Σύστημα γραφής

κατανομή των συστημάτων γραφής σήμερα

Σύστημα γραφής είναι ένα συμβολικό, οπτικό σύστημα καταγραφής της γλώσσας. Σε αντίθεση με την οπτική, ζωγραφική απεικόνιση γεγονότων και αφηγήσεων, τα συστήματα γραφής είναι συμβατικοποιημένοι, λίγοτερο ή περισσότερο σταθεροί και τυποιημένοι τρόποι για την καταγραφή λέξεων ή φθόγγων. Έτσι στα συστήματα γραφής δεν περιλαμβάνονται ανθρωπολογικά ευρήματα όπως οι παραστάσεις των προϊστορικών σπηλαίων. Επίσης, διακρίνονται από συστήματα μέτρησης βάρους, όγκου ή έκτασης, αν και πιθανότατα κατάγονται από αυτά, γιατί τα συστήματα αυτά μέτρησης έχουν πολύ περιορισμένη και συγκεκριμένη εμβέλεια αναπαράστασης.

Η καταγωγή των συστημάτων γραφής ανάγεται στη Μεσοποταμία της 4ης χιλιετίας π.Χ. όπου έχουν βρεθεί τα αρχαιότερες πινακίδες σουμεριακής σφηνοειδούς γραφής.

Είδη συστημάτων γραφής

Σουμεριακή σφηνοειδής επιγραφή του 26ου αιίωνα π.Χ. με κατάλογο δώρων στην αρχιέρεια Αντάμπ με την ευκαιρία της επιλογής της

Τα συστήματα γραφής χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: λογογραφικά, συλλαβικά και αλφαβητικά. Οι λογογραφικές γραφές απεικονίζουν λέξεις και είναι είτε πικτογραφικές/εικονογραφικές, βασίζονται δηλαδή στην προσπάθεια να μιμηθούν ζωγραφικά μια εικόνα, όπως η σουμεριακή σφηνοειδής γραφή, είτε ιδεογραφικές, βασίζονται στη σχηματοποιημένη και αφαιρετική αναπαράσταση εικόνων σε βαθμό που να μην παραπέμπει πια άμεσα στην αρχική εικόνα, όπως η αιγυπτιακή ιερογλυφική γραφή, η κρητική ιερογλυφική γραφή και τα κινεζικά ιδεογράμματα. Οι συλλαβικές γραφές απεικονίζουν συλλαβές, δηλαδή συνδυασμούς συμφώνων και φωνηέντων, όπως η Γραμμική Α και η Γραμμική Β. Οι αλφαβητικές γραφές απεικονίζουν μεμονωμένους φθόγγους, είτε μόνο σύμφωνα, όπως το φοινικικό αλφάβητο, η γωνιώδης εβραϊκή γραφή και η αραβική γραφή, είτε σύμφωνα και φωνήεντα, όπως το ελληνικό, λατινικό και κυριλλικό αλφάβητο.

Ιστορία της γραφής

Τα συστήματα γραφής ξεκίνησαν από πικτογραφικά λογογραφικά για να εξελιχτούν σε ιδεογραφικά λογογραφικά και στη συνέχεια σε συλλαβικά και τελικά στην αλφαβητική γραφή.

Η γραφή στο δυτικό κόσμο εξελίχτηκε από το σύστημα μέτρησης των Σουμέριων στην αρχαία Μεσοποταμία. Οι αρχαιότερες σουμεριακές πινακίδες που έχουν ανάσκαφεί ως σήμερα ανάγονται στο 3500 π.Χ., που γίνεται αποδεκτό σήμερα ως η εποχή εφεύρεσης από τον άνθρωπο της γραφής.

Στην ανατολή, η γραφή εφευρέθηκε στην Κίνα, πιθανότατα ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στο δυτικό κόσμο, κατά το 1600 π.Χ.

Οι περισσότερες γραφές που χρησιμοποιούνται σήμερα, με εξαίρεση κυρίως τα κινέζικα ιδεογράμματα, κατάγονται μέσα από μια μακρά εξελικτική πορεία στη σουμεριακή σφηνοειδή γραφή. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές μαρτυρίες, η γραφή εμφανίζεται στην αρχαία Αίγυπτο περίπου το 3100 π.Χ., λίγο αργότερα από την πρώτη επιβεβαιωμένη εμφάνιση της στη Μεσοποταμία. Παρόλο που η ιερογλυφική γραφή δεν αποτελεί απευθείας δάνειο από τη σφηνοειδή, είναι πιθανόν το αιγυπτιακό σύστημα γραφής να αναπτύχθηκε ύστερα από την επίδραση του σουμεριακού. Καθένας από τους χαρακτήρες που συναντάμε στο σουμεριακό σύστημα -λογογράμματα, φωνητικά σύμβολα και προσδιοριστικά- εμφανίζονται επίσης και στην αιγυπτιακή γραφή. Σε αυτήν την πορεία, στην Αίγυπτο του 2600 π.Χ. αναπτύχθηκε ένα σύνολο 22 ιερογλυφικών συμβόλων για να σημειώσουν ξεχωριστά σύμφωνα της γλώσσας, αλλά και ένα 23ο για να σημειώνει αρχικά ή τελικά φωνήεντα. Από την αιγυπτιακή γραφή αναπτύχθηκε το φοινικικό αλφάβητο, που δημιουργήθκε γύρω στο 1050 π.Χ. και στο οποίο μπορούν να αναχθούν όλα σχεδόν τα αλφάβητα που χρησιμοποιήθηκαν ποτέ. Από το φοινικικό αλφάβητο κατάγεται το ελληνικό αλφάβητο και επίσης από το φοινικικό μέσω του αραμαϊκού αλφαβήτου το εβραϊκό, το αραβικό, τα ινδικά αλφάβητα καθώς και τα αλφάβητα της νοτιοανατολικής Ασίας κ.ά.. Η σημασία του φοινικικού αλφαβήτου οφείλεται από την εμπορική κυριαρχία των Φοινίκων στη Μεσόγειο την περίοδο 1200 π.Χ.-800 π.Χ. και την υιοθέτηση αραμαϊκού αλφάβητου από την Περσική Αυτοκρατορία τον 7ο αιώνα π.Χ. ως επίσης γραφής του κράτους.

Ανεξάρτητες εξελίξεις αποτελούν γραφές όπως τα κινέζικα ιδεογράμματα, τα ιερογλυφικά των Μάγιας, το κελτικό ογκαμικό αλφάβητο κ.ά.

Βιβλιογραφία

• Comrie, Bernard, Stephen Matthews & Maria Polinsky, Οι Γλώσσες του Κόσμου, μετ.Γ. Αθανασίου, Σαββάλας, Αθήνα 2004.
• Coulmas, Florian, Writing Systems: An Introduction to Their Linguistic Analysis, (Cambridge Textbooks in Linguistics), Cambridge University Press, Cambridge 2002.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Omniglot γενικός οδηγός για τα συστήματα γραφής
• Ιστορία των αλφαβήτων
• τα αλφάβητα της Ευρώπης του Michael Everson
• Unicode Consortium