Μετάβαση στο περιεχόμενο

Άννα Αχμάτοβα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Άννα Αχμάτοβα
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Анна Андреевна Ахматова (Ρωσικά)
Γέννηση11ιουλ. / 23  Ιουνίου 1889γρηγ.[1][2][3]
Οδησσός[4][5][6]
Θάνατος5  Μαρτίου 1966[7][8][9]
Ντομοντέντοβο[10][11][12]
Αιτία θανάτουέμφραγμα
Συνθήκες θανάτουφυσικά αίτια
Τόπος ταφήςνεκροταφείο του Κομάροβο
ΚατοικίαΟδησσός
Αγία Πετρούπολη
Τασκένδη
Κίεβο
ΠαρατσούκλιАкума
Χώρα πολιτογράφησηςΡωσική Αυτοκρατορία[13][14]
Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών[15][16]
ΘρησκείαΑνατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσαΡωσικά[2]
Ομιλούμενες γλώσσεςΡωσικά[17][2][18]
ΣπουδέςWomen's Higher Courses (Kyiv)
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητασυγγραφέας[19][20][2]
μεταφράστρια
κριτικός λογοτεχνίας
ποιήτρια[4][2]
δημιουργός γραπτών έργων[21]
ειδικός στην λογοτεχνία
Επηρεάστηκε απόΜιχαήλ Λέρμοντοφ
Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν
Λέων Τολστόι[22]
Gustav Shpet[22]
Αμεντέο Μοντιλιάνι[22]
Alexander Fadeyev[22]
Nathan Altman[23]
Innokenty Annensky[24]
Περίοδος ακμής1911 - 1966
Οικογένεια
ΣύζυγοςΝικολάι Γκούμιλεφ (1910–1918)[25][2][26]
Vladimir Shileyko (1918–1926)[2]
Nikolay Punin (1922–1935)[2]
ΣύντροφοςNikolay Punin
ΤέκναLev Gumilev[2]
ΓονείςAndrey Gorenko[22] και Inna Stogova
ΣυγγενείςErazm Stogov (παππούς από την πλευρά της μητέρας)
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΒραβεύσειςTaormina prize (1964)[27]
μετάλλιο «Για την υπεράσπιση του Λένινγκραντ»
μετάλλιο για την 250η επέτειο του Λένινγκραντ (1957)[28]
μετάλλιο "Για ηρωική εργασία στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο 1941-1945" (1946)[28]
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
Η Άννα Αχμάτοβα με το σύζυγό της Νικολάι Γκουμιλιόφ και το γιο τους Λεβ Γκουμιλιόφ, 1913

Η Άννα Αντρέγιεβνα Αχμάτοβα (ρωσική γλώσσα: А́нна Андре́евна Ахма́това, γεννηθείσα Γκόρενκο, Го́ренко, 23 Ιουνίου 1889 - 5 Μαρτίου 1966) ήταν Ρωσίδα ποιήτρια, μία από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της «Αργυρής Εποχής» στην ποίηση της Ρωσίας. Επέλεξε το επώνυμο Αχμάτοβα, που ανήκε στην προγιαγιά της από τη φυλή των Τατάρων.

Βιογραφικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Άννα Αχμάτοβα γεννήθηκε στο Μπολσόι Φοντάν (Большой Фонтан), κοντά στην Οδησσό, στις 23 Ιουνίου του 1889. Ο πατέρας της Αντρέι Αντόνοβιτς Γκορένκο (απεβ. 1915) ήταν ηλεκτρολόγος - μηχανολόγος στο ναυτικό. Οι γονείς της μετακόμισαν στην Αγία Πετρούπολη λόγω υπηρεσιακής μετάθεσης του πατέρα της. Εκεί έζησαν οι γονείς της μέχρι το διαζύγιό τους το 1905.

Η Αχμάτοβα μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον προνομιούχο και μια κουλτούρα αριστοκρατική. Πέρασε τα μαθητικά της χρόνια στο κλασικό περιβάλλον του γυμνασίου στο Τσάρσκογιε Σελό (Ца́рское Село́), ενώ αποφοίτησε από το λύκειο «Φουντουκλέγιεφ» στο Κίεβο, όπου την είχε στείλει η μητέρα της μετά το χωρισμό των γονέων της. Κατόπιν φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Κιέβου. Στα νεανικά της χρόνια διάβασε και επηρεάστηκε από τη σύγχρονη ευρωπαϊκή λογοτεχνία και ιδιαίτερα από τους Σκανδιναβούς συγγραφείς.

