Στείριδα

Η Στείριδα (ή Στίριδα) ήταν αρχαία φωκική πόλη, στη νότια πλευρά του Ελικώνα, κοντά στο Στείρι και τον Όσιο Λουκά, στον νομό Βοιωτίας.

Χάρτης αρχαίας Φωκίδας

Παράδοση

Οι Φωκείς στο μεγαλύτερο ποσοστό τους ήταν Δωριείς στην καταγωγή τους. Για ένα σημαντικό αριθμό φωκικών πόλεων, όμως, η αρχαία παράδοση υποστήριζε ότι είχαν διαφορετική προέλευση. Τα ονόματα των πόλεων αυτών, όπως τα διασώζει ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας, ήταν Στείριδα, Ελάτεια, Πανοπέας, Άβες και Υάμπολη.Οι κάτοικοι της αρχαίας Στείριδας είχαν, κατά την ίδια παράδοση, αθηναϊκή καταγωγή, της αρχαίας Ελάτειας αρκαδική, οι κάτοικοι του Πανοπέα ήταν Φλεγύες από τον γειτονικό Ορχομενό και οι κάτοικοι των Αβών ήταν Αργείοι.

Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρυτής της πόλης ήταν ο Αθηναίος Πετεώς, γιoς του Ορνέα και εγγονός του Ερεχθέα. Κατά την παράδοση, οι Στειριείς βρέθηκαν στη Φωκίδα ακολουθώντας τον Πετεώ στην εξορία του, διωγμένο από τον Αιγέα πατέρα του Θησέα, από τον οποίον διεκδίκησε τη βασιλεία των Αθηνών. Αυτοί που τον ακολούθησαν στην εξορία του ήταν Αθηναίοι κάτοικοι κυρίως του δήμου της Στειρίας και ίδρυσαν τη νέα τους πατρίδα στους πρόποδες του Ελικώνα. Το τμήμα αυτό του Ελικώνα στην αρχαιότητα ονομαζόταν Νυσαίον όρος. Η Στείρις δεν αναφέρεται να πήρε μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας στην Ιλιάδα του Ομήρου, ενώ ο Μενεσθέας, ο γιος του Πετεού, όταν έγινε βασιλιάς της Αθήνας πήρε μέρος ως αρχηγός των Αθηναίων στον Τρωικό πόλεμο με πενήντα καράβια.

Ιστορία

Μυκηναϊκός τάφος

Η πόλη αναπτύχθηκε σε τέτοιο βαθμό που να μνημονεύεται μεταξύ των 22 πιο γνωστών πόλεων του Κοινού των Φωκέων που συνεδρίαζε στο στενό του αρχαίου δρόμου Δελφών – Πανοπέα (Άγιος Βλάσιος).

Πήρε μέρος στη μάχη των Πλαταιών κατά των Περσών το 479 π.Χ., όπως μαρτυρεί ο μεγάλος τρίποδας των Δελφών, στον οποίον ήσαν γραμμένες οι 31 πόλεις που πήραν μέρος στη μάχη.

Καταστράφηκε το 346 π.Χ. στον Γ΄ Ιερό Πόλεμο από τον Φίλιππο Β΄ τον Μακεδόνα, μαζί με άλλες φωκικές πόλεις, όταν εφαρμόστηκε η ποινή που επέβαλαν οι Αμφικτύονες των Δελφών στους Φωκείς, επειδή καλλιεργούσαν μέρος της κοιλάδας της Άμφισσας η οποία θεωρείτο ότι ανήκε στο ιερό μαντείο.

Το σημαντικότερο ιστορικό στοιχείο για την αρχαία Στείριδα είναι η επιγραφή που βρήκε ο Γάλλος αρχαιολόγος Μπωντουέν, αναφερόμενη στην ένωση της Στείριδας με τον Μεδεώνα και το δημοσίευσε το 1881. Πρόκειται για μια ισότιμη πολιτική και θρησκευτική ένωση που έγινε γύρω στο 200 π.Χ. Σε μετάφραση, το αρχαίο κείμενο έχει ως εξής:

