Γεώργιος Σπυρίδης
| Γεώργιος Σπυρίδης | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Γεώργιος Σπυρίδης (Ελληνικά) |
| Γέννηση | 1897 |
| Θάνατος | 1950 |
| Χώρα πολιτογράφησης | Ελλάδα |
| Εκπαίδευση και γλώσσες | |
| Μητρική γλώσσα | Ελληνικά |
| Ομιλούμενες γλώσσες | Ελληνικά |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
Ο Γεώργιος Σπυρίδης (1897-1950) ήταν Έλληνας Πόντιος συνεργάτης των Ναζιστών στα χρόνια της Κατοχής και αρχηγός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Μακεδονίας-Θράκης
Τον Μάρτιο του 1943 καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση για παράβαση του νόμου περί μεσαζόντων και αισχροκέρδεια καθώς και σε συνολικό χρηματικό πρόστιμο 70.000 δραχμών όταν αποκαλύφθηκε ότι ενώ έπαιρνε τρόφιμα από την Υπηρεσία Επισιτισμού της Γενικής Διεύθυνσης Επισιτιστικών και Οικονομικών Αναγκών Μακεδονίας, λέγοντας ότι θα τα μοίραζε σε άπορα μέλη του κόμματος, τα πωλούσε σε υπερβολικές τιμές σε τρίτους, αποκομίζοντας έτσι τεράστια κέρδη.
Τελικά έμεινε στη φυλακή για λίγο διάστημα αφού λίγο πριν την απελευθέρωση της χώρας αφέθηκε ελεύθερος και κατέφυγε στη Γερμανία. Το 1947 δικάστηκε ερήμην από το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων με την κατηγορία της συνειδητής συνεργασίας με τους Γερμανούς και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Το 1949 συνελήφθη στη Γερμανία και τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς εκδόθηκε στην Ελλάδα. Λίγες μέρες μετά μέσα από τη φυλακή ο Σπυρίδης κατέθεσε αίτηση ανακοπής κατά της απόφασης με την οποία καταδικάστηκε σε ισόβια, αίτηση που έγινε δεκτή με αποτέλεσμα να καταδικαστεί τελικά μόνο σε δυόμισι χρόνια φυλάκιση. Τον Μάιο του 1950 κατέθεσε αίτηση χάριτος προκειμένου να αποφυλακιστεί νωρίτερα όμως τελικά πέθανε μέσα στη φυλακή από οξύ πνευμονικό οίδημα πριν εξεταστεί η αίτηση του.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Σπυρίδης γεννήθηκε στην Κερασούντα το 1897. Σύμφωνα με μια μαρτυρία το διάστημα 1918-1922 έζησε στο Νοβορωσίσκ της Ρωσίας. Λίγα χρόνια αργότερα ήρθε πρόσφυγας στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στη Δράμα όπου στις αρχές της δεκαετίας του τριάντα άνοιξε δικολαβικό γραφείο και ασχολούταν με τη διεκπεραίωση διαφόρων διοικητικών υποθέσεων. [1]
Η έναρξη της ενασχόλησής του με την πολιτική και οι επαφές του με την Ναζιστική Γερμανία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Την ίδια περίοδο ίδρυσε το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Μακεδονίας-Θράκης και συμμετείχε στις εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου 1932 και της 9ης Ιουνίου 1935. [2] Η διάδοση των αρχών του κόμματος γινόταν μέσω της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Η Ένωσις», που άρχισε να εκδίδεται στη Δράμα τον Μάιο του 1934, και στη συντακτική επιτροπή της οποίας προΐστατο ο Σπυρίδης.[3]
