Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Ύμνος εις την Ελευθερίαν

{{Εθνικός ύμνος
| Τίτλος                = Ύμνος εις την Ελευθερίαν
| Τίτλος ελληνικά       = 
| Εικόνα                = [[File:Greek national anthem score and lyrics.jpg|300px]]
| Λεζάντα               =  Στίχοι και μελοποίηση.
| Χώρα                  = {{GRE}} <br /> {{CYP}} <br /> {{Flagicon image|Flag of the Greek Orthodox Church.svg}} [[Άγιο Όρος|Αθωνική Πολιτεία]]<br /> {{Flagicon image|Flag of Cretan State.svg}} [[Κρητική Πολιτεία]] 
| Χώρα βασιλικός        = 
| βασιλικός και εθνικός = 
| Παραλλαγές            = 
| Υιοθετήθηκε           = 1865 στην Ελλάδα<br>1966 στην Κύπρο<ref name="Presidency of the Republic of Cyprus - The National Anthem">{{Cite web|url=http://www.presidency.gov.cy/presidency/presidency.nsf/prc34_gr/prc34_gr?OpenDocument|title=Εθνικός Ύμνος|publisher=Προεδρεία της Κυπριακής Δημοκρατίας|accessdate=2012-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120224165522/http://www.presidency.gov.cy/presidency/presidency.nsf/prc34_gr/prc34_gr?opendocument|archivedate=2012-02-24|url-status=dead}}</ref><br> 1908-1913 στην Κρητική Πολιτεία
| Συνθέτης              = [[Νικόλαος Μάντζαρος]]
| Στιχουργός            = [[Διονύσιος Σολωμός]]
| Αρχείο ήχου           = Greece national anthem
| Τίτλος αρχείου ήχου   =  Ύμνος εις την Ελευθερίαν (ορχηστρικό)
}}
'''Ύμνος εις την Ελευθερίαν''' ([[Πολυτονικό|πολυτονικά]]: ''Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν'') είναι ποίημα που έγραψε ο [[Διονύσιος Σολωμός]] το 1823. Αποτελείται από 158 στροφές ή 632 στίχους. <ref>{{Cite web|url=http://www.nationalanthems.me/greece-hymn-to-liberty/|title=nationalanthems.me|website=www.nationalanthems.me|accessdate=2021-08-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.presidency.gov.cy/presidency/presidency.nsf/prc34_en/prc34_en?OpenDocument|title=Presidency of the Republic of Cyprus - The National Anthem|ημερομηνία=2011-05-03|website=web.archive.org|accessdate=2021-08-28|archive-date=2011-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813225554/http://www.presidency.gov.cy/presidency/presidency.nsf/prc34_en/prc34_en?OpenDocument|url-status=unfit}}</ref> Οι δύο πρώτες στροφές είναι ο [[εθνικός ύμνος]] της [[Ελλάδα|Ελλάδας]] (από το 1865) και της [[Κύπρος|Κύπρου]] (από το 1966), σε μελοποίηση του [[Νικόλαος Μάντζαρος|Νικολάου Μάντζαρου]]. 