Ο θεός δίνει καλή τύχη. Όταν ήταν στρατηγός των Φωκέων ο Ζεύξιος τον έβδομο μήνα, έγινε συμφωνία ανάμεσα στην πόλη των Στειρίων και την πόλη των Μεδεωνίων. Οι Στείριοι και οι Μεδεώνιοι είχαν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα έχοντες τα ιερά, την εξοχή, τα λιμάνια, όλα ελεύθερα γι΄αυτούς. Ας είμαστε όλοι εμείς δηλ. οι Μεδεώνιοι ίσοι και όμοιοι με όλους τους Στειρίους και να συμμετέχουμε στην εκκλησία του δήμου και να εξουσιάζουμε μαζί με τους Στειρίους και να δικάζουμε στις δίκες που γίνονται σε όλες τις πόλεις τους ενήλικες. Ας προΐσταται κι ένας ιεροταμίας από τους Μεδεωνίους, αυτός που θυσιάζει στους πατροπαράδοτους θεούς των Μεδεωνίων. Ας μην είναι αναγκαίο να συμμετέχουν στις δημόσιες λειτουργίες στο Στείρι όσοι Μεδεώνιοι έχουν γίνει άρχοντες στην πόλη τους, ξενοδίκες, πρακτήρες, τεχνίτες, ιερείς, ιεράρχες και από τις γυναίκες όσες ήσαν ιέρειες, εάν τυχόν δεν το επιθυμούν με τη θέλησή τους. Ας προΐστανται από τους Μεδεωνίους και τους Στειρίους όσοι δεν έχουν αξιώματα και να χρησιμοποιούν(λειτουργούν)τα ιερά όπως ορίζει ο νόμος. Και η χώρα τόσο των Μεδεωνίων όσο και Στειρίων να είναι κοινή σε όλους. Να συμμετέχουν από κοινού σε όλες τις θυσίες, να μην είναι δυνατόν να αποσχιστούν από τη συμμαχία, ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Στην περίπτωση δε που κάποιος από τους δύο δεν μείνει πιστός στους όρους της συνθήκης, να πληρώσει δέκα τάλαντα πρόστιμο. Να γραφτεί η συμφωνία σε στήλη και να αφιερωθεί στο Ιερό της Αθηνάς. Να δοθεί η συμφωνία σφραγισμένη και σε ιδιώτες, μάλιστα στον Θράσωνα τον Λιλέα, μάρτυρες...(ακολουθούν τα ονόματα ενός Ελατέα, ενός Λιλέα, γιου του Θράσωνα που θα φύλαγε την ομολογία σφραγισμένη και ενός από την Τιθορέα).

Η Στείριδα καταστράφηκε και πάλι το 147 π.Χ. από τους Ρωμαίους αλλά ξανακτίστηκε και συνέχισε τη ζωή της. Ερείπια της ρωμαικής εποχής υπάρχουν 1,5 χιλιόμετρο βορειότερα της ακρόπολης, στη θέση Παλιοχώρι με τη μορφή ναών χριστιανικών και παλαιοχριστιανικών, καθώς επίσης πολλά ρωμαϊκά εφυαλωμένα όστρακα. Πότε εγκαταλείφθηκε οριστικά η περιοχή της αρχαίας Στείριδας δεν είναι γνωστό γιατί δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές.

Η θέση της Στείριδας

To T των φωκικών πόλεων στην ακρόπολη Στείριδας

Η πόλη της αρχαίας Στείριδας βρίσκεται στη θέση Παλιοχώρι, ενώ η ακρόπολή της στη θέση Μπούλιο, λόφο απέναντι από τη μονή Οσίου Λουκά. Διασώζονται αρκετά τμήματα από το αρχαίο τείχος, δύο στέρνες, λίθινες γούρνες, ίχνη από οικοδομήματα, αρκοσόλια και τάφοι. Εντύπωση προκαλεί ο βασιλικός τάφος, που είναι λαξευμένος στον βράχο, με ορθογώνιο άνοιγμα ως είσοδο. Εκεί ασκήτεψε ο Όσιος Λουκάς, γι αυτό και η περιοχή ονομάζεται Ασκηταριό. Στα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου βρέθηκαν επιγραφές που δηλώνουν ότι υπήρχε εκεί ιερό του Ασκληπιού. Μία από τις επιγραφές μαρτυρεί ότι στον Ασκληπιό αφιερώνονταν απελευθερωμένοι δούλοι.

Κυκλικός πύργος με διπλό τείχος στο Καρακόλιθο στη Βοιωτία.

Η θέση της Στείριδας μέσα στην κοιλάδα την αρχαιότητα ήταν σημαντική, διότι έλεγχε όλους τους αρχαίους οδικούς άξονες που οδηγούσαν από τα παράλια προς την ενδοχώρα. Μαζί με το Φλυγόνιο, ήταν τα όρια της Φωκίδας με τη Βοιωτία. Τα βορειοανατολικά της σύνορα με τον Πανοπέα ήταν στο ύψος του Καρακόλιθου, ελέγχοντας έτσι την περιοχή και τους οδικούς άξονες από τυχόν επιθέσεις, από τη μεριά των Βοιωτών, απαιτώντας έτσι εγρήγορση και ετοιμότητα εκ μέρους των κατοίκων.

Μέσα στο σημερινό Στείρι υπάρχουν υπολείμματα πύργου (μεσοτοιχία οικίας Ζαχ. Δαλιάννη - Πλούταρχου Σπάρου), ελέγχοντας τον δρόμο Στείριδας - Άμβρoσσου.

