Οι Δούλες

Οι Δούλες Les Bonnes
παράσταση του "Stella Adler Academy of Acting and Theatre", Νέα Υόρκη, 2020 σε μετάφραση και σκηνοθεσία Γιώργου Καραμίχου
Συγγραφέας	Ζαν Ζενέ
Πρωτότυπος τίτλος	Les Bonnes
Παγκόσμια πρώτη παράσταση	17 Απριλίου 1947
Τοποθεσία πρώτης παράστασης	Théâtre de l'Athénée
Πανελλήνια πρώτη παράσταση	23 Φεβρουαρίου 1968, «Υπόγειο Θεάτρου Τέχνης», Αθήνα
Ρόλοι	Σολάνζ, υπηρέτρια, η μεγαλύτερη από τις δυο αδερφές Κλαιρ, υπηρέτρια Κυρία (δεν αναφέρεται το όνομα), η οικοδέσποινα και αφεντικό των δυο υπηρετριών
Σκηνικό	κρεβατοκάμαρα αστικού σπιτιού, Βράδυ
Γλώσσα πρωτότυπου	Γαλλικά
Είδος	Μονόπρακτο δράμα
Σχετικά πολυμέσα

Οι δούλες (Les Bonnes) είναι μονόπρακτο θεατρικό δράμα του Γάλλου λογοτέχνη, Ζαν Ζενέ, που γράφτηκε και παραστάθηκε το 1947.
Ο συγγραφέας που εμπνεύστηκε το έργο, από το διαβόητο έγκλημα των αδερφών Παπέν, που διαπράχθηκε το 1933, εξερευνά τις σχέσεις εξουσιαστή - εξουσιαζόμενου στους κοινωνικούς ρόλους των ανθρώπων.

Ο Ζενέ άρχισε να γράφει το κείμενο το 1945 υπό τον τίτλο «Η τραγωδία των εμπίστων» ένα μεγάλο θεατρικό έργο με τρεις πράξεις, και οχτώ ηθοποιούς.
Όταν το 1946 ο διάσημος Γάλλος θεατράνθρωπος Λουί Ζουβέ ζήτησε από τον Ζενέ ένα ολιγοπρόσωπο μονόπρακτο νέο θεατρικό έργο για να το ανεβάσει στο θέατρό του, ο Ζενέ προσάρμοσε το ήδη γραμμένο έργο στο καινούριο του πλαίσιο. Η πρώτη παράσταση δόθηκε στο θέατρο "Theatre de l' Athenee" στις 17 Απριλίου του 1947, ενώ ένα μήνα μετά, τον Μάιο του 1947 το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο λογοτεχνικό περιοδικό "L' Arbalete". Στο κείμενο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ο συγγραφέας είχε προχωρήσει σε αρκετές αλλαγές, ωστόσο το κείμενο της παράστασης του Ζουβέ, που εκδόθηκε σε βιβλίο το 1954 είναι αυτό που αποτελεί μέχρι σήμερα το στερεότυπο κείμενο του έργου.
Και οι δυο μορφές του κειμένου δημοσιεύτηκαν μαζί το 1954 ενώ η δεύτερη μορφή παραστάθηκε πρώτη φορά το 1954 στο θέατρο "Huchette" του Παρισιού.
Σε αυτήν την διπλή έκδοση που έκανε ο εκδότης Ζαν Ζακ Πωβέρ. ο Ζενέ θα γράψει για το έργο του : «Δεν το αγαπάω. Θα πεισθεί κανείς γι΄αυτό διαβάζοντας το έργο. [...]Παραγγελία ενός διάσημου στον καιρό του ηθοποιού, το έργο μου γράφτηκε λοιπόν από ματαιοδοξία, μα με ανία. Το εγκαταλείπω στα χέρια του εκδότη, στις δυο μορφές του που προχωρούν ψηλαφητά, σαν δείγμα εμπνευσμένης ανοησίας[...]» .

