Αντιγόνη Τσάμη

Αντιγόνη Τσάμη
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη; μητρική γλώσσα	Αντιγόνη Τσάμη (Ελληνικά)
Γέννηση	20 Μαρτίου 1925; Πισοδέρι
Θάνατος	28 Νοεμβρίου 2016; Φλώρινα
Κατοικία	Φλώρινα
Εθνικότητα	Ελληνική
Χώρα πολιτογράφησης	Ελληνική
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Ελληνικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	λαογράφος - μελετήτρια της νεότερης ιστορίας του νομού Φλώρινας
	δεδομένα

Η Αντιγόνη Τσάμη (1925 - 2016) ήταν Ελληνίδα ερασιτέχνις λαογράφος που μελέτησε και διέσωσε πολλά λαογραφικά στοιχεία της ευρύτερης περιοχής της Φλώρινας. Επίσης, είχε σημαντική πνευματική δράση, στα πλαίσια της κοινωνίας της Φλώρινας, δημοσιεύοντας και εκδίδοντας βιβλία ποίησης, πεζογραφίας, παραμυθιών και ιστορικών μαρτυριών.

Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γεννήθηκε το 1925 στο Πισοδέρι του Νομού Φλώρινας. Γονείς της ήταν ο Μακεδονομάχος Λάζαρος Τσάμης, και η Αλεξάνδρα Πέρτση. Είχε άλλα τέσσερα αδέλφια, τους Βασίλειο, Παύλο, Όλγα και Ξανθίππη Τσάμη. Η οικογένειά της είχε τις ρίζες της στην Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου, και εκμεταλλευόταν μεγάλες εκτάσεις αμπελιών, ενώ εκμίσθωνε και εκτάσεις στις λίμνες των Πρεσπών από τις Οθωμανικές αρχές και ήταν από τις πιο πλούσιες της περιοχής.^[1] Ο πατέρας είχε αναπτύξει δίκτυο εμπορικών καταστημάτων στο Λευκώνα (Πόπλι) Πρεσπών, στη Βίγλιστα (Bilisht), στο Πουσκέτς (Pustec) της Μεγάλης Πρέσπας, στο Δρέβενο (Drenovo) της Κορυτσάς και στο Νακολέτσι (Νakolec) της Πελαγονίας, ^[2] που το χρησιμοποίησε για την σύσταση και λειτουργία συστήματος πληροφόρησης κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Αδελφός του πατέρα της ήταν ο Παπα-Σταύρος Κ. Τσάμης, κληρικός που έδρασε στην κρίσιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή των Κορεστείων.
Στις 8 Νοεμβρίου 1942 ως αριστούχος τελειόφοιτος του Γυμνασίου Θηλέων Φλώρινας η Αντιγόνη Τσάμη κλήθηκε από τον Γυμνασιάρχη να καταθέσει στεφάνι με τα χρώματα της Ελλάδος στο Μνημείο Πεσόντων της Γερμανοκρατούμενης Φλώρινας κατά την επέτειο των 30 χρόνων από την απελευθέρωση της Φλώρινας από τους Τούρκους. Δέχθηκε αλλά η οικογένειά της αναγκάσθηκε να την στείλει σε συγγενείς της στην Θεσσαλονίκη. Αυτή η κίνηση ερέθισε τον Βούλγαρο αξιωματικό Αντόν Κάλτσεφ που ζήτησε από τους Γερμανούς την σύλληψη όλων των μετεχόντων στην τελετή ^[3]. Οι Γερμανοί προχώρησαν σε συλλήψεις και η οικογένειά της αναγκάσθηκε να την στείλει σε συγγενείς της στην Θεσσαλονίκη.

Το 1947 όταν πληροφορήθηκε ότι ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός ζητούσε αριθμό εθελοντριών νοσοκόμων για την ενίσχυση του προσωπικού των στρατιωτικών και πολιτικών νοσοκομείων, παρουσιάσθηκε αμέσως και αφού ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή της τοποθετήθηκε στο Νοσοκομείο Φλώρινας. Οι υπηρεσιακές ανάγκες την ανάγκασαν να οδηγεί μοτοσυκλέτα, γεγονός που απέκρυψε από την οικογένειά της λόγω των κοινωνικών περιορισμών της εποχής.

Κάποια στιγμή μέσα στο 1947 ορίσθηκε να συνοδεύσει, ως πλήρωμα ασθενοφόρου, φάλαγγα στρατιωτικών και πολιτικών οχημάτων. Η φάλαγγα έπεσε σε ενέδρα του Δημοκρατικού Στρατού και κατά την διάρκεια της ανταλλαγής πυρών αντιλήφθηκε στρατιώτη πεσμένο στο έδαφος που έφερε ανοικτό τραύμα στην κοιλιακή χώρα. Βγήκε από το ασθενοφόρο και έσυρε τον τραυματία μέσα στο ασθενοφόρο όπου του έδωσε τις πρώτες βοήθειες. Γι’ αυτή την πράξη της η Αντιγόνη τιμήθηκε με το Δίπλωμα Εξαιρέτων Πράξεων από το Υπουργείο Στρατιωτικών και με το Μετάλλιο μετά Χρυσού Αστέρος από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. ^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Την δράση των εθελοντριών αδελφών του Ε.Ε.Σ. Φλώρινας κατέγραψε το 1995 σε βιβλίο που εξέδωσε με την συμπαράσταση του Δήμου Φλώρινας και τίτλο «Η δράση των εθελοντριών αδελφών του παραρτήματος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Φλωρίνης στην πολεμική και ειρηνική περίοδο».

Συνέβαλε ως ιδρυτικό μέλος στην σύσταση του σωματείου Φανέλα του Στρατιώτη (παράρτημα Φλώρινας) που συγκέντρωνε και εφοδίαζε τους στρατιώτες με πλεχτά γάντια και κάλτσες, είδη αναγκαία και απαραίτητα στους δριμύτατους χειμώνες που ακολούθησαν και για τον λόγο αυτό η Φανέλα του Στρατιώτη την τίμησε με την απονομή Διπλώματος μετά Χρυσού Μεταλλίου.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Η αγάπη της για την διατήρηση των τοπικών παραδόσεων και εθίμων την οδήγησαν στο Λύκειο Ελληνίδων Φλώρινας που την εξέλεγξε και πρόεδρό της. Το 1953 προσελήφθη από τον Έρανο Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος και υπηρέτησε ως αρχηγός στα Σπίτια του Παιδιού της Χρυσής και της Πολυκάρπης Αλμωπίας Πέλλας και στο Μανιάκι και στις Κάτω Κλεινές Φλώρινας έως το 1958.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Συγγραφικό έργο / Δημοσιεύσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα πολλά μη μυθοπλαστικά κείμενα πεζογραφίας με λαογραφικά στοιχεία, διηγήματα, μυθιστορήματα, ποιήματα ακόμα και παραμύθια της Αντιγόνης Τσάμη είχαν ως θέμα τα ήθη και τα έθιμα του τόπου και φυσικά τον Μακεδονικό Αγώνα. Η ιστορικότητα και τα σκληρά γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα που είναι αποτυπωμένα στα κείμενά της, απεικονίζονται με ρεαλιστικό τρόπο χωρίς στοιχεία ρομαντισμού ή λυρισμού.
Η έρευνα ^[4] διαπίστωσε, ότι με βάση συγκεκριμένα κριτήρια όπως δημοσιεύσεις στο περιοδικό «Αριστοτέλης», τον τοπικό τύπο και στα ηλεκτρονικά μέσα, τις κριτικές αποτιμήσεις της εργογραφίας των συγγραφέων και της αναγνωρισιμότητας και μελέτης των κειμένων τους από το αναγνωστικό κοινό, οι πιο σημαντικοί συγγραφείς της Φλώρινας ήταν [εκείνο το χρονικό διάστημα 1956-2012] οι Γεώργιος Χ. Μόδης, Πάνος Παπασταμάτης, Ιφιγένεια Διδασκάλου, Αντιγόνη Τσάμη και Γεώργιος Χατζή Τζώτζιας.

Λαογραφικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η σημαντική θέση που κατείχε εν ζωή η Αντιγόνη Τσάμη στην πεζογραφία της Φλώρινας περιγράφεται στην διπλωματική εργασία του Ιωάννη Τσομπανόπουλου που κατέθεσε στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας τον Μάρτιο του 2019, τρία χρόνια μετά τον θάνατό της,^[5] στην οποία ο ερευνητής χαρακτήρισε την Αντιγόνη Τσάμη λαογράφο που περισυλλέγει και δημοσιεύει παραμύθια του Πισοδερίου μεταπλασμένα με το συγγραφικό της ύφος και αποτελούσε [τότε] μεμονωμένη προσπάθεια θησαυρισμού και καταγραφής προφορικών λαϊκών αφηγήσεων με λαογραφικό και λογοτεχνικό χαρακτήρα της ιδιαίτερης πατρίδας της το Πισοδέρι όπως π.χ. Το κορίτσι που πνίγηκε στο βαλτόνερο ^[6]. Η ενασχόλησή της με την καταγραφή των λαογραφικών στοιχείων της ιδιαίτερης πατρίδας της το Πισοδέρι που είχαν σχέση με την καθημερινή ζωή του χωριού στο πέρασμα του χρόνου άρχισε το 1990 όταν συγκέντρωσε, κατέγραψε και εξέδωσε παλιές παροιμίες του Πισοδερίου.^[7] Το 1994 και επ' ευκαιρία του εορτασμού των Πρέσπειων η Αντιγόνη Τσάμη δημοσίευσε λαογραφική συλλογή με τίτλο «Λαογραφικά μελετήματα». Το 1997 δημοσίευσε συλλογή τοπικών [βλάχικων] συνταγών ^[8] και το 1999 ακολούθησε δεύτερος τόμος συνταγών με τίτλο «Πίτες, Μπουγάτσες, ψωμιά στο Πισοδέρι Φλώρινας και παραδοσιακά φαγητά νομού Φλώρινας». Το 2003 ακολούθησε ο δεύτερος τόμος παροιμιών αλλά και τραγουδιών του Μακεδονικού Αγώνα με τίτλο «Παροιμίες, Καντάδες, Πισοδερίου και Τραγούδια του Μακεδονικού Αγώνα». Το 2004 εξέδωσε μια συλλογή νέων λαογραφικών στοιχείων του Πισοδερίου με τίτλο «Λαογραφικά του Πισοδερίου Φλώρινας». Το 2006 η Αντιγόνη Τσάμη δημοσίευσε άγνωστο λαογραφικό υλικό που αφορούσε τον βλάχικο χορό και το αντίστοιχο τραγούδι με τίτλο «Ένα Πρωϊνό» ^[9] και τέλος το 2007 είδε το φώς της δημοσιότητας μία νέα συλλογή ηθών και εθίμων του Πισοδερίου με τίτλο «Λαογραφικά του Πισοδερίου Φλώρινας». Από το 1989 ασχολήθηκε με την συγκέντρωση και έκδοση παλιών παραμυθιών του Πισοδερίου αλλά και άλλων χωριών του νομού Φλώρινας. Ενδεικτικά, αναφέρονται τα «Το Πισοδέρι Φλώρινας στο πέρασμα των αιώνων». Θεσσαλονίκη 1992 και «Παλιά παραμύθια από το Πισοδέρι και άλλα χωριά» Πρέσπες 2002.^[10]

