Έντουαρντ Μποντ

Έντουαρντ Μποντ
Έντουαρντ Μποντ, 2001
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Edward Bond (Αγγλικά)
Γέννηση	18  Ιουλίου 1934 Χολογουέι ή Λονδίνο
Θάνατος	3  Μαρτίου 2024 Great Wilbraham
Χώρα πολιτογράφησης	Ηνωμένο Βασίλειο
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Αγγλικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Αγγλικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας σεναριογράφος θεατρικός συγγραφέας ποιητής θεατρικός σκηνοθέτης λιμπρετίστας σκηνοθέτης
Περίοδος ακμής	1958 - 2016
Οικογένεια
Σύζυγος	Elisabeth Pablé (από 1971)
Σχετικά πολυμέσα

Ο Έντουαρντ Μποντ (αγγλικά: Edward Bond) (18 Ιουλίου 1934 - 3 Μαρτίου 2024) ήταν Άγγλος θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης θεάτρου, ποιητής και σεναριογράφος. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του σύγχρονου πολιτικού θεάτρου στη Μεγάλη Βρετανία.

Έγραψε περίπου 50 θεατρικά έργα, χαρακτηριστικό των οποίων είναι η ανησυχία του να αποκαλύψει τις κοινωνικές δομές εξουσίας και βίας που καταστρέφουν τα θεμέλια της ανθρωπότητας στην πολιτιστική ιστορία και οδηγούν στην παραμόρφωση και την αποξένωση των ανθρώπων. Ο Μποντ θεωρήθηκε ευρέως μεταξύ των σημαντικότερων δραματουργών αλλά ήταν πάντα και παραμένει ιδιαίτερα αμφιλεγόμενος λόγω της βίας που εμφανίζεται στα έργα του, του ριζοσπαστισμού των δηλώσεών του για το σύγχρονο θέατρο και την κοινωνία και των θεωριών του για το θέατρο.

Το πιο γνωστό του έργο, Λυτρωμένοι, που παίχτηκε τον Νοέμβριο του 1965, προκάλεσε σκάνδαλο και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κατάργηση της λογοκρισίας στο βρετανικό θέατρο. Αρκετά από τα έργα του έχουν παιχτεί και στην Ελλάδα.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Μποντ γεννήθηκε το 1934 στην περιοχή Χόλογουεϊ, στο βόρειο Λονδίνο σε οικογένεια της εργατικής τάξης. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 1940 η οικογένεια μετατοπίσθηκε στην Κορνουάλη. Μετά τον αεροπορικό πόλεμο επέστρεψε στο Λονδίνο. Βίωσε ωστόσο τις αεροπορικές επιδρομές και τους βομβαρδισμούς του Λονδίνου το 1940 και το 1944 και αυτή η πρώιμη έκθεση στη βία και τον τρόμο του πολέμου πιθανότατα διαμόρφωσε θέματα στο έργο του, ενώ η εμπειρία του από την μετατόπιση του έδωσε μια επίγνωση της κοινωνικής αποξένωσης που θα χαρακτήριζε τη γραφή του. Σε ηλικία 15 ετών εγκατέλειψε το σχολείο έχοντας ακολουθήσει μόνο τη βασική εκπαίδευση, κάτι από το οποίο αντλούσε μια βαθιά αίσθηση κοινωνικού αποκλεισμού που συνέβαλε σημαντικά στον πολιτικό του προσανατολισμό. Στη συνέχεια, εργάστηκε σε διάφορες δουλειές, σε εργοστάσια και γραφεία, και έκανε τη στρατιωτική του θητεία στις δυνάμεις κατοχής του Βρετανικού Στρατού στη Βιέννη μεταξύ 1953 και 1955. Κατά τη διάρκεια της θητείας του αποφάσισε να αρχίσει να γράφει.