Τον Απρίλιο του 1934 έστειλε στον Χίτλερ ένα γράμμα με το οποίο του απηύθυνε «ένθερμο χαιρετισμό» και του εξέφραζε το θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη του για το «λαοσωτήριο έργο του». Στο επόμενο γράμμα του, τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, εξέφρασε την «αφοσίωσή» του προς τον Χίτλερ και του κοινοποίησε το 46 σημείων πρόγραμμα του κόμματός του. Σύμφωνα με το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών το πρόγραμμα αυτό «θύμιζε ιδιαίτερα έντονα στις λεπτομέριές του το πρόγραμμα του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος». Μεταξύ Βερολίνου και της γερμανικής πρεσβείας στην Αθήνα υπήρχε διαρκής ενημέρωση για τις επιστολές του Σπυρίδη και την πορεία του κόμματός του στην Ελλάδα. Σε εμπιστευτική έκθεση του τον Μάιο του 1934 ο Γερμανός Πρέσβης στην Αθήνα Έρνστ Άιζενλορ ανέφερε ότι το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Μακεδονίας-Θράκης ήταν οργάνωση που υπήρχε απλώς στα χαρτιά, με ελάχιστους οπαδούς στους οποίους αποδίδονταν στομφώδη αξιώματα, ήταν αντισημιτική και αποτελούσε κακή προσπάθεια απομίμησης του χιτλερικού κινήματος.[4]
Την ίδια περίοδο προσπάθησε να αποκτήσει σχέσεις με άλλες οργανώσεις και κόμματα του εθνικοσοσιαλιστικού χώρου στην Αθήνα. Άρχισε να έχει αλληλογραφία με ιδρυτικά μέλη της «Οργάνωσης Εθνικών και Κοινωνικών Κατεύθυνσεων» (ΟΕΚΚ) μεταξύ των οποίων ήταν ο Ν. Κουρκουλάκος ο οποίος στη διάρκεια της Κατοχής ήταν διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πάτρα.[5]
Τον Απρίλιο του 1940 ο Σπυρίδης μαζί με τον τότε νομάρχη Χαλκιδικής Γρηγόρη Παζιώνη και τον καθηγητή Αθανάσιο Παπαδόπουλο, έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Χίτλερ με την ευκαιρία των γενεθλίων του. Στο επόμενο διάστημα συνέχισε να ενημερώνει το καθεστώς στη Γερμανία για τη δραστηριότητα του κόμματός του με επιστολές και τηλεγραφήματα και λάμβανε απαντήσεις είτε απευθείας απ’ τη Γερμανία είτε μέσω της γερμανικής πρεσβείας στην Αθήνα.[6]
Η στάση του μεταξικού καθεστώτος απέναντι στον Σπυρίδη και η εγκατάσταση του τελευταίου στη Θεσσαλονίκη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι ενέργειες αυτές του Σπυρίδη προκάλεσαν την αντίδραση του μεταξικού καθεστώτος. Τον Αύγουστο του 1940 το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης έδωσε εντολή στις αστυνομικές αρχές να πάρουν όλα τα αναγκαία μέτρα για να εμποδίσουν την εξάπλωση της δράσης του «Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Μακεδονίας-Θράκης» και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας. Παράλληλα ασκήθηκαν πειθαρχικές διώξεις κατά των νομαρχών και των δημάρχων που διέκειντο φιλικά προς τη Ναζιστική Γερμανία. Τότε τέθηκε σε διαθεσιμότητα και ο Παζιώνης που στο μεταξύ είχε γίνει νομάρχης Έβρου. [7]
Όταν τα βουλγαρικά στρατεύματα μπήκαν στην Ανατολική Μακεδονία ο Σπυρίδης κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη. Εκεί προχώρησε σε ανασυγκρότηση του κόμματος το οποίο αρχικά στεγάστηκε δωρεάν στο ξενοδοχείο Άτλας στην οδό Εγνατία, κατόπιν εντολής των γερμανικών αρχών κατοχής και λίγο αργότερα σε οίκημα στην οδό Κομνηνών στο κέντρο της πόλης που αποτέλεσε και κατοικία του Σπυρίδη.[8]