Ιστορικές Μαρτυρίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Αντιγόνη κατέγραψε και διέσωσε μαρτυρίες ηλικιωμένων συγχωριανών αλλά και συγγενών της που αφορούσαν τον Μακεδονικό αγώνα αλλά και προσωπικές της εμπειρίες από το Αλβανικό ΄Επος, την Γερμανική κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο. Στα κείμενά της καταγράφονται οι ανεξίτηλες μνήμες μετά από σπουδαία συμβάντα καθώς και η κατάσταση στην Ελλάδα κατά την δεκαετία 1940 - 1950. Η καταγραφή άρχισε το 1992 με την ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας της το Πισοδέρι, σε δύο έργα της. Το πρώτο με τίτλο Το Πισοδέρι στους αγώνες του ΄Εθνους ^[11] και το δεύτερο με τίτλο Το Πισοδέρι στο Πέρασμα των Αιώνων^[12].

Ακολούθησε το 1997 η έκδοση, με χορηγό τον Δήμο Φλώρινας, της συλλογής ^[13]. Το 2004 με το έργο της που αφορούσε την μυστική ταφή της κεφαλής του Παύλου, στην οποία πρωταγωνίστησε ο πατέρας της Λάζαρος Τσάμης και ο αδελφός του Παπα-Σταύρος Τσάμης δημοσιοποιήθηκαν άγνωστες μέχρι τότε πτυχές του δράματος και της μυστικότητας της ταφής της κεφαλής του Παύλου Μελά.^[14]Το 2005 ήλθε η σειρά για να ερευνηθεί η συμβολή των γυναικών του Πισοδερίου με το έργο της ^[15]. Το 2008 μετά από πολύχρονη έρευνα στα χωριά της Φλώρινας και την καταγραφή, ανά χωριό, των ανδρών και γυναικών που μετείχαν στον Μακεδονικό Αγώνα εκδόθηκε το βιβλίο της με τίτλο Ηρωϊκές Μορφές του Μακεδονικού Αγώνα [περιοχή Φλωρίνης]^[16] που παρουσιάσθηκε σε επίσημη τελετή στο Κέντρο Ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Το 2010 εκδόθηκε, βασισμένο σε διηγήσεις του πατέρα της, βιβλίο που αποκάλυπτε άγνωστες λεπτομέρειες από την κρυφή είσοδο του Παύλου Μελά στην Μακεδονία με τίτλο ^[17] η παρουσίαση του οποίου έγινε στις 20 Δεκεμβρίου 2010 από την Τοπική ΄Ενωση Δήμων και Κοινοτήτων νομού Φλώρινας στην αίθουσα του Φ.Σ.Φ. ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ στην Φλώρινα.^[18] Σειρά είχαν, το 2011, οι Αναμνήσεις από το Έπος του 1940 και την κατοχή 1941-44 στον Νομό Φλώρινας στο οποίο καταγράφηκαν προσωπικές εμπειρίες και οικογενειακά βιώματα της εποχής καθώς και αναφορές, επίσημες εκθέσεις και ανέκδοτο αρχειακό υλικό και φωτογραφίες που αφορούσαν την περιοχή της Φλώρινας ^[19]. Το έργο αυτό έτυχε ευνοϊκής κριτικής από την τοπική κοινωνία της Φλώρινας ^[20]. Το 2013 η Αντιγόνη Τσάμη αφιέρωσε χρόνο για την έρευνα της δράσης του θείου της Παπα-Σταύρου Τσάμη και εξέδωσε σχετικό βιβλίο ^[21]. Η εκδοτική της δραστηριότητα επιτείνεται το 2014 με ακόμη έναν τίτλο από τον Μακεδονικό Αγώνα ^[22]. Το 2014 έκλεισε εκδοτικά με καταγραφή γεγονότων από τον εμφύλιο πόλεμο στην περιοχή της Φλώρινας με το βιβλίο ^[23] Στην διπλωματική εργασία του Ιωάννη Τσομπανόπουλου που κατέθεσε στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας τον Μάρτιο του 2019 ^[24] ερευνητής διαπίστωσε ότι το περιοδικό «Αριστοτέλης», το πρώτο έντυπο που κυκλοφόρησε στην πόλη της Φλώρινας και αφορούσε τη λογοτεχνία, μετά τη βιβλιογραφική έρευνα που έκανε ο ίδιος με στόχο την συχνότητα δημοσιεύσεων κειμένων πεζογραφίας κρίθηκε ως συχνά εμφανιζόμενη συγγραφέας η Αντιγόνη Τσάμη με δημοσιεύσεις , ενδεικτικά μόνο μέσα στο 1991, στα υπ΄ αριθμόν 207ο, 208ο, 209ο, 210ο τεύχη του Αριστοτέλη ιστορικών γεγονότων της περιοχής άγνωστων έως τότε.