Το καλοκαίρι του 1956 εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα από τις παραστάσεις του Μπερλίνερ Ανσάμπλ. Την ίδια χρονιά έγραψε τα πρώτα του ποιήματα και θεατρικά προσχέδια. Το 1960 εντάχθηκε στη συγγραφική ομάδα στο θέατρο Royal Court, η οποία περιλάμβανε επίσης τους Τζον Όσμπορν, Άρνολντ Γουέσκερ και Τζον Άρντεν.

Ο Έντουαρντ Μποντ πέθανε σε ηλικία 89 ετών τον Μάρτιο του 2024.

Καλλιτεχνική δημιουργία

Μετά το αποτυχημένο πρώτο του έργο Ο γάμος του Πάπα το 1962, το οποίο διαδραματίζεται στο σύγχρονο Έσσεξ και παρουσιάζει, μέσα από ένα σύνολο τραγικών συνθηκών, την παρακμή της αγροτικής κοινωνίας που προκλήθηκε από σύγχρονα μεταπολεμικά πρότυπα της αστικής διαβίωσης, το δεύτερο έργο του, Λυτρωμένοι, προκάλεσε μεγάλο σκάνδαλο. Το έργο αναφέρεται στη ζωή εφήβων της εργατικής τάξης του Νοτίου Λονδίνου που καταπιέζονται από το οικονομικό σύστημα, δεν μπορούν να δώσουν νόημα στη ζωή τους και παρασύρονται τελικά σε πράξεις βαρβαρότητας. Λόγω της απεικόνισης ωμής βίας, το έργο απαγορεύτηκε από τους θεατρικούς λογοκριτές λίγο μετά την πρεμιέρα στις 3 Νοεμβρίου 1965 στο Royal Court Theatre. Οι λογοκριτές επικεντρώθηκαν κυρίως σε μια σκηνή στην οποία ένα μωρό λιθοβολείται μέχρι θανάτου από συμμορία εφήβων - σύμβολο της βαναυσότητας της κοινωνίας, όπως λέει ο ίδιος ο Μποντ. Η απαγόρευση δεν είχε αρνητικό αντίκτυπο στο έργο. Αντίθετα, η δημόσια συζήτηση που ακολούθησε ήταν τόσο έντονη που το έργο έγινε η μεγαλύτερη διεθνής επιτυχία της εποχής του με περισσότερες από τριάντα διαφορετικές παραγωγές σε όλο τον κόσμο μεταξύ 1966 και 1969. Ταυτόχρονα, η διαμάχη που ακολούθησε για την καλλιτεχνική ελευθερία στην αγγλική σκηνή, που κράτησε αρκετά χρόνια, σηματοδότησε την αρχή του τέλους (καταργήθηκε το 1968) για τη λογοκρισία στο βρετανικό θέατρο που ίσχυε για περισσότερα από 200 χρόνια.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 καθιερώθηκε τελικά ως θεατρικός συγγραφέας. Και άλλα έργα του, όπως Το μονοπάτι που πάει βαθιά μες στο Βορρά, συνέχισαν να έχουν προβλήματα με τη λογοκρισία, αλλά αυτό σήμαινε επίσης δημοσιότητα για τον νεαρό συγγραφέα. Τα έργα του ανέβηκαν στο εξωτερικό, από πρωτοποριακούς σκηνοθέτες όπως ο Πέτερ Στάιν που τα σκηνοθέτησε στο Μόναχο και στη Ζυρίχη.

Κεντρικά θέματα που διατρέχουν το δραματικό έργο του Μποντ είναι, κυρίως, η βία και η σκληρότητα, η εκμετάλλευση και η κοινωνική αδικία. Αν και ασχολείται με προβλήματα που παρατηρούνται στη σύγχρονη κοινωνική ζωή όχι μόνο στην Αγγλία, αλλά σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο και σε όλες σχεδόν τις ηπείρους, ο Μποντ αντλεί τα θέματα της σκληρότητας και της βίας από το ελισαβετιανό θέατρο.