Το έργο θεωρείται από τα καλύτερα της σύγχρονης δραματουργίας αφού ο Ζενέ κατόρθωσε να συγκεράσει με θαυμαστό τρόπο της τεχνικές του Θεάτρου μέσα στο θέατρο με την πολιτική σάτιρα, σε ένα υποβλητικό και γεμάτο συμβολισμούς σκηνικό με όλες τις μεθόδους του θεάτρου του Παραλόγου, τόσο στον διάλογο όσο και στην κίνηση των ηθοποιών. Αυτή τη θεώρηση επιβεβαιώνει και ο συγγραφέας, ο οποίος μάλιστα αναλύει τα μέσα και τους σκοπούς της θεατρικής του δημιουργίας ως εξής: «[...] Συγκινημένος ήδη από τη μαύρη θλίψη ενός θεάτρου που καθρεφτίζει με υπερβολικήν ακρίβειαν τον ορατό κόσμο, τις πράξεις των ανθρώπων και όχι τους Θεούς πάσχισα να πετύχω μια αποστασιοποίηση που, επιτρέποντας ένα τόνο στομφώδη θα έφερνε το θέατρο στο θέατρο. Έλπιζα να καταφέρω έτσι την κατάργηση των προσώπων - που συνήθως δεν στέκονται, παρά από ψυχολογική σύμβαση - προς όφελος των συμβόλων, μα που να σχετίζονται κάπως με αυτά (τα πρόσωπα) για να συνδέεται με αυτόν το μόνο δεσμό ο συγγραφέας με τον θεατή. Κοντολογής, θέλησα να πετύχω να μην είναι πια τα πρόσωπα στη σκηνή, παρά η μεταφορά αυτού που έπρεπε να αντιπροσωπεύουν. Για να ολοκληρώσω καλύτερα το εγχείρημα, θα έπρεπε βέβαια, να εφεύρω επίσης ένα τόνο φωνής, ιδιαίτερο βηματισμό και χειρονομίες ».

Στην Ελλάδα παραστάθηκε πρώτη φορά στις 23 Φεβρουαρίου του 1968 από το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν», σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη, σκηνοθεσία Δημήτρη Χατζημάρκου και τις Εκάλη Σώκου, Ρένη Πιττακή και Μαρία Γεωργίου στους τρεις ρόλους.
Σε βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1973 από τις εκδόσεις «Πολιτεία» σε μετάφραση Αλεξάνδρας Παπαθανασοπούλου.

Υπόθεση

Το δωμάτιο της Κυρίας. Έπιπλα Λουί - Κενζ. Ταντελέντιες κουρτίνες.
Στο βάθος, ένα παράθυρο ανοιχτό που βλέπει στη πρόσοψη του αντικρινού σπιτιού.
Δεξιά, ένα κρεβάτι.
Αριστερά, η πόρτα κι ένα παλιό έπιπλο με συρτάρια.
Παντού, άφθονα λουλούδια.
Βράδυ.

Μια νύχτα σαν όλες τις άλλες που περνάνε οι δυο αδερφές Σολάνζ και Κλαιρ, στην υπηρεσία της Κυρίας, ξετυλίγεται στην αρχή του έργου. Οι δυο αδερφές μόνες στο σπίτι παίζουν το αγαπημένο τους «παιχνίδι ρόλων»: η Σολάνζ στο ρόλο της Κυρίας βασανίζει με τα λόγια της και την συμπεριφορά της, την υπηρέτριά της Σολάνζ, που υποδύεται η Κλαιρ. Μέσα από αυτό το παιχνίδι της φαντασίας οι δυο νεαρές εξωτερικεύουν και δραματοποιούν τα συναισθήματά τους για το αφεντικό τους αλλά και για τον εαυτό τους. Δημιουργώντας την Κυρία τους, την έχουν πλέον υποχείριό τους και μπορούν να προχωρήσουν στην επιθυμία τους, που είναι η δολοφονία της.
Το παιχνίδι τους αυτό - και πριν φτάσει στο τέλος του, με τη δολοφονία της Κυρίας - διακόπτεται από την πραγματικότητα:
Το τηλεφώνημα του Κυρίου (του εραστή της Κυρίας), που τους γνωστοποιεί ότι αφέθηκε ελεύθερος από την Αστυνομία (που οι ίδιες τον είχαν εμπλέξει με κάποιες ανώνυμες καταγγελίες περί κλοπής που είχαν μηχανευτεί για να εκδικηθούν τα αφεντικά τους) και περιμένει την Κυρία να τον συναντήσει - της φέρνει αντιμέτωπες με την πιθανότητα αποκάλυψης της δολοπλοκίας τους και την σύλληψή τους.
Έτσι, αποφασίζουν να πραγματοποιήσουν την επιθυμία τους και να δηλητηριάσουν την Κυρία τους, αμέσως μόλις έρθει. Πράγματι όταν καταφτάνει η Κυρία οι δυο υπηρέτριες προσπαθούν να την πείσουν να πιει το δηλητηριασμένο ρόφημά της, αλλά δεν τα καταφέρνουν. Όταν μάλιστα εκείνη μαθαίνει ότι ο Κύριος την περιμένει ελεύθερος πια, φεύγει αμέσως. Βέβαιες πλέον για το κακό τέλος που τις περιμένει, αντιδρούν με τον μόνο τρόπο που ξέρουν, με τον μόνο τρόπο που αντέχουν να δράσουν: επιστρέφουν και πάλι στο φανταστικό παιχνίδι τους, και η Κλαιρ παίζοντας τώρα εκείνη το ρόλο της Κυρίας, πίνει το δηλητηριασμένο τίλιο και πεθαίνει.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• ανάλυση του έργου
• παράσταση του έργου από το Θέατρο του Νέου Κόσμου, σε σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις