Μηναίον

Ρωσική εικόνα με Μηναίον

Με την ονομασία Ωρολόγιον, ή Μηναίον, φέρεται ένα σύνολο 12 βιβλίων, ένα για κάθε μήνα του έτους, εξ ου και ο όρος στον πληθυντικό "Μηναία", άνισου όγκου τόμοι, τα οποία περιέχουν Ακολουθίες εορτών και μνημών αγίων. Σε αντίθεση με το Πεντηκοστάριο, το Τριώδιο, και την Παρακλητική, που περιέχουν ύμνους των κινητών εορτών, εξυπηρετεί υμνολογικά τις Ακολουθίες των λεγόμενων σταθερών εορτών.

Ακίνητες εορτές

Οι ακίνητες γιορτές διακρίνονται σε:

• δεσποτικές (Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Χριστούγεννα, Περιτομή, Υπαπαντή, Θεοφάνεια, Μεταμόρφωση και Ύψωση του Τίμιου Σταυρού)
• θεομητορικές (Γενέσιο, Εισόδια της Θεοτόκου, Κοίμηση της Θεοτόκου).

Δεσποτικές είναι και οι γιορτές που έχουν επίκεντρο το Πάσχα. Εξάλλου, οι δυο πρώτες δεσποτικές είναι κατά κάποιο τρόπο και θεομητορικές, ενώ και η Υπαπαντή θεωρείται θεομητορική γιορτή.

Περιεχόμενο

Το βραχύτερο Μηναίο είναι του Απριλίου, γιατί, ενόψει του γιορτασμού του Πάσχα κινητώς, η Εκκλησία απέφυγε να ορίσει στο πρώτο εικοσαήμερο άλλες γιορτές ή μνήμες πανηγυριζομένων Αγίων. Το εκτενέστερο είναι του Δεκεμβρίου, ακολουθούμενο κατά πόδας από εκείνο του Ιανουαρίου. Η έκταση του κάθε τόμου δεν προδικάζει την ποιότητα, τη θεολογική και καλλιτεχνική, των περιεχομένων ύμνων. Πολλές ομάδες ύμνων για Αγίους είναι άτεχνες απομιμήσεις, επαναλήψεις και αναπαραγωγές παλαιοτέρων.

Τους ύμνους που περιέχουν τα Μηναία συνέθεσαν ίσως και εκατοντάδες υμνογράφοι σε εντελώς διακεκριμένες εποχές. Άλλοι γνωστοί και επώνυμοι, άλλοι άσημοι ή ανώνυμοι.

Τα Μηναία και άλλα υμνογραφικά λειτουργικά βιβλία προορίζονταν για χρήση στα μοναστήρια, όχι στους ενοριακούς ναούς: οι μακρές, γεμάτες ύμνους και αναγνώσματα Ακολουθίες που προβλέπονται στα βιβλία, αφορούσαν τους μοναχούς.

Τα 12 βιβλία προβάλλουν ιερά πρόσωπα του Χριστιανισμού προς μίμηση ή ξαναφέρνουν στο παρόν ιερά γεγονότα.