Musica ficta

Ο όρος Musica ficta (από τη λατινική λέξη fictus - φαύλος, λανθασμένος) αναφέρεται στην ευρωπαϊκή μεσαιωνική και αναγεννησιακή μουσική και υποδηλώνει τις αλλοιώσεις (διέσεις και υφέσεις) που προστίθενται σε ένα κομμάτι, όχι απ'ευθείας από τον συνθέτη αλλά ως εκτελεστική πρακτική. Η χρήση της προέκυψε, καθώς την εποχή εκείνη η μουσική γραφόταν σε τρόπους, όπως προσδιορίζεται και στα εξάχορδα του Γκουίντο ντ' Αρέτσο· με την άνοδο της πολυφωνίας το κάθετο άκουσμα με βάση τους τρόπους είχε λανθασμένο ακουστικό αποτέλεσμα και καθώς η χρήση του ελλάσονα και μείζονα τρόπου επικράτησε, οι μουσικοί ήταν αναγκασμένοι να αλλοιώνουν κάποιες νότες (κυρίως τους προσαγωγείς), ώστε να μην υπάρχουν δυσαρμονίες και διακροτήματα. Στις μέρες μας, ο όρος μπορεί να αναφέρεται και σε οποιαδήποτε σημειογραφική προσθήκη σε ένα μουσικό κομμάτι, που περιλαμβάνει καλλωπισμούς, σύγχρονα μουσικά κλειδιά, οπλισμούς κλπ.

Στις σύγχρονες ιστορικά τεκμηριωμένες εκδόσεις (Urtext) οι αλλοιώσεις της musica ficta σημειώνονται με μικρότερου μεγέθους σύμβολα πάνω από τα φθογγόσημα, ώστε να παρέχουν στον μελετητή το αυθεντικό μουσικό κείμενο, αλλά και τη δυνατότητα εύκολης ανάγνωσης για τον εκτελεστή. Είναι πιθανόν οι εκτελεστές της εποχής να είχαν εκπαιδευτεί για την αυτόματη αλλοίωση των εν λόγω φθόγγων χωρίς τη χρήση αυτών των συμβόλων. Με την πάροδο του χρόνου και την άνοδο και τελειοποίηση της μουσικής σημειογραφίας, οι συνθέτες σημείωναν στα έργα τους όλο και περισσότερες πληροφορίες, καθιστώντας τη musica ficta σε αχρηστία.

Όσον αφορά την εκτελεστική πρακτική, η χρήση της είναι αμφιλεγόμενη και υπό μελέτη· η σύγχρονη έρευνα αντλεί πολλά στοιχεία από θεωρητικά έργα της εποχής, όπως αυτά του Τζοζέφφο Τσαρλίνο και του Μίχαελ Πρετόριους. Το κατά πόσο και πού θα πρέπει να χρησιμοποιείται, είναι στην διακριτική ευχέρεια του εκτελεστή, ή του εκδότη.

Πηγές

• Bent M, Silbiger Α The New Grove Dictionary of Music and Musicians London, 1995