Το σκάνδαλο της Γενικής Διεύθυνσης Επισιτιστικών και Οικονομικών Αναγκών Μακεδονίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στα τέλη του 1941 δημιουργήθηκε, μετά από έγκριση των γερμανικών αρχών κατοχής, η Γενική Διεύθυνση Επισιτιστικών και Οικονομικών Αναγκών Μακεδονίας, η οποία θα ήταν αρμόδια για τον επισιτισμό του πληθυσμού της Μακεδονίας και την εφαρμογή των αναγκαίων αγορανομικών μέτρων. Γενικός Διευθυντής ορίστηκε ο μέχρι τότε διευθυντής του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, Νικόλαος Χερτούρας από το Μοναστήρι. [9]
Λίγο αργότερα ο Σπυρίδης συστήθηκε στον Χερτούρα ως αρχηγός του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος Ελλάδας και άρχισε να παίρνει από την υπηρεσία τρόφιμα (αυγά, μέλι, φασόλια, κρέας, φρούτα, λάδι κ.ά.) καθώς και άλλα είδη όπως τσιγάρα, σαπούνι και γραφική ύλη λέγοντας ότι προορίζονταν για άπορα μέλη και οπαδούς του κόμματός του. Στην πραγματικότητα τα περισσότερα τρόφιμα ο Σπυρίδης τα πούλησε σε διάφορα άτομα κρατώντας για τον εαυτό του τα κέρδη ενώ ελάχιστα διανεμήθηκαν δωρεάν σε άπορα μέλη του κόμματος. Τα διάφορα είδη πωλούνταν (στο ξενοδοχείο Άτλας όπου το λουτρό είχε μετατραπεί σε αποθήκη τροφίμων) σε τιμές υψηλότερες από τις τιμές του επισιτισμού αλλά χαμηλότερες από τις τιμές στη μαύρη αγορά. Εύπορα μέλη του κόμματος που αγόραζαν τρόφιμα από τον Σπυρίδη πίστευαν ότι τα χρήματα παραδίδονταν στον Επισιτισμό για την αξία των τροφίμων. Ποσότητες τροφίμων πωλούνταν επίσης σε ένα ιδιοκτήτη εστιατορίου, το κατάστημα του οποίου βρισκόταν στη σημερινή οδό Ίωνος Δραγούμη, και στο οποίο γευμάτιζαν για ένα διάστημα ο Σπυρίδης και τα υψηλόβαθμα στελέχη του κόμματός του. Από το κατάστημα αυτό αγόραζαν τρόφιμα διάφορα άτομα έχοντας προηγουμένως πληρώσει την αξία τους στο Σπυρίδη.[10]
Από τα τέλη του χειμώνα του 1942 μέχρι τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς ο Σπυρίδης, είτε αυτοπροσώπως είτε μέσω ανθρώπων του επιτελείου του, έλαβε από τη Γενική Διεύθυνση Επισιτιστικών και Οικονομικών Αναγκών Μακεδονίας, διάφορα τρόφιμα και άλλα είδη για τα οποία κατέβαλε μόνο 100.000 δραχμές ενώ από τον έλεγχο που έγινε αργότερα, μετά την αποκάλυψη της δράσης του Σπυρίδη και του Χερτούρα, αποκαλύφτηκε ότι η αξία των πραγμάτων αυτών ξεπερνούσε τα 16.000.000 δραχμές.[11]
Την ίδια περίοδο ο Σπυρίδης αποκόμισε μεγάλα κέρδη μεσολαβώντας στον Χερτούρα για λογαριασμό διαφόρων εμπόρων της πόλης που ήθελαν π.χ να πετύχουν την αποδέσμευση διαφόρων προϊόντων. Η πληρωμή του για τις υπηρεσίες του άλλοτε γινόταν σε χρήμα και άλλοτε σε είδος π.χ έπαιρνε τμήμα των προϊόντων που αποδεσμεύονταν.[12]
Η σύλληψη του Σπυρίδη και του Χερτούρα και η δίκη τους[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στα τέλη του 1942, αφού αποκαλύφθηκε η δράση του Σπυρίδη και του Χερτούρα, συντάχθηκε σε βάρος τους ποινική δικογραφία από τον αγορανομικό ανακριτή και με προφορική διαταγή του Γενικού Διοικητή Μακεδονίας συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στις φυλακές Επταπυργίου.