Ενώ συνέχιζε ακόμη τις νομικές και φιλολογικές σπουδές της παντρεύτηκε τον Απρίλιο του 1910 τον φιλομοναρχικό ποιητή Νικολάι Γκουμιλιόφ (Гумилёв) και έγινε μέλος στη λογοτεχνική ομάδα της Αγίας Πετρούπολης «Συντεχνία των Ποιητών» (Zech poetow), λίκνου του κινήματος του «ακμεϊσμού», του οποίου πρωτοστάτης και θεωρητικός ήταν ο Γκουμιλιόφ.

Η συμβίωσή της με τον Γκουμιλιόφ άρχισε να γίνεται τελείως συμβατική. Στο γαμήλιο ταξίδι του ζευγαριού στο Παρίσι, η νεόνυμφη Αχμάτοβα κάνει τη γνωριμία της με το νεαρό ζωγράφο Αμεντέο Μοντιλιάνι, με τον οποίο έμελλε αργότερα να ζήσει ένα θυελλώδη έρωτα.

Τον Αύγουστο του 1918, η Αχμάτοβα στα τριάντα χρόνια της παίρνει διαζύγιο από τον Γκουμιλιόφ, ο οποίος εκτελέστηκε από το σοβιετικό καθεστώς το 1921 ως «εχθρός του λαού» κατηγορούμενος για συμμετοχή σε συνωμοσία εναντίον του Σοβιετικού καθεστώτος. Υπάρχει ως πιο η πιθανή εκδοχή ότι η συνωμοσία ήταν φτιαγμένη από τη Σοβιετική αστυνομία. Η Αχμάτοβα είχε αποκτήσει μαζί του το 1912 ένα γιο, τον Λεβ Γκουμιλιόφ. Πολύ σύντομα, ξαναπαντρεύτηκε τον εξέχοντα ασσυριολόγο και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης Βλαντιμίρ Σιλέϊκο (Влади́мир Шиле́йко , 1891 – 1930), μεγαλύτερό της σε ηλικία, αλλά και ο δεύτερος αυτός γάμος διαλύθηκε το 1921.

Η Αχμάτοβα, αφού πήρε το διαζύγιό της από τον Σιλέϊκο, παντρεύτηκε για τρίτη φορά το 1923 τον Νικολάι Πούνιν (Николай Пунин, 1888 – 1953), ιστορικό τέχνης, ο οποίος πέθανε στα σταλινικά γκουλάγκ το 1953. Και ο γιος της Λεβ Γκουμιλιόφ (αργότερα χρεώθηκε από διάφορους μελετητές για αντισημιτισμό και εθνικισμό για το έργο του[29]) καταδικάστηκε σε δέκα χρόνια καταναγκαστικά έργα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σιβηρία, απ’ όπου απελευθερώθηκε οριστικά το 1956.

Με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία, η Αχμάτοβα αντιστέκεται στον πειρασμό της αποδημίας. Η σταλινική όμως τρομοκρατία με συνεχείς διώξεις, εξορίες, εξευτελισμούς και απαγορεύσεις κυκλοφορίας των έργων της, αν και δεν επηρέασαν την ποιητική δημιουργία της, κλόνισαν σημαντικά την κατάσταση της υγείας της, δεδομένου ότι έπασχε από συνεχή κρούσματα φυματίωσης. Λόγω της σημαντικότητας του έργου της με διαταγή του Στάλιν, ήταν από τους λίγους διανοούμενους που επιλέχθηκε να μεταφερθεί από τη Πολιορκία του Λένινγκραντ, και να σταλθεί στη Τασκένδη.[30]

Η απήχηση που έβρισκαν τα ποιήματά της στο κοινό ανησυχούσαν το κομμουνιστικό κόμμα. Τον Αύγουστο του 1946, ύστερα από εισήγηση του αρμοδίου για τον πολιτισμό γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Αντρέι Ζντάνοφ (Андре́й Жда́нов), η Αχμάτοβα καταγγέλθηκε ενώπιον των μελών της Ένωσης Συγγραφέων ως «ιδεολογικός αποδιοργανωτής και εκπρόσωπος του αντιδραστικού σκοταδισμού» και διαγράφηκε από την Ένωση Συγγραφέων, όπου μόνο μετά το θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν ( 1953) αποκαταστάθηκε.

Στις 5 Μαρτίου 1966, η Αχμάτοβα άφησε την τελευταία της πνοή από έμφραγμα σε ηλικία 76 ετών σε ένα σανατόριο στην πόλη Ντομοντέντοβο (Домодедово), νότια της Μόσχας, η σορός της μεταφέρθηκε αεροπορικώς στην Αγία Πετρούπολη (τότε Λένινγκραντ) και ετάφη στο κοιμητήριο του Κομαρόβο (Комаро́во), κοντά στην Αγία Πετρούπολη.

