Κόλπος Φάντυ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ο Κόλπος (του) Φάντυ

Ο Κόλπος [του] Φάντυ (αγγλικά: Bay of Fundy ή Fundy Bay, γαλλικά: Baie de Fundy) είναι κόλπος του Ατλαντικού Ωκεανού στον Καναδά, συγκεκριμένα ανάμεσα στις επαρχίες Νιου Μπράνσγουικ και Νέα Σκωτία, ενώ ελάχιστο μέρος βρέχει την πολιτεία Μέιν των ΗΠΑ. Ο Κόλπος Φάντυ παρουσιάζει τη μεγαλύτερη παγκοσμίως διαφορά μέγιστης και ελάχιστης στάθμης θάλασσας κατά το φαινόμενο της παλίρροιας.

Ετυμολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με μερικές πηγές, το Fundy αποτελεί παραφθορά της γαλλικής λέξεως Fendu, που σημαίνει «χωρισμένος»[1], ενώ άλλοι πιστεύουν ότι προέρχεται από την πορτογαλική λέξη funda, που σημαίνει «βαθιά».[2] Μια πρώιμη ονομασία του κόλπου ήταν «Γαλλικός Κόλπος» (Baie Française), όπως αποκλήθηκε από τον Σαμουέλ ντε Σαμπλαίν κατά τη διάρκεια μιας εξερευνητικής αποστολής το 1604.

Παλίρροιες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αποβάθρα στο ψαροχώρι Άλμα κατά την πλημμυρίδα και την άμπωτη
Κέντρο Ερμηνείας Παλιρροιών του Φάντυ
Το Πάρκο του Burntcoat Head

Ο Κόλπος Φάντυ έχει μεγάλο παλιρροιακό εύρος (διαφορά μέγιστης και ελάχιστης στάθμης της θάλασσας). Αυτό αποδίδεται εν μέρει στο σχήμα του, αλλά κυρίως στο φυσικό φαινόμενο του συντονισμού: ο χρόνος που χρειάζεται ένα μεγάλο κύμα για να διανύσει την απόσταση από το στόμιο του κόλπου μέχρι τον μυχό του και να επιστρέψει είναι περίπου ο ίδιος με τον χρόνο που μεσολαβεί από τη μία πλημμυρίδα μέχρι την επόμενη. Κατά τη διάρκεια της παλιρροϊκής περιόδου των 12,4 ωρών, εκτιμάται ότι 115 δισεκατομμύρια τόνοι νερού εισρέουν και εκρέουν από τον κόλπο.

Σύμφωνα με την Καναδική Υδρογραφική Υπηρεσία, το μέγιστο παλιρροιακό εύρος στον Κόλπο Ουνγκάβα του Κεμπέκ είναι 16,8 μέτρα, ενώ στον Κόλπο Φάντυ ανέρχεται στα 17,0 μέτρα, συγκεκριμένα στην τοποθεσία Burntcoat Head της Νέας Σκωτίας, που είναι και το μεγαλύτερο στη Γη. Αυτή η μέγιστη τιμή καταγράφεται σε πανσέληνο ή νέα σελήνη κατά το αποκορύφωμα του παλιρροιακού κύκλου, που συμβαίνει κάθε 18 έτη.

Η υψηλότερη στάθμη της θάλασσας που καταγράφηκε ποτέ στον Κόλπο του Φάντυ συνέβη στην κεφαλή της Λεκάνης Μάινας (Minas) τη νύχτα της 4ης προς 5η Οκτωβρίου 1869, κατά τη διάρκεια ενός βαρομετρικού χαμηλού παρόμοιου με τροπικό κυκλώνα, του λεγόμενου «Saxby Gale του 1869». Η στάθμη αυτή των 21,6 μέτρων προήλθε από τον συνδυασμό ισχυρών ανέμων, ασυνήθιστα χαμηλής ατμοσφαιρικής πίεσης και πλημμυρίδας της νέας σελήνης.

