Φορντισμός

Ο φορντισμός είναι ένα καθεστώς συσσώρευσης που έχει ως χαρακτηριστικά την καθετοποιημένη μαζική παραγωγή, την σταθερότητα στα κέρδη της επιχείρησης, την συνεχή λειτουργία των εργοστασίων με πλήρη παραγωγή και πλήρη απασχόληση. Ο όρος Φορντισμός εισήχθηκε για πρώτη φορά από τον Antonio Gramsci τη δεκαετία του 1930 και χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την αποτύπωση του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στο επίπεδο της παραγωγής, δημιουργήθηκαν μεγάλα εργοστάσια με γραμμές παραγωγής στις οποίες δούλευε ένας μεγάλος αριθμός ανειδίκευτων εργατών, πρότυπες και αυτοματοποιημένες διαδικασίες σύμφωνα με τις αρχές του τεηλορισμού, και μαζική παραγωγή τυποποιημένων προϊόντων.

Αναγκαστική ήταν και η συγκεντρωμένη παραγωγή με την χωρική συγκέντρωση των επιμέρους διαδικασιών της επιχείρησης σε μια γεωγραφική περιφέρεια ή πόλη, η οποία παρέχει ή συγκεντρώνει εντός της το ανθρώπινο δυναμικό, και όλη τη διαχειριστική και παραγωγική δραστηριότητα. Ακόμη και στις περιπτώσεις που ορισμένες επιχειρήσεις χωροθετούσαν ορισμένα εργοστάσια χωριστά, επρόκειτο για κλωνοποίηση του ίδιου εργοστασίου, με όλα τα στάδια παραγωγής να ολοκληρώνονται στην κάθε τοπική μονάδα.

Η εντατική συσσώρευση δημιούργησε σχέσεις κέντρου-περιφέρειας τοπικά αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα, καθιστώντας τις περιφερειακές χώρες του Τρίτου Κόσμου προμηθευτές απλών προϊόντων και ακατέργαστων πρώτων υλών.

Ο κυριότερος τρόπος παραγωγής απαιτούσε τοποθεσίες σε μεγάλες πόλεις, όχι μόνο ως κατοικίες μια μεγάλης εργατικής δύναμης αλλά και ως τοποθεσίες που παρείχαν πρόσβαση μεγάλες τοπικές αγορές, και πρόσβαση σε υπηρεσίες και πολιτικούς παράγοντες. Στις πόλεις κυριάρχησαν βιομηχανικές περιοχές, μειώνοντας τον αγροτικό πληθυσμό, ενώ σημειώθηκε και βιομηχανοποίηση της αγροτικής παραγωγής. Χαρακτηριστικά ήταν η τυποποίηση της δόμησης και των οικιστικών περιοχών με ανάλογες κοινωνικές συνέπειες (εργατικοί οικισμοί), η δημιουργία προαστίων και δορυφορικών πόλεων και η μείωση των μεσαίων επιχειρήσεων.

Τα καθεστώτα συσσώρευσης υποστηρίζονται από τα καθεστώτα ρύθμισης που παρέχουν ένα περιβάλλον πάνω στο οποίο μπορούν να κινούνται. Καθεστώς ρύθμισης είναι ένα σύνολο από νόμους, συμβάσεις, καθεστώτα, και άλλες πρακτικές που περιλαμβάνουν το πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί το καθεστώς συσσώρευσης. Δηλαδή, μορφή χρήματος, ανταγωνισμού, κυβερνητικά και διεθνή καθεστώτα, και δίκτυα.

Ο φορντισμός ως καθεστώς συσσώρευσης υποστηρίχθηκε από ένα καθεστώς ρύθμισης που περιλάμβανε Κεϋνσιανές πολιτικές οικονομικής και κοινωνικής σταθερότητας. Επίσης περιλάμβανε ζήτηση προϊόντων μαζικής κατανάλωσης, εργασιακή και εισοδηματική σταθερότητα.

Ο φορντισμός μετά τη δεκαετία του 1970 αντικαταστάθηκε από την ευέλικτη συσσώρευση ή μεταφορντισμό. Ο κορεσμός της αγοράς, το συνδικαλιστικό κίνημα, η μετακίνηση της προτίμησης των καταναλωτών από τυποποιημένα προϊόντα σε περισσότερο εξειδικευμένα και οικοτεχνικά, είχαν ήδη δημιουργήσει εντάσεις στο κεϋνσιανό καθεστώς κοινωνικής ρύθμισης. Επίσης σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Χάρβεϊ το νέο καθεστώς συσσώρευσης σχετίζεται με την αστάθεια των οικονομιών των αναπτυγμένων χωρών και τον ανταγωνισμό με τα αναπτυσσόμενα έθνη που μπορούσαν να παράγουν μαζικά και φθηνά τυποποιημένα προϊόντα.

Βιβλιογραφία

• Esser J. & Hirch J. 1994. "The crisis of Fordism and the dimensions of a ‘Post-Fodist’ regional and urban structure". Στο Amin Ash (ed). Post-Fordism. A Reader. Blackwell, Oxford.
• Faulconbridge. "Flexible accumulation". Στο Johnston, RJ, Gregory, D, Pratt, G and Watts, M (ed.) (2009) The Dictionary of Human Geography (5th edition). Oxford: Blackwell.
• Lever W.F. 2001. "The Post-fordist city". Στο Ronan Paddison (ed). Handbook of Urban Studies. Sage. London.
• Τσάμπρα Μ. 2008. "Γεωγραφία της παραγωγής και βιομηχανική αναδιάρθωση". Στο Λεοντίδου, Λ. (επιμ.). Ευρωπαϊκές γεωγραφίες, τεχνολογία και υλικός πολιτισμός. ΕΑΠ, Πάτρα.
• Λεοντίδου, Λ. 2005/2011 (8η έκδοση). Αγεωγράφητος χώρα: Ελληνικά είδωλα στους επιστημολογικούς αναστοχασμούς της ευρωπαϊκής γεωγραφίας. Προπομπός, Αθήνα.