Το 1965 απονέμεται στην Αχμάτοβα ο τίτλος της επίτιμης διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ενώ η UNESCO κήρυξε το έτος 1989 «Έτος Αχμάτοβα».

Η πρώτη ποιητική συλλογή της Άννας Αχμάτοβα «Το Απόβραδο» Вечер (Vetcher) εκδόθηκε στην Αγία Πετρούπολη το Μάρτιο του 1912, ενώ η δεύτερη συλλογή της «Ροζάριο» Чётки (Tchetki) δημοσιεύτηκε την άνοιξη του 1914, λίγο πριν από την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι συλλογές αυτές είναι σύντομες λυρικές εξομολογήσεις από την προσωπική ζωή της. Ιδιαίτερα τα ποιήματα της συλλογής «Ροζάριο» είναι αυτά που καθιέρωσαν και έκαναν την Αχμάτοβα διάσημη σ’ όλη τη Ρωσία.

Η συναισθηματική φόρτιση και το προσωπικό της δράμα από τα χρόνια του πολέμου, της Οκτωβριανής Επανάστασης και του εμφυλίου πολέμου εκφράζονται και μετουσιώνονται σε κραυγές πόνου και απογοήτευσης στις συλλογές «Το λευκό κοπάδι» Белая стая (Bielaia staia, 1917), «Αγριοβότανο» Подорожник (Podorojnik, 1921) και «Σωτήριον έτος» (Anno domini, 1922).

Ο προσωπικός χαρακτήρας της ποίησής της και η αντιμπολσεβικική χροιά της, αν και όχι πάντοτε εμφανής, είχαν αποκλείσει την πρόσβασή της στις πόρτες των εκδοτικών οίκων. Για παραπάνω από μια δεκαετία, από το 1923 μέχρι το 1935, η Αχμάτοβα είχε πάψει ουσιαστικά να γράφει ποίηση και εξοικονομούσε τα στοιχειώδη προς το ζην εργαζόμενη ως βιβλιοθηκάριος στο Αγρονομικό Ινστιτούτο της Αγίας Πετρούπολης, ενώ συγχρόνως αφιέρωνε το χρόνο της στη λογοτεχνική έρευνα και στη μελέτη του έργου του Αλεξάντρ Πούσκιν.

Η τρομοκρατία του σταλινικού καθεστώτος, οι προσωπικές διώξεις και οι απαγορεύσεις δημοσίευσης ή καταστροφής των βιβλίων της έκαναν την Αχμάτοβα να ολισθήσει σε μια αστική και συνάμα πατριωτική ποίηση με τη συλλογή «Ρέκβιεμ» (1935 - 1940), η οποία όμως δεν εκδόθηκε ποτέ στη Σοβιετική Ένωση. Το 1965 δημοσιεύεται «Το διάβα του χρόνου» Бег времени (Beg vremeni), το τελευταίο βιβλίο της στη διάρκεια της ζωής της.

Τα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εμπλούτισαν το έργο της με μια ιστορική διάσταση, όπως στο «Ποίημα χωρίς ήρωα» Поэма без героя (Poema bez geroja), γραμμένο κατά το μεγαλύτερο μέρος ανάμεσα στα 1940 και 1942.

Η ποίηση της Άννας Αχμάτοβα, μολονότι είχε χαρακτηριστεί από το σοβιετικό καθεστώς ως «παρακμιακή», εξέπεμπε τεράστια γοητεία , υπογραμμίζοντας μια αίσθηση πεπρωμένου, που ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας της και άσκησε ιδιαίτερη έλξη, όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. Η Ρωσίδα ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγεβα (που αυτοκτόνησε το 1941) είχε αποκαλέσει την Αχμάτοβα «Άννα Πασών των Ρωσιών».

Η Αχμάτοβα στην τέχνη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πορτρέτο της Αχμάτοβα, 1922. Ζωγράφος Κουζμά Πετρόφ - Βόντκιν. Κρατικό Ρωσικό Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης

Η χαρισματική προσωπικότητα της Άννας Αχμάτοβα, ο μυστικιστικός ερωτισμός και η θυελλώδης συναισθηματική ζωή της επηρέασαν, όχι μόνο λογοτέχνες, αλλά και ζωγράφους, γλύπτες και φωτογράφους, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στη μυστηριακά ακαταμάχητη γοητεία της.

