Police Gazette (στα Αγγλικά). 21 Ιουλίου 2017. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2022. 
  24. Office of United States Chief of Counsel for Prosecution of Axis Criminality (1946). Nazi Conspiracy and Aggression (στα Αγγλικά). VI. Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office. σελίδες 551, 561, 571, 586. 
  25. Westlake, Steven A. (2016). Hitler Is Alive! (στα Αγγλικά). New York: Mysterious Press. σελίδες 6, 75–76, 79, 83–84, 136, 139, 142, 182–83, 224, 420. ISBN 978-1-5040-2215-6. 
  26. Evans 2020, σελ. 171.
  27. 27,0 27,1 27,2 «Hitlers letzte Reise» (στα γερμανικά). 1992-07-19. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 July 2022. https://web.archive.org/web/20220714120415/https://www.spiegel.de/politik/hitlers-letzte-reise-a-481fd73c-0002-0001-0000-000013679755. Ανακτήθηκε στις 2021-03-06. 
  28. 28,0 28,1 Bezymenski, Lev (1968). The Death of Adolf Hitler (1st έκδοση). New York: Harcourt, Brace & World. σελίδες 49, 66, 73–75. 
  29. Petrova & Watson 1995, σελ. 81.
  30. Eberle & Uhl 2005, σελίδες 287–288, 341.
  31. Trevor-Roper, Hugh (26 September 1968). «Hitler's Last Minute». The New York Review of Books 11 (5). https://www.nybooks.com/articles/1968/09/26/hitlers-last-minute/. Ανακτήθηκε στις 14 July 2022. 
  32. Joachimsthaler 1999, σελίδες 174, 252–253.
  33. Daly-Groves 2019, σελ. 157.
  34. de Boer 2022, σελίδες 198–199.
  35. Evans, Richard J. (2 December 2020). «What the Hitler conspiracies mean». New Statesman. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 June 2021. https://web.archive.org/web/20210602185352/https://www.newstatesman.com/ideas/2020/12/what-hitler-conspiracies-mean. Ανακτήθηκε στις 28 September 2022. 
  36. Petrova & Watson 1995, σελίδες 81–82, 84–85.
  37. Osborn, Andrew (28 September 2009). «Adolf Hitler suicide story questioned after tests reveal skull is a woman's». The Telegraph. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 December 2012. https://web.archive.org/web/20121203030740/http://www.telegraph.co.uk/history/world-war-two/6237028/Adolf-Hitler-suicide-story-questioned-after-tests-reveal-skull-is-a-womans.html.  (Απαιτείται εγγραφή)
  38. 38,0 38,1 Eberle & Uhl 2005, σελίδες 287, 288.
  39. Musmanno 1950, σελίδες 233–234.
  40. 40,0 40,1 40,2 40,3 Charlier et al. 2018.
  41. Brisard & Parshina 2018, σελίδες 29, 30, 32.
  42. Isachenkov 1993.
  43. 43,0 43,1 43,2 Goñi, Uki (27 September 2009). «Tests on skull fragment cast doubt on Adolf Hitler suicide story» (στα αγγλικά). The Guardian (London). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 October 2021. https://web.archive.org/web/20211029072424/https://www.theguardian.com/world/2009/sep/27/adolf-hitler-suicide-skull-fragment. Ανακτήθηκε στις 29 October 2021. 
  44. 44,0 44,1 «Russians insist skull fragment is Hitler's» (στα αγγλικά). CNN. 11 December 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 October 2021. https://web.archive.org/web/20211029072425/http://www.cnn.com/2009/WORLD/europe/12/10/hitler.skull.debate/index.html. Ανακτήθηκε στις 29 October 2021. 
  45. 45,0 45,1 45,2 «DNA Test Sparks Controversy Over Hitler's Remains». ABC News (στα Αγγλικά). 9 Δεκεμβρίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2010. Ανακτήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2020. 
  46. Lusher, Adam (20 May 2018). «Adolf Hitler really is dead: scientific study debunks conspiracy theories that he escaped to South America». The Independent. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 September 2018. https://web.archive.org/web/20180912120536/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/adolf-hitler-debunked-escaped-south-america-skull-fragment-woman-teeth-jawbone-scientific-study-a8360356.html. Ανακτήθηκε στις 11 September 2018. 