Κάθε 24ωρο στον Κόλπο Φάντυ καταγράφονται δύο ελάχιστες στάθμες (ρηχίες) και δύο μέγιστες (πλήμμες).[3] Μεσολαβούν περίπου 6 ώρες και 13 λεπτά μεταξύ πλημμυρίδας και άμπωτης.[4]

Παλιρροιακή παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παλιρροιακή παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τον άνθρωπο εκμεταλλεύεται τις παλιρροιακές κινήσεις των ωκεανών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με διάφορους μηχανισμούς. Η μέθοδος της «στροβιλογεννήτριας εντός του παλιρροιακού ρεύματος» δοκιμάζεται στο Minas Passage της Νέας Σκωτίας στον Κόλπο Φάντυ.[5]

Το σύστημα αυτό είναι σχετικώς απλό. Μια φτερωτή βυθίζεται κάτω από το νερό σε μια περιοχή όπου το παλιρροιακό ρεύμα μπορεί να περιστρέφει τις λεπίδες της και η περιστροφή αυτή μεταδίδεται σε μια ηλεκτρογεννήτρια στη βάση της, η οποία παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Η ενέργεια αυτή μεταδίδεται με καλώδιο προσαρτημένο στον βυθό της θάλασσας σε μια εγκατάσταση στην ξηρά, από όπου μπορεί να προστεθεί στο ηλεκτρικό δίκτυο.[6]

Αν και αυτή η τεχνολογία έχει αποδειχθεί επιτυχής στις δοκιμές, η εφαρμογή της καθυστέρησε. Τον Δεκέμβριο του 2013 τοποθετήθηκε το υποθαλάσσιο καλώδιο.[7]

Γεωλογία και γεωγραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Κόλπος Φάντυ έχει δημιουργηθεί μέσα σε μία ρηγματογενή κοιλάδα, γνωστή ως «Λεκάνη Φάντυ». Καθώς η Νέα Σκωτία άρχισε να αποχωρίζεται από την υπόλοιπη χερσόνησο, αναδύθηκε ηφαιστειακή δραστηριότητα, δημιουργώντας ηφαίστεια και εκροές λάβας που σχημάτισαν στρώματα βασάλτη. Τα στρώματα βασάλτη κάλυψαν μεγάλο μέρος της νότιας Νέας Σκωτίας. Παρόμοια, μεγάλο μέρος του πυθμένα της λεκάνης καλύπτεται από φαιόχρωμους βασάλτες.

Ο κόλπος φιλοξενεί ένα άλλο ενδιαφέρον γεωλογικό χαρακτηριστικό, τον σχηματισμό των Χόπγουελ Ροκς, με βράχους σε σχήμα γλάστρας σε μια λωρίδα ακτής μήκους ενός χιλιομέτρου στον όρμο Σέποντυ.[8] Οι βράχοι αυτοί πιστεύεται ότι πήραν το σχήμα τους από τη διάβρωση των παλιρροιών.[9]

Υπολεκάνες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Λεκάνη Μάινας στις αρχές Μαΐου
Το Ακρωτήριο Chignecto όπως φαίνεται από το κέντρο επισκεπτών στο ομώνυμο επαρχιακό πάρκο.

Το ανώτερο (ανατολικό) μέρος του κόλπου χωρίζεται στον όρμο Chignecto στα βόρεια και τη Λεκάνη Μάινας (Minas) στα νότια. Ο όρμος Chignecto υποδιαιρείται περαιτέρω στη Λεκάνη Κάμπερλαντ και στον όρμο Σέποντυ (Shepody). Επίσης, ο μυχός της Λεκάνης Μάινας αποκαλείται όρμος Κόμπκιντ (Cobequid). Κάποιες από τις περιοχές αυτές των μυχών έχουν ερυθρούς πηλούς για τους οποίους είναι γνωστός ο Κόλπος Φάντυ (για την εμφάνισή τους και για τη βιολογική παραγωγικότητά τους).

