Πνευματική ιδιοκτησία στο Θέατρο

Εισαγωγή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το θέατρο είναι η τέχνη που έχει ως σκοπό να αναπαραστήσει την ανθρώπινη ζωή μπροστά σε κοινό με χρήση του λόγου,της μουσικής και του χορού. Συνεπώς από τον όρο της πνευματικής ιδιοκτησίας ή πνευματικά δικαιώματα ή copyright το θέατρο ως δημιουργία και συγκερασμός των τεχνών χρήζει προστασίας από το νόμο. Για την διεκπεραίωση ενός θεατρικού έργου συνεργάζονται η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική, για τα σκηνικά, η ποίηση για τον θεατρικό λόγο και η μουσική και ο χορός για την παράσταση. Υπάρχουν άνθρωποι, λοιπόν, όπως ηθοποιοί σεναριογράφοι-μεταφραστές και σκηνοθέτες που έχουν δύο βασικά και απόλυτα πνευματικά δικαιώματα, το δικαίωμα εκμετάλλευσης του έργου(περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα προστασίας του προσωπικού δεσμού των παραπάνω με το έργο (ηθικό δικαίωμα).

Σεναριογράφοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το σενάριο ενός θεατρικού έργου αποτελεί την ιστορία και την πλοκή την οποία θα ενσαρκώσουν οι ηθοποιοί στη σκηνή.Ο σεναριογράφος συγγράφει το έργο με λογική συνέχεια αρχής ,μέσης και τέλους.Η σεναριογραφία και κατ’επέκταση το επάγγελμα του σεναριογράφου δεν αποτελεί μόνον τέχνη αλλά και τεχνική.Αυτό καθιστά το επάγγελμα του σεναριογράφου διεθνώς καταξιωμένο και αναπόσπαστο κομμάτι της επιτυχίας ενός θεατρικού έργου. Η συγγραφή ενός σεναρίου βασίζεται σε πρωτότυπη ιδέα του ίδιου του σεναριογράφου ή ακόμη και των άλλων συντελεστών μιας παραγωγής,αλλά και στη μετατροπή ενός ήδη υπάρχοντος λογοτεχνικού έργου.Γι’αυτό το λόγο ο νόμος προβλέπει πνευματική κατοχύρωση του δημιουργού ως πρωτότυπη δημιουργία για συγκεκριμένο σκοπό.Πιο συγκεκριμένα:

Η προστασία του σεναρίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το σενάριο το προστατεύει ο νόμος από την στιγμή της δημιουργίας του και δεν είναι απαραίτητη η τήρηση ορισμένων διατυπώσεων. Κατατίθεται στις αρμόδιες δημόσιες αρχές και η απόδειξη κατάθεσης με βεβαίωση της χρονολογίας από τρίτο πρόσωπο ή η ταχυδρόμηση συστημένου φακέλου με παραλήπτη τον αποστολέα, λειτουργεί ως η απόδειξη της χρονικής προτεραιότητας.

Η πρωτοτυπία αποτελεί βασική προϋπόθεση της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και δεν εκτείνεται σε ειδήσεις και σε γεγονότα, π.χ. το σενάριο που βασίζεται σε πρωτότυπη ιστορία είναι έργο προστατευόμενο ενώ το σενάριο που βασίζεται σε ένα γεγονός προστατεύεται ως προς τα στοιχεία που έχουν την προσωπική συμβολή του δημιουργού δηλαδή την ανάπτυξη της πλοκής.

Τα δικαιώματα του σεναριογράφου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με την δημιουργία ενός σεναρίου ο πνευματικός δημιουργός του -ο σεναριογράφος και όταν υπάρχει και ο συγγραφέας διαλόγων- αποκτά πάνω σ' αυτό το έργο την πνευματική ιδιοκτησία, η οποία συμπεριλαμβάνει το ηθικό και το περιουσιακό δικαίωμα. Σε περίπτωση δε που το σενάριο δεν είναι πρωτότυπο και βασίζεται σε προϋπάρχον έργο (π.χ. μυθιστόρημα, αστυνομικό κ.λ.π), μεταξύ του σεναριογράφου και του συγγραφέα διαλόγων που αποκτούν την πνευματική ιδιοκτησία του σεναρίου συμπεριλαμβάνεται και ο συγγραφέας του έργου.