==Ιστορικά στοιχεία==

[[Αρχείο:Solomos portrait 4.jpg|200px|[[Διονύσιος Σολωμός]], ο στιχουργός του ποιήματος|εναλλ.=Διονύσιος Σολωμός, ο στιχουργός του ποιήματος|μικρογραφία]]
Το [[ποίημα]] γράφτηκε από τον [[Διονύσιος Σολωμός|Διονύσιο Σολωμό]] τον Μάιο του 1823 στη [[Ζάκυνθος|Ζάκυνθο]] και δύο χρόνια αργότερα (1825) τυπώθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο [[Μεσολόγγι]]. Το ποίημα συνδυάζει στοιχεία από τον [[ρομαντισμός|ρομαντισμό]] αλλά και τον [[κλασικισμός|κλασικισμό]]. Οι στροφές που χρησιμοποιούνται είναι τετράστιχες, ενώ, στους στίχους παρατηρείται εναλλαγή τροχαϊκών οκτασύλλαβων και επτασύλλαβων. Το 1828 μελοποιήθηκε από τον Κερκυραίο [[Νικόλαος Μάντζαρος|Νικόλαο Μάντζαρο]] πάνω σε λαϊκά μοτίβα, για τετράφωνη ανδρική χορωδία. Από τότε ακουγόταν τακτικά σε εθνικές γιορτές, αλλά και στα σπίτια των Κερκυραίων αστών και αναγνωρίστηκε στη συνείδηση των Ιονίων ως άτυπος ύμνος της Επτανήσου. Ακολούθησαν και άλλες μελοποιήσεις από τον Μάντζαρο (2η το 1837 και 3η το 1839-40), ο οποίος υπέβαλε το έργο του στο Βασιλιά [[Όθων της Ελλάδας|Όθωνα]] (4η «αντιστικτική» μελοποίηση, Δεκέμβριος 1844).
[[Αρχείο:MantzarosNikolaos.jpg|left|200px|[[Νικόλαος Μάντζαρος]], ο συνθέτης που μελοποίησε τον ύμνο|εναλλ.=Νικόλαος Μάντζαρος, ο συνθέτης που μελοποίησε τον ύμνο|μικρογραφία]]
Παρά την τιμητική επιβράβευση του μουσικοσυνθέτη Μάντζαρου με τον [[Αργυρός Σταυρός του Τάγματος του Σωτήρα|Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρα]] (Ιούνιος 1845) και του Διονυσίου Σολωμού με το Χρυσό Σταυρό του ίδιου Τάγματος (1849), το έργο (και ειδικά η πρώτη μελοποίησή του) διαδόθηκε μεν ως «[[θούριος]]», αλλά δεν υιοθετήθηκε ως ύμνος από τον Όθωνα. Ο Μάντζαρος το [[1861]] επανεξέτασε για 5η φορά το έργο, αυτή τη φορά σε ρυθμό εμβατηρίου κατά παραγγελία του Υπουργού Στρατιωτικών. 

Όταν ο Βασιλιάς [[Γεώργιος Α' της Ελλάδος|Γεώργιος Α΄]] επισκέφθηκε την [[Κέρκυρα]] το 1865 μετά την ενσωμάτωση των [[Επτάνησα|Επτανήσων]] με την Ελλάδα, άκουσε την εκδοχή για ορχήστρα πνευστών της αρχής της πρώτης μελοποίησης που έπαιζε η μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας και του έκανε εντύπωση. Ακολούθησε Βασιλικό Διάταγμα του Υπουργείου Ναυτικών (Υπουργός [[Δημήτριος Μπουντούρης|Δ. Στ. Μπουντούρης]]) που το χαρακτήρισε «επίσημον εθνικόν άσμα» και διατάχθηκε η εκτέλεσή του «κατά πάσας τας ναυτικάς παρατάξεις του Βασιλικού Ναυτικού». Επίσης ενημερώθηκαν οι ξένοι πρέσβεις, ώστε να ανακρούεται και από τα ξένα πλοία στις περιπτώσεις απόδοσης τιμών προς τον Βασιλιά της Ελλάδος ή την Ελληνική Σημαία. Από τότε θεωρείται ως εθνικός ύμνος της [[Ελλάδα|Ελλάδος]].