Η αναγνώριση του έργου της[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 28 Μαϊου 2006 οργανώθηκε εκδήλωση προς τιμή της από το Λύκειο Ελληνίδων Φλωρίνης, τον Φ.Σ.Φ. Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας και τον Δήμο Φλώρινας.

Το 2010 επιλέχθηκε μαζί με άλλες οκτώ προσωπικότητες από την Δυτική Μακεδονία και βραβεύθηκε στις 20 Μαρτίου 2019 από το Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης Δυτικής Μακεδονίας και το μηνιαίο περιοδικό ΠΥΛΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ της Κοζάνης ^[25] και ^[26]. Ο μελλοντικός ερευνητής έχει την δυνατότητα να μελετήσει τα περισσότερα από τα έργα της στην βιβλιοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών στην Θεσσαλονίκη επειδή είχε την πρόνοια και παρέδωσε στον τότε πρόεδρό της Ν. Μέρτζο από ένα αντίτυπο ^[27] για να διασωθεί η πολιτιστική κληρονομιά της Φλώρινας και ιδιαίτερα της πατρίδας της, το Πισοδέρι.

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατάλογος των βιβλίων της Αντιγόνη Τσάμη στην Βιβλιοθήκη της «Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών»

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

↑ Maria Nikolaeva Todorova, Balkan identities: nation and memory, New York University Press,ISBN 0814782795, σσ. 217-218 επ.
↑ Βάσος Λ. Τσάμης -Παύλος Λ. Τσάμης: Οι Μακεδονομάχοι αδελφοί Παπασταύρος και Λάζαρος Κοσμά Τσάμης, Θεσσαλονίκη 1956, σσ. 8-9 επ.
↑ εφημερίδα Φωνή της Φλώρινας φύλλο 2316
↑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΌ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ με ΤΙΤΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» (1956-2012) ΚΑΙ «ΕΤΑΙΡΙΑ» (1987-2003): ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ THE PROSE WRITERS AND THEIR WORKS IN THE LITERARY JOURNALS OF FLORINA “ARISTOTELES” (1956-2012) AND “ETAIRIA” (1987-2003): HISTORICAL, LITERARY AND GENERIC RESEARCH σελ 277
↑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΌ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ με ΤΙΤΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» (1956-2012) ΚΑΙ «ΕΤΑΙΡΙΑ» (1987-2003): ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ σελ 111 , 137-138 , 143 , 144 ,145 ,157
↑ Το κορίτσι που πνίγηκε στο βαλτόνερο (σελ 61-63) Περιοδικό Αριστοτέλης τεύχος 30
↑ Παροιμίες Πισοδερίου Φλώρινας 1990