Α. Το ηθικό δικαίωμα, δίνει στον δημιουργό την κατοχύρωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Να ορίζει τον χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο που θα δημοσιοποιεί το έργο του
Να αναφέρεται το όνομα του σε κάθε δημόσια χρήση του έργου του ή αντίθετα να προστατεύεται η ανωνυμία του ή η αναγραφή του ψευδωνύμου του.
Να έχει τη δυνατότητα να απαγορεύει κάθε αλλοίωση, περικοπή, τροποποίηση ή προσβολή η όποια οφείλεται στις συνθήκες παρουσίασης του έργου του στο κοινό μια παράστασης.
Να μπορεί να αποχωρεί από συμβάσεις μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος ή εκμετάλλευσής του, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο για την προστασία της προσωπικότητάς του εξαιτίας αλλαγής της πεποίθησής του.

Το ηθικό δικαίωμα αποτελεί ανεξάρτητο μέρος από το περιουσιακό, παραμένει στο δημιουργό ακόμα και αφότου μεταβιβάσει το περιουσιακό δικαίωμα και δεν εξαντλείται μετά την πρώτη παρουσίαση του έργου. Μετά τον θάνατο του, το ηθικό δικαίωμα μεταβιβάζεται στους κληρονόμους του. Με την συναίνεση του σεναριογράφου και του συγγραφέα διαλόγων για την οποία απαιτείται έντυπο έγγραφο, μπορεί να περιορίσει την άσκηση του ηθικού δικαιώματος, δηλ. να επιτρέπει πράξεις που διαφορετικά θα ήταν προσβολή του ηθικού δικαιώματός του.

Β. Το περιουσιακό δικαίωμα, κατοχυρώνει τον δημιουργό να επιτρέπει ή να απαγορεύει σχετικά με το έργο του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

να εγγραφεί και αναπαραχθεί το έργου του με οποιοδήποτε μέσο
να μεταφραστεί το έργου του
να διασκευαστεί ,να προσαρμοστεί ή να μετατραπεί με όποιον τρόπο
να κυκλοφορήσουν αντίτυπα του έργου, όπως η διανομή, η μεταβίβαση της κυριότητας του υλικού φορέα, η πώληση υλικών φορέων, με εκμίσθωση, με δημόσιο δανεισμό υλικών φορέων που γίνεται μέσω δημοσίων βιβλιοθηκών.
να παρουσιάζεται το έργο στο κοινό
να εκτελείται δημόσια το έργο
να μεταδίδεται ή να αναμεταδίδεται το έργο στο κοινό μέσω ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού
να εισάγονται αντίτυπα του έργου που δημιουργήθηκαν στο εξωτερικό χωρίς να συναινεί ο δημιουργός
να μεταβιβαστεί το περιουσιακό δικαίωμα,οι συμβάσεις εκμετάλλευσης ή άδειας εκμετάλλευσης και να είναι έγκυρες μόνο εφόσον γίνονται με έγγραφο τύπο και δύνανται να είναι περιορισμένες.

Ας σημειωθεί ότι η προστασία του περιουσιακού δικαιώματος και των εξουσιών του δημιουργού του σεναρίου, λειτουργεί αφενός ως προς άλλες χρήσεις του σεναρίου εφόσον μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα από το οπτικοακουστικό έργο (π.χ. διασκευή για θεατρικό έργο), αφετέρου ως ενσωματωμένου στοιχείο που συγκροτεί το οπτικοακουστικό έργο (π.χ. remake κινηματογραφικής ταινίας).

Η διάρκεια της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας σε οπτικοακουστικά έργα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η διάρκεια της προστασίας ενός οπτικοακουστικού έργου λήγει εβδομήντα χρόνια μετά τον θάνατο του τελευταίου επιζώντος μεταξύ των παρακάτω προσώπων: του σκηνοθέτη, του σεναριογράφου, του συγγραφέα διαλόγων και του συνθέτη πρωτότυπης μουσικής.

Η αμοιβή του σεναριογράφου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η γενική ρύθμιση του Νόμου, ανεξάρτητα απ’το είδος του οπτικοακουστικού έργου, ορίζει ότι η αμοιβή για την μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος ή εξουσιών από αυτό ή για την άδεια εκμετάλλευσης, συμφωνείται υποχρεωτικά σε ποσοστό, το ύψος του οποίου καθορίζεται ελεύθερα μεταξύ των εμπλεκόμενων.Ο υπολογισμός του ποσοστού είναι όλα ανεξαιρέτως τα ακαθάριστα έσοδα, τα έξοδα ή τα συνδυασμένα ακαθάριστα έσοδα και έξοδα, που προκύπτουν από την εκμετάλλευση του έργου.

Μεταφραστές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λογοτεχνική μετάφραση ενός έργου διαφέρει από την θεατρική μετάφραση.Η απόδοση που πρέπει να δοθεί από την θεατρική μετάφραση έγκειται στην όσο το δυνατόν καλύτερη ερμηνεία του πρωτότυπου κειμένου είτε είναι γραμμένο στην ίδια γλώσσα της μετάφρασης είτε όχι.Ο θεατρικός μεταφραστής δεν είναι ένας απλός μεταφραστής ,είναι επιπλέον ένας δημιουργός απ ΄το μηδέν.Παράγει με λίγα λόγια ένα κομμάτι της τέχνης του θεατρικού έργου καθώς χωρίς την ακριβή μετάφραση του πρωτότυπου και την σωστή απόδοση του συναισθήματος,της λογικής,του τόπου,των προσώπων και της αίσθησης του αρχικού δημιουργού το θεατρικό κείμενο θα ήταν μια απλή μετατροπή απ’την μια γλώσσα στην άλλη.Άρα το επάγγελμα του θεατρικού μεταφραστή πρέπει να κατοχυρώνεται και ηθικά και περιουσιακά

Ηθικό Δικαίωμα Μεταφραστή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο βασικός νόµος που ρυθµίζει τα ζητήµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας είναι ο ν. 2121/1993. Ο νόµος αυτός δεν προστατεύει συγγραφείς και μεταφραστές µε βάση την ιδιότητά τους αλλά προστατεύει τα έργα ως δημιουργήματά τους έργα. Με άλλα λόγια μεταξύ των έργων που προστατεύει ο νόµος για την πνευµατική ιδιοκτησία είναι τα γραπτά και προφορικά κείµενα και οι µεταφράσεις θεατρικών έργων. Σύµφωνα µε το ελληνικό δίκαιο (αλλά και τα περισσότερα δίκαια του κόσµου) η προστασία είναι άµεσα συνδεδεμένη µε το έργο σε επίπεδο βέβαια που αυτό είναι πρωτότυπο παρόλο που το δικαίωµα πνευµατικής ιδιοκτησίας ως δικαίωµα αναγνωρίζεται κυρίως στο πρόσωπο του δηµιουργού. Ο δηµιουργός έχει δύο βασικά δικαιώµατα από τα οποία το ένα είναι το περιουσιακό δικαίωμα και το άλλο είναι το ηθικό δικαίωµα. (προστατεύει δηλαδή τον προσωπικό δεσµό που έχει ο δηµιουργός προς το έργο του) .