Το σύνολο της πρώτης μελοποίησης του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν»{{efn|Η πλήρης μορφή του ''Ύμνου'', στη μελοποίηση του Μάντζαρου, ηχογραφήθηκε από το Εργαστήρι Παλιάς Μουσικής, υπό τη διεύθυνση του [[Γιώργος Κωστάντζος|Γιώργου Κωστάντζου]], με αρχιμουσικό το [[Βύρων Φιδετζής|Βύρ. Φιδετζή]] και σολίστ στο πιάνο τον [[Άρης Γαρουφαλής|Άρη Γαρουφαλή]]. Κυκλοφόρησε σε μορφή [[Δίσκος Βινυλίου|δίσκου βινυλίου]] το 1988 από την εταιρεία Ελληνικό Πολιτιστικό Γραφείο.<ref>{{cite web|title=Διονύσιος Σολωμός, Νικόλαος Μάντζαρος ‎–''Ύμνος εις την Ελευθερίαν'' (LP)|url=https://www.discogs.com/Διονύσιος-Σολωμός-Νικόλαος-Μάντζαρος-Χορωδία-Εργαστή/release/3796899/release/3796899|publisher=Discogs|accessdate=2016-03-13}}</ref> Η έκδοση γνώρισε πολλές επανακυκλοφορίες σε μορφή [[Συμπαγής δίσκος|ψηφιακού δίσκου]] από τη Λύρα<ref>{{cite web|title=Διονύσιος Σολωμός, Νικόλαος Μάντζαρος ‎–''Ύμνος εις την Ελευθερίαν'' (cd)|url=https://www.discogs.com/Διονύσιος-Σολωμός-Νικόλαος-Μάντζαρος-Ύμνος-Εις-Την-Ελ/release/3213775|publisher=Discogs|accessdate=2016-03-13}}</ref> / Εταιρεία Γενικών Εκδόσεων.<ref>{{cite web|title=''Ύμνος εις την Ελευθερίαν'', Μάντζαρος-Σολωμός|url=http://xilouris.gr/catalog/product_info.php?products_id=946|publisher=xilouris.gr|accessdate=2016-03-13|archive-date=2016-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160808124949/http://xilouris.gr/catalog/product_info.php?products_id=946|url-status=}}</ref>}} τυπώθηκε για πρώτη φορά σε 27 μέρη στο [[Λονδίνο]] το 1873, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του συνθέτη του. Ο αντισυνταγματάρχης ε.α. Μαργαρίτης Καστέλλης, πρώην διευθυντής του Μουσικού Σώματος, διασκεύασε τον «Εθνικό Ύμνο» για μπάντα κι αυτή η μεταγραφή (από την οποία απουσιάζει η σύντομη εισαγωγή) ανακρούεται από τις στρατιωτικές μπάντες ως σήμερα. Στα επτανησιακά μουσικά αρχεία σώζονται διασκευές του έργου για μπάντα, χρονολογούμενες τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1840.

Το ποίημα «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» αποτελείται από 158 τετράστιχες στροφές· από αυτές οι 24 πρώτες καθιερώθηκαν ως [[εθνικός ύμνος]] το 1865. Οι δύο πρώτες ανακρούονται και συνοδεύουν πάντα την έπαρση και την υποστολή της σημαίας και ψάλλονται σε επίσημες στιγμές και τελετές. Κατά τη διάρκεια της ανάκρουσής του αποδίδονται ορθίως τιμές στρατιωτικού χαιρετισμού «εν ακινησία». 

Από τις 18 Νοεμβρίου 1966 καθιερώθηκε και ως ο Εθνικός Ύμνος της [[Κύπρος|Κυπριακής Δημοκρατίας]].<ref name="Presidency of the Republic of Cyprus - The National Anthem" />

== Οι στροφές του εθνικού ύμνου == 
[[Αρχείο:Ymnos Eis Tin Eleftherian.Book cover.1825.jpg|200px| Εξώφυλλο της πρώτης ελληνικής έκδοσης του 1825, με τόπο έκδοσης το [[Μεσολόγγι]]|εναλλ.=Εξώφυλλο της πρώτης ελληνικής έκδοσης του 1825, με τόπο έκδοσης το Μεσολόγγι|μικρογραφία]]<poem>
Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν Κόψη
τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή,
σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψι,
ποὺ μὲ βία μετράει τὴν γῆ.

Ἀπ’ τὰ κόκκαλα βγαλμένη
τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά,
καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη,
χαῖρε, ὢ χαῖρε, Ἐλευθεριά!
</poem>

==Μελοποιήσεις του ύμνου==
Ενώ πολλοί έχουν ασχοληθεί με την ανάλυση και την λογοτεχνική πλευρά του ύμνου, μόνο ένας αφιέρωσε όλη του την ζωή του στη μελοποίηση του. Πρόκειται για το Νικόλαο Χαλκιόπουλο Μάντζαρο, ο οποίος ήταν κοντινός φίλος του ποιητή. Έχει δε μελοποιήσει και άλλα κομμάτια του, όπως είναι το ποίημα "Η Ξανθούλα".

===Πρώτη μελοποίηση===
Γράφτηκε περί του 1828 ίσως έως τις αρχές του 1830. Έχει ένα απλό και λαϊκό τόνο ομοφωνικής υφής και αποτελείται από 24 ωδές/μέρη. Η μελοποίηση αυτή, η πρώτη ωδή καθιερώθηκε τον Ιούνιο του 1865 δίχως την πιανιστική εισαγωγή και με κάποιες απλουστεύσεις.<ref>Για την μοντέρνα μελοποίηση δείτε πιο κάτω στο Μελοποίηση Μαργαρίτη Καστέλλη</ref> Σήμερα, το κομμάτι που αποτελεί τον εθνικό ύμνο είναι το ίδιο αλλά μικρότερο και πιο απλουστευμένο, αφού πια τραγουδιούνται μόνο οι στάντζες 1 και 2 ενώ τότε, είχαν θεσπιστεί ως εθνικός ύμνος οι στάντζες 1 έως 8. Η μελοποίηση αυτή διασώζεται κυρίως από την έκδοση του 1875 του ύμνου από την εταιρεία Κλέϋτων (''Clayton & Co'') του [[Λονδίνο|Λονδίνου]].

===Δεύτερη μελοποίηση===
Γνωστή και ως ενδιάμεση, είναι η μελοποίηση που αφιέρωσε ο ποιητής στον βασιλιά Όθωνα της Ελλάδος στις 5 Δεκεμβρίου 1844 (Ν.Ε.) με ελπίδα να γίνει ο Εθνικός ύμνος της Ελλάδας αφού ήταν κρυφός του πόθος. Αποτελείται από 39 μη αριθμημένα μέρη. Συντάχθηκε το 1844 και είναι μικτού ύφους και αποκαλείται ενδιάμεση αφού αποτελείται κυρίως από μέρη της πρώτης και της αρχικής μορφής της τρίτης. Διασώζεται σε δυο παρτιτούρες: την του "Όθωνα" και τη "Γερμανική", ενώ υπήρχε η άποψη ότι ταυτίζονταν με την μουσική του χειρόγραφου του "Δημαρχείου".<ref>Το μπέρδεμα αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στον τόμο της μελοποίησης του "Δημαρχείου"υπάρχει αφιέρωση του συνθέτη στον Όθωνα καθώς και αλληλογραφία των δύο από τον Φεβρουάριο ως τον Δεκέμβριο του 1844</ref>

===Τρίτη μελοποίηση===
Γνωστή και ως πολυφωνική, είναι η πιο περίτεχνη και πολύπλοκη από τις μελοποιήσεις. Απασχόλησε το συνθέτη για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του με την πρώτη της έκδοση να ολοκληρώνεται στα 1831 και συνέχισε να ασχολείται με αυτή έως τα μέσα της δεκαετίας του 1860. Το έργο στην τελική του έκδοση αποτελείται από 46 μέρη, τα περισσότερα των οποίων είναι πολυφωνικής υφής σε αντίθεση με τις παλαιότερες μορφές της μελοποίησης αυτής οι οποίες ήταν εξ ολοκλήρου πολυφωνικές<ref>Φυλλάδιο που συνοδεύει το CD της τρίτης μελοποίησης σε ηχογράφηση του 2018 από την Ανδρική Χορωδία Κέρκυρας.</ref>