↑ Πίτες , Μπογάτσες , Ψωμιά από το Πισοδέρι Φλώρινα 1999
↑ Εφημερίδα ΤΑ ΠΙΣΟΔΕΡΙΤΙΚΑ , φύλλο Μαρτίου 2006
↑ http://vlahoi.net/bibliography
↑ Το Πισοδέρι στους αγώνες του ΄Εθνους Θεσσαλονίκη 1992
↑ Το Πισοδέρι στο Πέρασμα των Αιώνων Θεσσαλονίκη 1992
↑ Ιστορίες στο παραγόνι του τζακιού από τον Μακεδονικό Αγώνα , ΔΗΜΟΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ Φλώρινα 1997
↑ Η περιγραφή της ταφής της τίμιας κεφαλής του Παύλου Μελά στο Πισοδέρι Φλωρίνης, Φλώρινα 2004
↑ Η συμβολή των γυναικών του Πισοδερίου και των πέριξ χωριών της περιοχής Φλωρίνης στον Μακεδονικό Αγώνα, Φλώρινα 2005
↑ Ηρωϊκές Μορφές του Μακεδονικού Αγώνα [περιοχή Φλωρίνης] εκδ. Αμφικτυονία Ελληνισμού Θεσσαλονίκη Μάϊος 2008
↑ Σύντομο Οδοιπορικό του Παύλου Μελά στην Μακεδονία το 1904, εκδότης Τ.Ε.Δ.Κ. Νομού Φλώρινας 2010
↑ Φωνή της Φλωρίνης φύλλο 24ης Δεκεμβρίου 2010
↑ Αναμνήσεις από το Έπος του 1940 και την κατοχή 1941-44 στον Νομό Φλώρινας, εκδ. Αφων Χρ. Παπακοσμά Φλώρινα 2011
↑ στήλη βιβλιοκριτικής της Εφημερίδας της Φλωρίνης φύλλο της 26ης Ιουνίου 2015
↑ Η δράση του Παπασταύρου Τσάμη κατά τον Μακεδονικό Αγώνα 1848-1906, Φλώρινα 2013
↑ Από τον Μακεδονικό Αγώνα 1900 – 1908 εκδ. Εχέδωρο ΕΠΕ, 2014
↑ Αποσπάσματα. Από τον εμφύλιο πόλεμο στον Ν. Φλωρίνης 1946 – 1949 Φλώρινα 2014
↑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΌ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ με ΤΙΤΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» (1956-2012) ΚΑΙ «ΕΤΑΙΡΙΑ» (1987-2003): ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ THE PROSE WRITERS AND THEIR WORKS IN THE LITERARY JOURNALS OF FLORINA “ARISTOTELES” (1956-2012) AND “ETAIRIA” (1987-2003): HISTORICAL, LITERARY AND GENERIC RESEARCH σελ 111 , 137-138 , 143 , 144 ,145 ,157
↑ εφημερίδα ΦΩΝΗ της ΦΛΩΡΙΝΗΣ , φύλλο της 5ης Μαρτίου 2010
↑ εφημερίδα ΦΩΝΗ της ΦΛΩΡΙΝΗΣ , φύλλο της 23ης Απριλίου 2010
↑ http://opac.ems.gr:92/cgi-bin/koha/opac-search.pl?q=au:%CE%A4%CF%83%CE%AC%CE%BC%CE%B7,%20%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%B3%CF%8C%CE%BD%CE%B7%20%CE%9B

[1] Maria Nikolaeva Todorova, Balkan identities: nation and memory, New York University Press,ISBN 0814782795, σσ. 217-218 επ.

[2] Βάσος Λ. Τσάμης -Παύλος Λ. Τσάμης: Οι Μακεδονομάχοι αδελφοί Παπασταύρος και Λάζαρος Κοσμά Τσάμης, Θεσσαλονίκη 1956, σσ. 8-9 επ.