  47. Brisard & Parshina 2018, σελίδες 18–22.
  48. Kershaw 2008, σελ. 958.
  49. Eberle & Uhl 2005, σελ. 282.
  50. Joachimsthaler 1999, σελίδες 229–230.
  51. Petrova & Watson 1995, σελίδες 93–101.
  52. Brisard & Parshina 2018, σελίδες 224, 273–274.
  53. 53,0 53,1 Selk, Avi (20 May 2018). «Scientists say Hitler died in WWII. Tell that to 'Adolf Schüttelmayor' and the Nazi moon base.». The Washington Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 August 2020. https://web.archive.org/web/20200819234210/https://www.washingtonpost.com/news/retropolis/wp/2018/05/20/scientists-say-hitler-died-in-wwii-tell-that-to-adolf-schuttelmayor-and-the-nazi-moon-base/. Ανακτήθηκε στις 4 May 2022. 
  54. «Nazi War Crimes Disclosure Act». National Archives and Records Administration. 15 Αυγούστου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουνίου 2011. Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2022. 
  55. «FBI – Adolf Hitler». FBI.gov. 10 Απριλίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2022. 
  56. Wright, Andy (17 Αυγούστου 2016). «Why are Photos Showing Hitler in Disguise Found in a U.S. Government Archive?». Atlas Obscura (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2022. 
  57. Stilwell, Blake (21 Ιανουαρίου 2016). «These declassified FBI files raise questions about Hitler's death in the Führerbunker». Business Insider (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2022. 
  58. 58,0 58,1 58,2 Trevor-Roper, Hugh (2002) [1947]. The Last Days of Hitler. London: Pan Macmillan. σελίδες xlvi–xlvii. ISBN 978-0-330-49060-3. 
  59. McIntyre, Niamh (25 Μαρτίου 2017). «JFK thought Hitler could have survived Second World War, his diary reveals». The Independent (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2022. 
  60. 60,0 60,1 «FBI – Adolf Hitler Part 01 of 04 – File No 105-410». vault.fbi.gov. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2014. 
  61. Evans 2020, σελ. 187.
  62. Evans 2020, σελίδες 188–189.
  63. Fest 2004, σελίδες 162–164.
  64. Evans 2020, σελίδες 169–170.
  65. de Boer 2022, σελ. 202.
  66. Joachimsthaler 1999, σελίδες 252–253.
  67. Benecke, Mark (2022-12-12). The Hunt for Hitler's Teeth. https://home.benecke.com/publications/the-hunt-for-hitlers-teeth. Ανακτήθηκε στις 2024-03-04. 
  68. Magness, Josh (31 Οκτωβρίου 2017). «Did Hitler escape Germany for Colombia, South America? Memos from JFK files show CIA considered it». Miami Herald. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουλίου 2019. 
  69. «#HVCA-2592» (PDF). CIA.gov. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2018. 
  70. 70,0 70,1 Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα grey.
  71. Thorpe, Vanessa (26 October 2013). «Hitler lived until 1962? That's my story, claims Argentinian writer». The Observer. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 June 2019. https://web.archive.org/web/20190626104921/https://www.theguardian.com/world/2013/oct/27/hitler-lived-1962-argentina-plagiarism. Ανακτήθηκε στις 31 July 2020. 
  72. Walters, Guy (28 October 2013). «Did Hitler flee bunker with Eva to Argentina, have two daughters and live to 73? The bizarre theory that's landed two British authors in a bitter war». Daily Mail (London). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-10-28. https://web.archive.org/web/20131028052052/http://www.dailymail.co.uk/news/article-2478100/Theory-Adolf-Hitler-fled-Argentina-lived-age-73.html. Ανακτήθηκε στις 28 May 2014. 
  73. Evans 2020, σελ. 185.
  74. Evans 2020, σελίδες 185–186.
  75. 75,0 75,1 Evans 2020, σελίδες 187–188.
  76. Anderson, John (10 Νοεμβρίου 2015). «One Industry That Capitalizes On America's Hitler Fascination». Fortune. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Νοεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2018. 
  77. Daly-Groves 2019, σελ. 24.
  78. Lowry, Brian (5 Νοεμβρίου 2015). «TV Review: 'Hunting Hitler'». Variety. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2022. 
  79. Conroy, Tom (10 Νοεμβρίου 2015). «'Hunting Hitler,' don't follow this trail». Media Life Magazine. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2022. 
  80. Beevor, Antony (2009-10-11). «Opinion | Hitler's Jaws of Death» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 July 2016. https://web.archive.org/web/20160707105558/http://www.nytimes.com/2009/10/11/opinion/11beevor.html. Ανακτήθηκε στις 2022-05-18. 
  81. Holland, James [@James1940] (29 Ιουλίου 2020). «Crikey, I'm sorry if I gave that impression. I was certainly interested in learning more about how Nazis escaped,...» (Tweet). Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2022 – μέσω Twitter. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]