===Μελοποίηση παραγγελίας Μπότσαρη===
Ο υπουργός των στρατιωτικών του βασιλέα Όθωνα, Δημήτριος Μπότσαρης ανέθεσε στον συνθέτη την συγγραφή εμβατηρίων ασμάτων για τον στρατό. Ο Μάντζαρος ανταποκρίθηκε με την αποστολή -μεταξύ άλλων- ορισμένες στροφές του ύμνου σε ρυθμό ''passo doppi''.<ref>Σπυρίδων Δε Βιάζης περιοδικό Απόλλων, Πειραιάς 1890 αριθμός 61 σελ. 942α-946β</ref><ref>Σπυρίδων Δε Βιάζης περιοδικό Απόλλων, Πειραιάς 1890 αριθμός 62 σελ. 956β-962β</ref>

===Μεμονωμένες μελοποιήσεις===
Υπάρχουν και λίγες διάσπαρτες μεμονωμένες μελοποιήσεις κομματιών του ύμνου οι οποίες αποτελούν κυρίως σχεδιαγράμματα για τις κυρίες μελοποιήσεις.

===Μελοποίηση του Μαργαρίτη Καστέλλη===
Ο Μαργαρίτης Καστέλλης, ήταν μουσικός στον ελληνικό στρατό, ο οποίος προσάρμοσε την πρώτη μελοποίηση του Μάντζαρου για μπάντες, έτσι ώστε να μπορεί να παιχθεί πιο εύκολα, παρόλο που υπήρχαν ήδη μερικές μελοποιήσεις για [[Μπάντα|μπάντες]].<ref>https://web.archive.org/web/20150209135154/http://www.sse.gr/page_en.php?id=77</ref>

===Επεξεργασία και ενορχήστρωση του Νίκου Αστρινίδη===
Το 1991 ο συνθέτης [[Νικόλαος Αστρινίδης | Νίκος Αστρινίδης]] επεξεργάστηκε την μελοποίηση του ''Εθνικού Ύμνου'' για τη Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ, η οποία εκτελέστηκε στις εκδηλώσεις για την "Ημέρα της Δημοκρατίας".<ref>[[Ηλίας Χρυσοχοϊδης | Ilias Chrissochoidis]], [https://www.amazon.com/Nicolas-Astrinidis-Works-catalog-Greek/dp/1478248637/ ''Νίκος Αστρινίδης (1921-2010): Βιογραφία - Κατάλογος Έργων''] (Stanford, 2012), σσ. 35-36.</ref> Σύμφωνα με σημειώσεις του συνθέτη στην χειρόγραφη παρτιτούρα "Το έργο είναι ενορχηστρωμένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να παιχθή και με ορχήστρα μόνο (δίχως χορωδία). Το χορωδιακό μέρος μπορεί να το τραγουδήση η χορωδία δίχως συνοδεία ορχήστρας (a capella). Το έργο επίσης μπορεί να παιχθή δίχως έγχορδα (σαν μπάντα - πνευστά και κρουστά). Στην περίπτωση αυτή ενισχύεται το μέρος των κλαρινέτων με δύο (2) φλικόρνα ενώ το μέρος της βιόλας μπορεί να αποδοθή από ένα (1) βαρύτονο (εμφόνιο) ή από ένα (1) κλαρινέτο μπάσσο." Η [https://www.academia.edu/45243364/ παρτιτούρα] και το [https://www.academia.edu/45149174/ σπαρτίτο] της διασκευής είναι διαθέσιμα σε επιμέλεια του [[Ηλίας Χρυσοχοϊδης | Ηλία Χρυσοχοϊδη]].