Ιδιαίτερη έλξη άσκησε η Ρωσίδα ποιήτρια στον Ιταλό ζωγράφο Αμεντέο Μοντιλιάνι, όταν συναντήθηκε μαζί της στο Παρίσι το 1910, όπου η Αχμάτοβα είχε πάει για το μήνα του μέλιτος με τον άντρα της Νικολάι Γκουμιλιόφ. Τον ξανασυνάντησε σ’ ένα δεύτερο ταξίδι της στο Παρίσι το 1911 και έζησαν μαζί μια έντονη ερωτική σχέση. Στο διάστημα αυτό (1910 – 1912), ο Μοντιλιάνι την απαθανάτισε σε δεκαέξι σκίτσα, σε πολλά από αυτά γυμνή, που της τα χάρισε με το χωρισμό τους και που αυτή τα φύλαγε μέχρι το τέλος της ζωής της.

Διάσημοι Ρώσοι καλλιτέχνες έχουν επίσης απεικονίσει τη χαρακτηριστική μορφή της Αχμάτοβα σε πίνακες ζωγραφικής, που κοσμούν τα μεγάλα μουσεία της Ρωσίας. Ανάμεσα σ’ αυτούς είναι τα πορτρέτα που έχουν φιλοτεχνήσει ο Νατάν Άλτμαν, το 1914 (Nathan Altman 1889 – 1970), η Όλγα Ντέλα-Βος-Καρντόφσκαγια, το 1914 (Olga Della-Vos-Kardovskaya), ο Κουζμά Πετρόφ - Βόντκιν, τo 1922 (Kuzma Petrov – Vodkin, 1878 – 1939), ο Αλεξάντερ Αλεξάντροβιτς Οσμιόρκιν, περ. 1939 (Αlexander Alexandrovich Osmiorkin, 1892 – 1953) κ. ά.

Πιο πρόσφατα, το 1990, σ’ ένα πίνακα της Λίντια Νταβιντένκοβα (Lidia Davidenkova, γεν. 1939), η Αχμάτοβα απεικονίζεται μπροστά σ’ ένα καθρέπτη μαζί με το Ρώσο ποιητή και φίλο της Αλεξάντρ Μπλοκ. Στο Μουσείο Αυτοκρατορικής Πορσελάνης της Αγίας Πετρούπολης υπάρχει ένα πανέμορφο αγαλματίδιό της από πορσελάνη (1924), έργο της γλύπτριας Νατάλια Ντάνκο (Наталья Данько, 1892 – 1942).

Πολλά μνημεία, φιλοτεχνημένα από Ρώσους καλλιτέχνες, είναι αφιερωμένα στην πιο διάσημη Ρωσίδα ποιήτρια του 20ού αιώνα Άννα Αχμάτοβα. Ένα επιβλητικό μνημείο της, έργο της γλύπτριας Γκαλίνα Ντοντόνοβα (Galina Dodonova), ύψους 3.3 μ., αποκαλύφθηκε το Δεκέμβριο 2006 στην Προκυμαία Ροβεσπιέρου του ποταμού Νέβα στην Αγία Πετρούπολη. Έχει στηθεί, σύμφωνα με την εκφρασμένη στο ποίημά της «Ρέκβιεμ» δική της επιθυμία, μπροστά στις φυλακές Κρέστι (Kresty), όπου είχε εγκλειστεί ο γιος της Λεβ Γκουμιλιόφ από το σταλινικό καθεστώς.

Ένα δεύτερο μνημείο της Άννας Αχμάτοβα στήθηκε, το 2004, στο προαύλιο της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης, έργο του Ρώσου γλύπτη Βαντίμ Τρογιανόφσκι (Vadim Troyanovsky, γεν. 1937). Ένα ακόμη μνημείο της Αχμάτοβα τοποθετήθηκε το έτος 2000 στην αυλή ενός σπιτιού στη Μόσχα, όπου έμενε η ποιήτρια κατά τις επισκέψεις της στη ρωσική πρωτεύουσα μεταξύ 1934 και 1963. Είναι έργο του διάσημου Ρώσου γλύπτη Βλαντιμίρ Σουρόφτσεφ (Vladimir Surovtsev, γεν. 1951), βασισμένο σε ένα σκίτσο του Αμεντέο Μοντιλιάνι.

Μια γλυπτική σύνθεση σε υπαίθριο χώρο, όπου απεικονίζονται η Άννα Αχμάτοβα μαζί με τον πρώτο σύζυγό της Νικολάι Γκουμιλιόφ και το γιο τους Λεβ, υπάρχει στη ρωσική πόλη Μπέζετσκ (Бежецк).