[3] εφημερίδα Φωνή της Φλώρινας φύλλο 2316

[4] ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΌ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ με ΤΙΤΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» (1956-2012) ΚΑΙ «ΕΤΑΙΡΙΑ» (1987-2003): ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ THE PROSE WRITERS AND THEIR WORKS IN THE LITERARY JOURNALS OF FLORINA “ARISTOTELES” (1956-2012) AND “ETAIRIA” (1987-2003): HISTORICAL, LITERARY AND GENERIC RESEARCH σελ 277

[5] ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΌ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ με ΤΙΤΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» (1956-2012) ΚΑΙ «ΕΤΑΙΡΙΑ» (1987-2003): ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ σελ 111 , 137-138 , 143 , 144 ,145 ,157

[6] Το κορίτσι που πνίγηκε στο βαλτόνερο (σελ 61-63) Περιοδικό Αριστοτέλης τεύχος 30

[7] Παροιμίες Πισοδερίου Φλώρινας 1990

[8] Πίτες , Μπογάτσες , Ψωμιά από το Πισοδέρι Φλώρινα 1999

[9] Εφημερίδα ΤΑ ΠΙΣΟΔΕΡΙΤΙΚΑ , φύλλο Μαρτίου 2006

[10] ttp://vlahoi.net/bibliography

[11] Το Πισοδέρι στους αγώνες του ΄Εθνους Θεσσαλονίκη 1992

[12] Το Πισοδέρι στο Πέρασμα των Αιώνων Θεσσαλονίκη 1992

[13] Ιστορίες στο παραγόνι του τζακιού από τον Μακεδονικό Αγώνα , ΔΗΜΟΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ Φλώρινα 1997

[14] Η περιγραφή της ταφής της τίμιας κεφαλής του Παύλου Μελά στο Πισοδέρι Φλωρίνης, Φλώρινα 2004

[15] Η συμβολή των γυναικών του Πισοδερίου και των πέριξ χωριών της περιοχής Φλωρίνης στον Μακεδονικό Αγώνα, Φλώρινα 2005

[16] Ηρωϊκές Μορφές του Μακεδονικού Αγώνα [περιοχή Φλωρίνης] εκδ. Αμφικτυονία Ελληνισμού Θεσσαλονίκη Μάϊος 2008

[17] Σύντομο Οδοιπορικό του Παύλου Μελά στην Μακεδονία το 1904, εκδότης Τ.Ε.Δ.Κ. Νομού Φλώρινας 2010

[18] Φωνή της Φλωρίνης φύλλο 24ης Δεκεμβρίου 2010

[19] Αναμνήσεις από το Έπος του 1940 και την κατοχή 1941-44 στον Νομό Φλώρινας, εκδ. Αφων Χρ. Παπακοσμά Φλώρινα 2011

[20] στήλη βιβλιοκριτικής της Εφημερίδας της Φλωρίνης φύλλο της 26ης Ιουνίου 2015

[21] Η δράση του Παπασταύρου Τσάμη κατά τον Μακεδονικό Αγώνα 1848-1906, Φλώρινα 2013

[22] Από τον Μακεδονικό Αγώνα 1900 – 1908 εκδ. Εχέδωρο ΕΠΕ, 2014

[23] Αποσπάσματα. Από τον εμφύλιο πόλεμο στον Ν. Φλωρίνης 1946 – 1949 Φλώρινα 2014

[24] ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΌ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ με ΤΙΤΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» (1956-2012) ΚΑΙ «ΕΤΑΙΡΙΑ» (1987-2003): ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ THE PROSE WRITERS AND THEIR WORKS IN THE LITERARY JOURNALS OF FLORINA “ARISTOTELES” (1956-2012) AND “ETAIRIA” (1987-2003): HISTORICAL, LITERARY AND GENERIC RESEARCH σελ 111 , 137-138 , 143 , 144 ,145 ,157

[25] εφημερίδα ΦΩΝΗ της ΦΛΩΡΙΝΗΣ , φύλλο της 5ης Μαρτίου 2010

[26] εφημερίδα ΦΩΝΗ της ΦΛΩΡΙΝΗΣ , φύλλο της 23ης Απριλίου 2010

[27] ttp://opac.ems.gr:92/cgi-bin/koha/opac-search.pl?q=au:%CE%A4%CF%83%CE%AC%CE%BC%CE%B7,%20%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%B3%CF%8C%CE%BD%CE%B7%20%CE%9B

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]