Αμοιβή Μεταφραστή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αμοιβή, που πρέπει να καταβάλει ο εκδότης έντυπης έκδοσης στο δημιουργό για την αναπαραγωγή και τη διανομή του έργου ή αντιτύπων αυτού, ορίζεται ως ποσοστό επί της λιανικής τιμής πώλησης όλων των πωλούμενων αντιτύπων.Το όνομα του μεταφραστή πρέπει να αναφέρεται υποχρεωτικά και εμφανώς στη σελίδα του κύριου τίτλου του βιβλίου.

Ηθοποιοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ηθοποιοί θεωρούνται οι ερμηνευτές καλλιτέχνες που ερμηνεύουν με οποιονδήποτε τρόπο έργα του πνεύματος. Ο ηθοποιός είναι το μέσο ενσάρκωσης της θεατρικής τέχνης που έχει ως σκοπό να προάγει την πνευματική καλλιέργεια του λαού και τη διαφύλαξη της εθνικής πολιτιστικής ταυτότητας. Ο ή ήθοποιός οφείλει να διαδίδει την θεατρική τέχνη ως πολιτιστικό, παιδαγωγικό, μορφωτικό και ψυχαγωγικό παράγοντα της κοινωνικής ζωής της χώρας. Για την διεκπεραιωση του σκοπού αυτού απαιτούνται σειρά συγκεκριμένων ενεργειών που προβλέπονται απο τον νόμο υπ’ αριθ. 2273, στο άρθρο 1. Βάση του νόμου 2121/1993, προβλέπονται δικαιώματα των ηθοποιών που καλύπτουν την άδεια τους, δικαιώματα έυλογης αμοιβής και το ηθικό δικαίωμα.

Άδεια Ηθοποιού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στο άρθρο 46 οι ερμηνευτές καλλιτέχνες δικαιούνται να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν να καταγράφεται η ερμηνεία τους σε υλικούς φορείς. Σε συνέχεια του παραπάνω αν επιτραπεί η καταγραφή της ερμηνείας δεν επιτρέπεται άμεση ή έμμεση,προσωρινή ή μονιμη αναπαραγωγή με οποιοδήποτε μέσο και μορφή. Ο δικαιούχος μπορεί να επιλέγει αν η ερμηνεία θα διατέθει στο ευρύ κοινό επι χρήμασι ή μη. Απαγορεύεται η εκμίσθωση και ο δημόσιος δανεισμός του υλικού φορέα αν δεν υπάρχει η συγκατάθεση του ερμηνευτή. Αν πραγματοποιηθεί παράνομη εγγραφή της ζωντανής ερμηνείας δεν επιτρέπεται η ραδιοτηλεπτική μετάδοση με οποιονδήποτε τρόπο. Είναι νόμιμο να μεταδοθεί με ραδιοτηλεπτικό μέσο μόνο εάν η μετάδοση είναι αναμετάδοση νόμιμης μετάδοσης. Τα παραπάνω ισχύουν για για την παρουσίαση της ζωντανής ερμηνείας στο κοινό με οποιονδήποτε άλλο τροπο. Όποτε και όταν επιλέγει ο ερμηνευτής μπορεί να διαθέσει στο κοινό, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως την ερμηνεία ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση στην εγγραφή σε υλικό φορέα. Το δικαίωμα αύτο δεν αναλώνεται με οποιαδήποτε πράξη διάθεσης στο κοινό με την έννοια της παρούσας ρύθμισης(άρθρα 2,3 παρ. 2 και 3,4 Οδηγίας 2001/29) Τα ισχύοντα στην παραπάνω παράγραφο αναιρούνται σε περίπτωση που ο ερμηνευτης συνδέεται μ’ εκείνον που επιχειρεί αυτές τις πράξεις με σύμβαση εργασίας, που έχει σκοπό την ενέργεια αυτών των συγκεκριμένων πράξεων. Όταν η ερμηνεία διεκπεραιώνεται απο σύνολο ηθοποιών, οι μετέχοντες ορίζουν με πλειοψηφία και εγγράφως έναν αντιπρόσωπό τους για την άσκηση των δικαιωμάτων που αναφέρθηκαν στην περασμένη παράγραφο(εξαιρούνται οι πρωταγωνιστές και οι σκηνοθέτες). Στην περίπτωση που δεν ορισθει αντιπρόσωπος, την ενέργεια αυτή αναλαμβάνει ο διευθυντής του συνόλου. Εν κατακλείδι απαγορέυεται η μεταβίβαση εν ζωή των δικαιωμάτων που προαναφέρθηκαν, καθώς και η παραίτηση απο αυτά. Κατα τα οριζόμενα άρθρα 54 και 58 του νόμου 2121/1993 είναι δυνατή η ανάθεση της διαχείρισης και προστασίας των δικαιωμάτων αύτων σε οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης και προστασίας τους απο οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης.