Επομένως, δεν είναι τυχαίο ότι ο συγγραφέας παρέδωσε τη δική του εκδοχή της ιστορίας του βασιλιά Ληρ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η διασκευή του Ληρ έτυχε μεγάλης προσοχής. Στη νέα του εκδοχή του Βασιλιάς Ληρ του Σαίξπηρ, παρά τους διάφορους εξορθολογισμούς, ο Μποντ ουσιαστικά υιοθετεί τη βάση της πλοκής καθώς και κεντρικά στοιχεία των συμβολισμών του λογοτεχνικού πρωτοτύπου, αλλά τα ερμηνεύει σε παρωδία. Σε αντίθεση με τον Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ, ο πρωταγωνιστής του Μποντ είναι ένας σκληρός ηγεμόνας που καταστέλλει βίαια τις ανάγκες των υπηκόων του και των θυγατέρων του για να εξασφαλίσει και να ενισχύσει τη δύναμή του και την αυτοκρατορία του. Το σύμβολο της δύναμής του είναι ένα Τείχος γύρω από την αυτοκρατορία του, το οποίο χτίζεται με εντολή του. Με αυτόν τον τρόπο, θέτει σε κίνηση μια αλυσίδα αιματηρών γεγονότων που οδηγούν σε μια ατελείωτη σειρά βίας και αντίδρασης. Τελικά, ο Ληρ καταλαβαίνει ότι ένα ανθρώπινο καθεστώς μπορεί να προκύψει μόνο από τον συνδυασμό λογικής και συμπόνιας. Ήδη τυφλός, αποφασίζει, από αυθόρμητη διορατικότητα, να δώσει το ηθικό παράδειγμα με τις δικές του πράξεις, αλλά αυτό παραμένει καθαρά συμβολικό: σε μια προσπάθεια να αφαιρέσει τμήμα από το Τείχος, που είχε χτίσει κάποτε ο ίδιος, σκοτώνεται. Το έργο παίχτηκε με επιτυχία το 1971 στο Λονδίνο και σε άλλες χώρες.

Στο Bingo το 1973, ο Μποντ συνέχισε την εξερεύνηση του έργου και του προσώπου του Σαίξπηρ. Ωστόσο, το ενδιαφέρον του εδώ επικεντρώθηκε στο γενικότερο θέμα της κοινωνικής ευθύνης ενός θεατρικού συγγραφέα και της ικανότητάς του να ασκεί μεταμορφωτική επιρροή σε μια διεφθαρμένη κοινωνία. Ο Σαίξπηρ του Μποντ έχει αποσυρθεί από τη θεατρική ζωή του Λονδίνου και βρίσκεται στο Στράτφορντ. Είναι αποξενωμένος από την οικογένεια και τους φίλους του και κάθεται παράλυτος σε ένα παγκάκι κήπου για ώρες. Ανίκανος να ενεργήσει ή να μιλήσει, παρατηρεί την κοινωνική πραγματικότητα γύρω του και αντιλαμβάνεται τις απαλλοτριώσεις γης, τα αυθαίρετα μέτρα των δικαστικών αρχών και τις διώξεις των φτωχών και αδύναμων. Τελικά συνειδητοποιεί ότι τα έργα του δεν οδήγησαν σε καμία βελτίωση ή αλλαγή στις κοινωνικές συνθήκες. Με την προσχώρησή του στις αξίες των μεγαλοϊδιοκτητών, ο ίδιος έγινε οπαδός της προνομιούχου τάξης και πρόδωσε το δικό του καλλιτεχνικό μήνυμα. Όταν το συνειδητοποιεί, επιλέγει τελικά να αυτοκτονήσει.

Άλλα γνωστά έργα του Μποντ είναι Ο τρελός, Το καλοκαίρι, Η αποκατάσταση και τα Πολεμικά παιχνίδια (σε τρία μέρη). Στον Τρελό (1975), ο ποιητής Τζον Κλερ γίνεται το θύμα μιας κοινωνίας προσανατολισμένης στο κέρδος και αναγκάζεται να περάσει τα τελευταία 23 χρόνια της ζωής του σε ένα ψυχιατρείο. Στο Καλοκαίρι (1982) και στο Η αποκατάσταση (1981), εργάζεται με υλικό από τον 18ο αιώνα και τη σύγχρονη Αγγλία. Σε αυτά τα δύο έργα, αντί για ιδεολογικό μήνυμα, έρχεται στο προσκήνιο της δραματικής διαδικασίας η πολυπλοκότητα βασικών ανθρώπινων καταστάσεων. Το Καλοκαίρι παρουσιάζει το πρόβλημα μιας πορείας δράσης που καθορίζεται από τις συγκεκριμένες συνθήκες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπου η θέληση για επιβίωση, η συμπόνια και ο φόβος της αντίστασης σε ένα τρομοκρατικό καθεστώς διαπερνούν τη δραματική δράση.