Η δίκη ξεκίνησε στις 13 Φεβρουαρίου του 1943 και διήρκησε ένα μήνα. Στη διάρκεια των 23 συνεδριάσεων εξετάστηκαν πολλοί μάρτυρες μεταξύ των οποίων ορισμένα πολύ γνωστά ονόματα του εθνικοσοσιαλιστικού χώρου στη βόρεια Ελλάδα όπως ο Διονύσιος Αγάθος και ο Λάσκαρης Παπαναούμ οι οποίοι στις καταθέσεις καταφέρθηκαν με δριμύτητα κατά των κατηγορουμένων και κυρίως κατά του Σπυρίδη. Ο Αγάθος και ο Παπαναούμ επιδίωκαν την καταδίκη του Σπυρίδη γιατί έτσι θα άνοιγε για τους ίδιους ο δρόμος για την ηγεσία στον εθνικοσοσιαλιστικό χώρο και επιπλέον ειδικά ο Αγάθος επιδίωκε και την καταδίκη του Χερτούρα καθώς ο τελευταίος επανειλημμένα είχε αρνηθεί να ικανοποιήσει διάφορα αιτήματα του Αγάθου δημιουργώντας του έτσι προβλήματα στις εμπορικές του δραστηριότητες.[13]. Για τον Χερτούρα κατέθεσε σε ειδική συνεδρίαση, με εντολή του Στρατιωτικού Διοικητή Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, ο Διευθύνων Σύμβουλος της Πολεμικής Διοίκησης Μαξ Μέρτεν.[14].
Στις 14 Μαρτίου του 1943 το δικαστήριο κήρυξε ένοχους τους κατηγορουμένους και επέβαλε στον Σπυρίδη ποινή φυλάκισης πέντε ετών και χρηματικό πρόστιμο 10.000 δραχμών για παράβαση του νόμου περί μεσαζόντων και 40 χρόνια φυλάκιση και πρόστιμο 60.000 δραχμών για αισχροκέρδεια και στον Χερτούρα την ποινή του θανάτου για τη διάθεση τροφίμων στον Σπυρίδη και 15 χρόνια φυλάκιση και χρηματικό πρόστιμο 1.000.000 δραχμών για παράβαση καθήκοντος.[15]
Τελικά λίγο πριν την απελευθέρωση της Ελλάδας ο Σπυρίδης και ο Χερτούρας αποφυλακίστηκαν.
Διαφυγή στη Γερμανία και εκ νέου σύλληψη του Σπυρίδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Σπυρίδης μετά την αποφυλάκισή του, διέφυγε στη Γερμανία, όπως και άλλοι Έλληνες που είχαν συνεργαστεί με τις κατοχικές δυνάμεις στη διάρκεια του πολέμου. Το 1948 συνελήφθη στο Αμβούργο και παραπέμφθηκε σε δίκη ενώπιον αγγλικού δικαστηρίου για παράνομη εισαγωγή εμπορευμάτων και μαύρη αγορά.[16]
Στο μεταξύ στις 23 Αυγούστου του 1947 το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων καταδίκασε τον Σπυρίδη ερήμην σε ισόβια κάθειρξη με την κατηγορία της συνειδητής συνεργασίας με τους Γερμανούς ενώ στα τέλη της ίδιας χρονιάς καταδικάστηκε εκ νέου ερήμην για συμμετοχή στην ομάδα ενός άλλου συνεργάτη των γερμανικών δυνάμεων, του Γεωργίου Πούλου καθώς το όνομά του Σπυρίδη εσφαλμένα συμπεριελήφθηκε στον κατάλογο των ανδρών του Πούλου. Όταν η ελληνική πλευρά έμαθε ότι ο Σπυρίδης βρισκόταν στη Γερμανία ξεκίνησε τις διαδικασίες για την έκδοσή του στην Ελλάδα.[17]
Ύστερα από αίτηση του Έλληνα προξένου Δ.Ι. Νικολαρεϊζη ο Σπυρίδης συνελήφθη εκ νέου απ' τις αγγλικές αρχές στις 12 Ιανουαρίου του 1949. Οι ελληνικές αρχές έστειλαν στη Γερμανία τα απαραίτητα στοιχεία (τόπο και χρόνο γέννησής του, επικυρωμένο αντίγραφο της ερήμην καταδικαστικής απόφασης του Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Θεσ/νίκης και τα αντίγραφα των μαρτυρικών καταθέσεων) και το ελληνικό αίτημα κρίθηκε από το Βρετανικό Δικαστήριο Εκδόσεων του Αμβούργου το οποίο υπέβαλε τη σχετική γνωμοδότηση στον Βρετανικό Στρατιωτικό Διοικητή. Στα μέσα του Σεπτεμβρίου του 1949 αποφασίστηκε η έκδοσή του Σπυρίδη στην Ελλάδα κάτι που κατέστη εφικτό στις αρχές του Νομβρίου της ίδιας χρονιάς καθώς έπρεπε να βρεθεί ο ασφαλέστερος τρόπος για τη μεταφορά του στην Ελλάδα. Μαζί με τον Σπυρίδη εκδόθηκε και ένας άλλος συνεργάτης των Γερμανών ο Νικόλαος Στεργιάδης. Πιθανόν οι δύο τους να ήταν οι τελευταίοι που εκδόθηκαν στην Ελλάδα από τις συμμαχικές δυνάμεις της Γερμανίας. Στις 19 Νοεμβρίου του 1949 ο Σπυρίδης οδηγήθηκε στις Β' Επανορθωτικές Φυλακές.[18]