===Χειρόγραφα και τεκμήρια===
Η Ευφροσύνη "Φρόσω" Γκέλη, τρισέγγονη του Νικολάου Χαλκιόπουλου απέκτησε από τη θεία της, κυρία Κανελλοπούλου μουσικολογικά έγγραφα που είχε βρει το 1906 στο εγκαταλειμμένο τότε σπίτι του συνθέτη. Τελικά αποφάσισε μετά από προτροπές να τα δωρίσει στο Μουσείο Μπενάκη όπου και δημιουργήθηκε το αρχείο "Μάντζαρος".<ref>Μαρτυρία Φρόσως Γκέλη, ντοκυμαντέρ από το υπουργείο πολιτισμού της Ελλάδας, 9ο λεπτό</ref> Άλλα αρχεία συμπεριλαμβάνουν χειρόγραφες μελοποιήσεις του ύμνου με το πιο σημαντικό να είναι το χειρόγραφο του "Δημαρχείου" το οποίο φυλάσσεται στο Δημαρχείο Κέρκυρας και αποτελεί την μόνη σωζόμενη έκδοση της τρίτης μελοποίησης.

===Ηχογραφήσεις===
Ενώ γίνονται αρκετές συναυλίες, ηχογραφήσεις ολοκλήρου του τμήματος των μελοποιήσεων είναι σπάνιες. Ολόκληρη η πρώτη μελοποίηση  ηχογραφήθηκε από το κέντρο χορωδιακής πράξης και την ορχήστρα σύγχρονης μουσικής της ΕΡΤ στην [[Κεφαλονιά|Κεφαλλονιά]] για πρώτη φορά το 1999 υπό την διεύθυνση του Άλκη Μπαλτά σε ενορχήστρωση -επεξεργασία του ιδίου (για συμφωνική ορχήστρα, μικτή και παιδική χορωδία).  Το 2018, για πρώτη φορά μετά από πολλή μουσικολογική έρευνα, ηχογραφήθηκε η τρίτη μελοποίηση του ύμνου από την Ανδρική Χορωδία Κέρκυρας σε συνεργασία με τον Δήμο Κέρκυρας και πρωτοπαρουσιάστηκε στις 20 Μαΐου του 2018 στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Παλαιού Φρουρίου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 154 χρόνια της ένωσης της Επτανήσου με την Ελλάδα.

== Σημειώσεις ==
{{παραπομπές|group=lower-greek|2}}

== Παραπομπές ==
<references />

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{βικιθήκη}}
{{βικιθήκη παρτιτούρα|Ὕμνος εἰς τὴν ἐλευθερίαν|Ύμνος εις την Ελευθερίαν}}
{{commonscat|National anthem of Greece}}
*{{Αρχείο ΕΡΤ|αριθμός=7915|τίτλος=Ύμνος εις την Ελευθερία: Διονύσιος Σολωμός - Νικόλαος Μάντζαρος}}
*[https://www.youtube.com/playlist?list=PL_la56HUYYMZLJtZFiSlZxI5LjCmR1fYU ''Εθνικός Ύμνος της Ελλάδος''] σε επεξεργασία [[Νικόλαος Αστρινίδης | Νίκου Αστρινίδη]] ([https://www.academia.edu/45243364/ παρτιτούρα], [https://www.academia.edu/45149174/ σπαρτίτο.])

{{Εθνικοί ύμνοι της Ευρώπης}}
{{Ελλάδα}}

{{DEFAULTSORT:Υμνος εις την Ελευθερια}}
[[Κατηγορία:Εθνικά σύμβολα της Ελλάδας]]
[[Κατηγορία:Κρατικά σύμβολα της Κύπρου]]
[[Κατηγορία:Διονύσιος Σολωμός]]
[[Κατηγορία:Ελληνικά ποιήματα]]
[[Κατηγορία:Εθνικοί ύμνοι]]