Πολλά από τα έργα του Μποντ αποκτούν μοναδικότητα από το γεγονός ότι προβάλουν τον πόλεμο όλων εναντίον όλων σε διαφορετικά κοινωνικά, ιστορικά ή γεωγραφικά περιβάλλοντα. Στο Η γυναίκα (1978), ο συγγραφέας παραδίδει την εκδοχή του για τον Τρωικό πόλεμο από την οπτική της Εκάβης και της Ισμήνης.

Το θεατρικό έργο του Μποντ γενικά πραγματεύεται το θέμα της αποξένωσης μεταξύ των ανθρώπων, το οποίο αντανακλά την ψυχική και συναισθηματική εξαθλίωση του ατόμου καθώς και την παντελή έλλειψη σύνδεσής του με την κοινωνία. Αυτή η ακραία διαπροσωπική αδιαφορία που απεικονίζεται στα δράματά του οδηγεί σχεδόν πάντα σε μια διαδικασία αποσύνθεσης που απειλεί τους πρωταγωνιστές.

Το 1967, ο Μικελάντζελο Αντονιόνι κάλεσε τον Μποντ να συμμετάσχει στο σενάριο της ταινίας του Blow Up. Έγραψε και άλλα σενάρια για τον Τόνι Ρίτσαρντσον και τον Νίκολας Ρόουγκ και για ραδιοφωνικές παραστάσεις για το BBC. καθώς και λιμπρέτα για δύο όπερες και ένα μπαλέτο.

Θεατρικά έργα

• The Pope's Wedding (1961–62)
• Saved (1964)
• Early Morning (1965–67)
• Narrow Road to the Deep North (1968)
• Black Mass (1970)
• Passion, (1971)
• Lear (1969–71)
• The Sea, (1971–72)
  • Η θάλασσα, μτφ. Κανέλλος Αποστόλου, εκδ. Δωδώνη, 2005
• Bingo (1973)
• The Fool (1974)
• A-A-America!: Grandma Faust, The Swing (1976)
• Stone, (1976)
• The Woman, (1974–77)
• The Bundle or New Narrow Road To The Deep North (1977)
• The Worlds (1979)
• Restoration, (1979–1980)
• Summer, (1980–81)
• Derek (1982)
• Human Cannon (1979–1983)
• The War Plays: Red Black and Ignorant (1983–84); The Tin Can People (1984); Great Peace (1984–85)
• Jackets or The Secret Hand (1986)
• In the Company of Men (1987–88)
• September (1989)
• Olly's prison (1990)
  • Η φυλακή του Όλλυ, μτφ. Ελπίδα Μπραουδάκη, εκδ. Θεατρική εταιρεία Στοά, 1997
• Tuesday
• Coffee, (1993–94)
• At the Inland Sea (1995)
• Eleven Vests (1995–97)
• The Crime of the twenty-first Century (1996–98)
• The Children (1999)
• Have I None (2000)
  • Τίποτα δικό μου, μτφ. Νίκη Φιλιππουπολίτη, εκδ. Αιγόκερως, 2006
• Existence (2002)
• Born (2002–03)
• The Balancing Act (2003)
• The Short Electra (2003-4)
• People (2005)
• The Under Room (2005)
• Chair (2005)
• Arcade (2006)
• Tune (2006)
• Innocence (2008)
• A Window (2009)
• There Will Be More (2010)
• The Edge (2011)
• The Broken Bowl (2012)