Προσπάθειες αποφυλάκισης και το τέλος του Σπυρίδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις 23 Νοεμβρίου του 1949 ο Σπυρίδης κατέθεσε αίτηση ανακοπής κατά της απόφασης του Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων με την οποία είχε καταδικαστεί σε ισόβια δηλώνοντας ότι δεν είχε λάβει γνώση ούτε της κλήσης ούτε της καταδίκης του επειδή βρισκόταν στη Γερμανία. Τον Ιανουάριο του 1950 το δικαστήριο έκανε δεκτή την ανακοπή, εξαφάνισε την ποινή των ισοβίων και του επέβαλε φυλάκιση δυόμισι χρόνων καθώς δέχτηκε μεν ότι ο κατηγορούμενος ήταν ένοχος αλλά <<συντρεχουσών των ελαφρυντικών περιπτώσεων και εν μετρία συγχύσει>>. Επίσης αθωώθηκε λόγω αμφιβολιών για τις κατηγορίες σχετικά με τη συμμετοχή του στην ομάδα του Πούλου. Στις αρχές Μαΐου της ίδιας χρονιάς ο Σπυρίδης υπέβαλε αίτηση χάριτος προκειμένου να αποφυλακιστεί νωρίτερα αλλά πέθανε στα τέλη του μήνα στη φυλακή από οξύ πνευμονικό οίδημα.[19]
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο
- Στράτος Ν. Δορδανάς, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη-Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στην Μακεδονία 1945-1974, εκδόσεις Εστία
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 59
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, «Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 59
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 68
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 62-65
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 67
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 69-70
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 70
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 71
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 373
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 377-378,381
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 375,377
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 382-383
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 391,394-395
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 391
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ.396
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς,Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη-Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στην Μακεδονία 1945-1974, εκδόσεις Εστία, σελ. 111
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς,Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη-Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στην Μακεδονία 1945-1974, εκδόσεις Εστία, σελ. 138
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς,Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη-Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στην Μακεδονία 1945-1974, εκδόσεις Εστία, σελ. 111-113
- ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς,Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη-Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στην Μακεδονία 1945-1974, εκδόσεις Εστία, σελ. 138-139