Αμοιβή Ηθοποιού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στον ίδιο νόμο στο άρθρο 49 υπάγονται δικαιώματα περί της εύλογης αμοιβής των καλλιτεχνών. Όταν ένας υλικός φορέας καταγράψει νόμιμα μια ερμηνεία για ραδιοτηλεοπτικη μετάδοση ή παρουσίαση στο κοινό, ο χρήστης οφείλει εύλογη και ενιαία αμοιβή στους ερμηνευτές καλλιτέχνες. Το προαναφερθέν δικαίωμα είναι ανεκχώρητο, με την επιφύλαξη της υποχρεωτικής ανάθεσης της είσπραξης και διαχείρισης στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης που λειτουργούν σύμφωνα με τα άρθρα 54 εως 58 του ίδιου νόμου. Οι εισπραττόμενες αμοιβές κατανέμονται εξ ημισείας μεταξύ ερμηνευτών καλλιτεχνών και παραγωγών των υλικών φορέων. Επίσης οι ηθοποιοί έχουν δικαίωμα εύλογης αμοιβής για τη ραδιοτηλεοπτικη αναμεταδοση της ερμηνείας τους. Εύλογη αμοιβή,τέλος, οφείλει ο χρήστης στους ερμηνευτές των οποίων η ερμηνεία έχει καταγραφεί από υλικούς φορείς που χρησιμοποιουν την νομιμη εγγραφη της ερμηνείας για ραδιοτηλεοπτική μετάδοση.

Ηθικό Δικαίωμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στο άρθρο 50 του ίδιου νόμου προβλέπεται το ηθικό δικαίωμα του ηθοποιού. Το παραπάνω υπερασπίζει ότι ο καλλιτέχνης καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής του έχει δικαίωμα αναγνώρισης και προβολής της πατρότητας του πάνω στην ερμηνεία του καθως και δικαίωμα απαγόρευσης κάθε παραμόρφωσης της ερμηνείας αυτής. Το δικαίωμα αυτό περιέχεται στους κληρονόμους του ερμηνευτή μετά τον θάνατο του εφόσον τέτοια θέληση έχει ρητά εκφρασθεί σύμφωνα με το αρθρο 12, παρ. 2.

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

www.opi.gr
www.aepi.gr/
www.yppo.gr ^{[νεκρός σύνδεσμος]}
www.pem.gr
www.fa3.gr
lekythos.lib.ucy.ac.cy^{[νεκρός σύνδεσμος]}
«Πνευματική Ιδιοκτησία και συγγενικά δικαιώματα» της Καλλινίκου Διονυσίας, 3η Έκδοση, Εκδ. Π. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2008, ISBΝ: 978-960-420-383-3 www.sakkoulas.com^{[νεκρός σύνδεσμος]}
“Δίκαιο Τεχνολογίας και Καινοτομίας” του Ιωάννη Βελέντζα, 3η έκδοση, Θεσσαλονίκη, ISBN 978-618-80770-2-7