Η κοιλάδα στα νοτιοδυτικά της έχει φυσική διέξοδο προς τον Μεδεώνα και τον Κορινθιακό κόλπο μέσω του φαραγγιού της Κλεισούρας. Στη δυτική πλευρά του φαραγγιού υπάρχει δρόμος με σκαλοπάτι και αναλήμματα που έχουν κατασκευαστεί μεταγενέστερα μεν, αλλά ο δρόμος αυτός πατούσε πάνω στο αρχαίο μονοπάτι, επιτρέποντας έτσι την επικοινωνία του Στειρίου κατά την αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους, με την παραλιακή Φωκίδα. Πρόκειται για μονοπάτι που ακόμη και σήμερα είναι πολύ βατό και ευχάριστο για πεζοπορία.

Στη Στείριδα υπήρχε μεγάλος ναός αφιερωμένος στη θεά Δήμητρα με δύο μεγάλα αγάλματα. Πολλά από τα υλικά του ναού αυτού χρησιμοποιήθηκαν αργότερα για την κατασκευή της μονής του Όσιου Λουκά.

Η ακρόπολη της Στείριδας

Ασκηταριό

Στο κέντρο της κοιλάδας της αρχαίας Στείριδας, πάνω στον λόφο, υπάρχει η ακρόπολη της Στείριδας. Η ακρόπολη στη δυτική και βορειανατολική της πλευρά είναι οχυρωμένη με φυσικά απότομα βράχια.

Στα ανατολικά σώζεται τεχνητή οχύρωση κυκλικού τείχους από ακατέργαστες πέτρες, απομεινάρια που έχουν ύψος περίπου ένα μέτρο. Το τείχος αυτό που μοιάζει με κυκλώπειο στην κατασκευή, όμως είναι φτιαγμένο με με μικρότερες πέτρες και δομημένο χαλαρά. Στην ανατολική πλευρά διακρίνονται επίσης δύο πύργοι, ένας ημιτετράγωνος και ένας ημικυκλικός καθώς και δύο πύλες με κεκλιμένα επίπεδα. Στην ανατολική πλευρά εκτός από τα οικιστικά κατάλοιπα υπάρχει το νεκροταφείο με τα αρκοσόλια και τους λαξευτούς ταφικούς θαλάμους.

Ο ένας τάφος - εκκλησάκι που έχει μία κυβική αίθουσα με ορθογώνια πόρτα και τρεις τυφλές αψίδες στους άλλους τρεις τοίχους, είναι το λεγόμενο Ασκηταριό, γιατί εκεί ασκήτεψε ο Όσιος Λουκάς ο εν τω Στειρίω. Αρχικά πρέπει να ήταν τάφος μυκηναϊκής εποχής.

Στο εσωτερικό της ακρόπολης σήμερα υπάρχουν δυο - τρεις δεξαμενές, ελαιοτριβεία, λίθινες γούρνες και οικιστικά κατάλοιπα που δηλώνουν ότι η πόλη εκτεινόταν και πάνω στην ακρόπολη.

Στην ανατολική πλευρά της ακρόπολης υπάρχει ένα τεράστιο κεφαλαίο Τ λαξευμένο σε βράχο. Αυτό το Τ και το Φ ήταν τα σήματα των Φωκέων που έβαζαν στα νομίσματά τους.

Φωτογραφίες

Ακρόπολη Στείριδας

• 
  Ακρόπολη Στείριδας
• 
  Ακρόπολη Στείριδας
• 
  Εσωτερικό Ασκηταριού
• 
  Ακρόπολη Στείριδας
• 
  Ακρόπολη Στείριδας
• 
  Ακρόπολη Στείριδας
• 
  Ακρόπολη Στείριδας
• 
  Ακρόπολη Στείριδας
• 
  Ακρόπολη Στείριδας

Κυκλικός πύργος Καρακόλιθου

• 
  Κυκλικός πύργος
• 
  Κυκλικός πύργος
• 
  Κυκλικός πύργος

Βιβλιογραφία

• Φώτης Ντάσιος, Περί της Βοιωτικοφωκικής μεθορίου Πρακτικά Β΄Διεθνούς Συνεδρίου Βοιωτικών Σπουδών 1992
• Φώτης Ντάσιος, Έρευνες στη νοτιοανατολική Φωκίδα, Φωκικά Χρονικά, Τόμος Ε΄, 1994
• Φώτης Ντάσιος, Συμβολή στην τυπογραφία της Αρχαίας Φωκίδας, Φωκικά Χρονικά 4, 1992
• Εύη Τσώτα « Αρχαία Στείριδα. Μία αρχαία Φωκική πόλη μέσα στο χρόνο.»
• Ν. Παπαχατζής, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Εκδοτική Αθηνών
• Μαρίας Π. Αργυρίου - Λουκάς Α. Κουσκούκης «Στείρι (Ιστορικά-Λαογραφικά στοιχεία)»
• Ευθύμιος Δάλκας « Λειβαδιά Β, Ιστορικοί περίπατοι στα Δυτικά της» - 1983, σελ.93 έως και 105, 116,117