Ανακομιδή οστών

Ανακομιδή οστών ονομάζεται η διαδικασία εκταφής και η μεταφορά από τον τάφο, των οστών του νεκρού, ύστερα από πλήρη αποσύνθεση του πτώματος, για να φυλαχτούν ή να τοποθετηθούν σε άλλο μέρος.

Η ανακομιδή των οστών στην αρχαία Ελλάδα και η πολιτική σημασία τους

Η ανακομιδή των οστών ηρώων χρησιμοποιείτο για τη νομιμοποίηση εδαφικών αξιώσεων. Το 421 π.Χ τα οστά του Αρκάδος μεταφέρονται στην Μαντίνεια με σκοπό την ισχυροποίηση των αιτημάτων της Μαντίνειας για κυριαρχία στην περιοχή. Άλλες περιπτώσεις ανακομιδής οστών είναι του Πέλοπα από την Εύβοια στην Ολυμπία, των οστών του Έκτορα από την Τροία στη Θήβα και των οστών του Ησιόδου από τη Ναύπακτο στον Ορχομενό.

Η πολιτική και συμβολική σημασία της ανακομιδής των οστών στη νεότερη Ελλάδα

Η ανακομιδή οστών σημαντικών προσωπικοτήτων στην νεώτερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία έλαβε πολιτική και συμβολική διάσταση. Η πρωτοβουλία για την ανακομιδή των οστών του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε' έγινε προσπάθεια να συνδεθεί με τον εορτασμό της πεντηκονταετηρίδας από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.

Την ημέρας της εκταφής του λειψάνου, στις 7 Απριλίου 1871, ακολούθησε πάνδημο προσκύνημα με εκδηλώσεις έντονης λατρείας, που έφτασαν ως την βίαιη απόσπαση τεμαχίων ξύλου από το φέρετρο του Γρηγόριου Ε'. Έτσι ο Πατριάρχης έλαβε θέση στο πάνθεον των ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης που ως τότε δεν είχε, επισφραγίζοντας έτσι την αναγνώριση της αυτοθυσίας του.

Λαογραφία

Με το πέρας τριών χρόνων από την ταφή ή και νωρίτερα, ο τάφος ανοίγει με την παρουσία ιερέα ο οποίος αφού τελέσει τρισάγιο και διαπιστωθεί πως το σώμα του νεκρού έχει αποσυντεθεί, συγκεντρώνονται όλα τα οστά. Αφού καθαριστούν από το χώμα, ξεπλένονται με μαύρο κρασί και εσωκλείονται σε άσπρο σεντόνι. Έπειτα τοποθετούνται σε κιβώτιο ή σε κοφίνι και μεταφέρονται στο σπίτι, όπου συγγενείς και γείτονες οι οποίοι φέρουν λουλούδια ή κεριά, και με θρήνους πάνε στην εκκλησία. Εκεί διαβάζεται τρισάγιο, και με πομπή που μοιάζει με κηδεία μεταφέρεται πάλι σε τάφο και ξαναθάβεται ή αποθηκεύονται τα οστά σε οστεοφυλάκιο. Μετά μοιράζονται κόλλυβα και ψωμί. Στην Ελλάδα πραγματοποιείται ημέρα Σάββατο, ημέρα που κατά τη λαϊκή αντίληψη οι νεκροί κάθονται ήσυχοι στον τάφο τους ή επειδή συνδέεται η μέρα με το Μεγάλο Σάββατο, οπότε έγινε η Ανάσταση του Χριστού. Το τελετουργικό συνιστά μια «μακροχρόνια άσκηση εξοικείωσης» έναντι στον θάνατο.

Πηγές

• Μιχαήλ Μερακλής, Ελληνική λαογραφία, Κοινωνική συγκρότηση, εκδ.Οδυσσέας, Αθήνα, 1984
• Δημήτρης Λουκάτος, «Ανακομιδή οστών», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τομ.2(1963),στ.484-485
• Πηνελόπη Κουκουτσίλη, Η δημιουργία του μυθικού παρελθόντος στην πόλη-κράτος: οστεοθηρία και πολιτική.Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου Τμήμα Ιστορίας -Αρχαιολογίας-Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Βόλος 2004[1]
• Χάρης Εξερτζόγλου,«Πολιτικές τελετουργίες στην νεότερη Ελλάδα.Η μετακομιδή των οστών του Γρηγορίου Ε΄και η πεντηκονταετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης», Μνήμων 23 (2001), σ. 153-182[2]