Το Μουσείο της Άννας Αχμάτοβα (Музей Анны Ахматовой в Фонтанном доме) είναι αφιερωμένο στη ζωή της Άννας Αχμάτοβα, που θεωρείται η πιο σημαντική ποιητική εκπρόσωπος της «Αργυρής Εποχής» (Серебряный век русской поэзии) στη Ρωσία.

Το μουσείο στεγάζεται στο μπαρόκ Ανάκτορο Σερεμέτεφ στην Αγία Πετρούπολη, ένα κτήριο που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1750, δίπλα στην αποβάθρα του καναλιού Φοντάνκα και με είσοδο από την αυλή στον αριθμό 53 της Λιτέινι Προσπέκτ. Καταλαμβάνει τα παλαιά διαμερίσματα του προσωπικού του ανακτόρου, όπου έζησε και εργάστηκε η Αχμάτοβα για πολλά χρόνια, από το 1933 έως το 1941 και ξανά από το 1944 έως το 1954.

Οι αίθουσες του μουσείου περιέχουν προσωπικά αντικείμενα από την ιδιαίτερη ζωή της Αχμάτοβα. Υπάρχουν και ηχογραφήσεις με τη φωνή της ίδιας να διαβάζει ποιήματά της.

  • Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, λήμμα “Αχμάτοβα”, τόμος 13ος, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.
  • Βόλφγκανγκ Χέσνερ: “Άννα Αχμάτοβα: Η θυελλώδης ζωή μιας μεγάλης ποιήτριας”, Εκδόσεις ΜΕΛΑΝΙ, Αθήνα, 2004.
  • «ΑΓΙΑ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ» (Οδηγοί του Κόσμου), Εκδόσεις ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/DORLING KINDERSLEY, Αθήνα, 1999.
  1. 1,0 1,1 «Краткая литературная энциклопедия». (Ρωσικά) Συνοπτική Λογοτεχνική Εγκυκλοπαίδεια. Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1962.
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Paul de Roux: «Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays» (Γαλλικά) Éditions Robert Laffont. 1994. σελ. 32. ISBN-13 978-2-221-06888-5. ISBN-10 2-221-06888-2.
  3. 3,0 3,1 «Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век». (Ρωσικά) Writers of St. Petersburg. XX century.
  4. 4,0 4,1 «Краткая литературная энциклопедия». (Ρωσικά) Συνοπτική Λογοτεχνική Εγκυκλοπαίδεια. Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1962.
  5. «Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28  Σεπτεμβρίου 2015.
  6. www.theguardian.com/books/2005/jul/31/biography.features.
  7. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9  Απριλίου 2014.
  8. «Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 27  Σεπτεμβρίου 2015.
  9. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 118882553. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  10. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 2  Απριλίου 2015.
  11. russiapedia.rt.com/prominent-russians/literature/anna-akhmatova/.
  12. www.britannica.com/EBchecked/topic/11577/Anna-Akhmatova.
  13. www.cambridge.org/be/academic/subjects/literature/english-literature-1900-1945/poetry-and-politics-19001960.
  14. www.cambridge.org/us/academic/subjects/literature/english-literature-1900-1945/poetry-and-politics-19001960.
  15. www.broadwayworld.com/article/Von_Stade_Hosts_New_Season_Of_NY_Festival_Of_Songs_Radio_Series_20100429.
  16. www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/14735788009366445.
  17. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb118882553. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  18. CONOR.SI. 45556067.
  19. www.poemhunter.com/poem/how-can-you-bear-to-look-at-the-neva/.
  20. www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/10848770309451.
  21. (Αλβανικά) www.bksh.al. 5347. Ανακτήθηκε στις 2022.
  22. 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 Ανακτήθηκε στις 3  Φεβρουαρίου 2017.
  23. Ανακτήθηκε στις 4  Φεβρουαρίου 2017.
  24. annensky.lib.ru/names/ahmatova/ahm_name.htm.
  25. Magnus Magnusson: «Chambers Biographical Dictionary» (Αγγλικά) W & R Chambers. 1990. ISBN-13 978-0-550-16041-6. ISBN-10 0-550-16041-8.
  26. «Гумилев, Николай Степанович» (Ρωσικά)
  27. italia-russia-blog.info/2014-06-premiya-imeni-anny-ahmatovoj-taormina/.
  28. 28,0 28,1 www.akhmatova-rgali.ru/userfiles/list/list5/6953246.pdf. σελ. 37.
  29. Anti-Semitism In Eurasian Historiography: The Case Of Lev Gumilev (Vadim Rossman) 10.1163/ej.9789004154155.i-198.57 2007
  30. https://www.theguardian.com/books/2005/jul/31/biography.features] Anna of All The Russians: The Life of Anna Akhmatova by Elaine Feinstein]