Το Ακρωτήριο Chignecto ορίζει τον όρμο Chignecto, ενώ το Ακρωτήριο Σπλιτ της Νέας Σκωτίας ορίζει τον Πορθμό Μάινας, την είσοδο στη Λεκάνη Μάινας, που τη χωρίζει από το κυρίως σώμα του Κόλπου Φάντυ. Ο Πορθμός Μάινας έχει πλάτος 5,6 χιλιόμετρα και βάθος μέχρι περίπου 106,7 μέτρα. Τα παλιρροιακά ρεύματα που ρέουν στον πορθμό αυτό είναι πολύ ισχυρά (θα μπορούσαν να παραγάγουν ηλεκτρική ισχύ 25 εκατομμυρίων ίππων).[10] Απέναντι από το Ακρωτήριο Σπλιτ στην είσοδο του Πορθμού Μάινας είναι οι βασαλτικές απόκρημνες ακτές του Κέιπ ντ' Ορ.

Το δυτικό τμήμα του Κόλπου Φάντυ (προς το στόμιό του) υποδιαιρείται επίσης σε 4 σημαντικές θαλάσιες υπολεκάνες: τους όρμους Πασαμακόντυ (Passamaquoddy) και Μπακ (Back) στην πλευρά του Νιου Μπράνσγουικ, τον όρμο Κόμπσκουκ στην ακτή του Μέιν και τον πολύ κλειστό κόλπο-λεκάνη Ανάπολις στην πλευρά της Νέας Σκωτίας.

Νησιά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Διαβρωμένοι σχηματισμοί βράχων στον Κόλπο Φάντυ

Ο Κόλπος Φάντυ έχει αρκετά νησιά, το μεγαλύτερο από τα οποία είναι το Γκραν Μάναν, με έκταση 656 τετρ. χιλιόμετρα, στο σύνορο με τον Κόλπο του Μέιν. Σημαντικά νησιά στη βόρεια πλευρά του κόλπου είναι επίσης το Καμπομπέλο, το Μουζ και το Ντηρ. Στη νότια πλευρά υπάρχουν η νήσος Μπρηρ (Brier Island) και το Λονγκ Άιλαντ της Νέας Σκωτίας. Μικρότερα νησιά και νησίδες υπάρχουν επίσης στους όρμους Πασαμακόντυ και Μπακ, όπως και στη λεκάνη Ανάπολις. Τα «Πέντε νησιά» (Five Islands) στη Λεκάνη Μάινας έχουν τοπία ιδιαίτερης ομορφιάς.

Ποταμοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι «Αντιστρεφόμενοι Καταρράκτες» βρίσκονται κοντά στις εκβολές του ποταμού Σαιν Τζων
Το παλιρροιακό κύμα στον ποταμό Σάλμον

Στον κόλπο εκβάλλουν πολλά ποτάμια, μεταξύ των οποίων είναι και τα ακόλουθα:

Στο Νιου Μπράνσγουικ:

Στη Νέα Σκωτία:

Το ακραίο παλιρροιακό εύρος του κόλπου δημιουργεί αρκετά ιδιόμορφα φαινόμενα στα ποτάμια που εκβάλλουν σε αυτόν. Π.χ. κοντά στο στόμιο του ποταμού Σαιν Τζων, στο άκρο της ομώνυμης πόλης, υπάρχουν οι περίφημοι «Αντιστρεφόμενοι Καταρράκτες» (Reversing Falls), όπου το μεταβαλλόμενο παλιρροιακό ρεύμα προκαλεί εναλλασσόμενες ισχυρές ροές προς τα επάνω και προς τα κάτω στο ποτάμι αρκετές φορές την ημέρα. Η βραχώδης κοίτη του ποταμού και ένα στενό γρανιτικό φαράγγι περιορίζουν πολύ τη ροή και δημιουργούν ρεύματα με αφρό (όχι πραγματικούς καταρράκτες), που ρέουν προς τα επάνω όταν η παλίρροια ανεβαίνει και προς τα κάτω όταν η παλίρροια κατεβαίνει.

Παρουσιάζεται επίσης το φαινόμενο του ποτάμιου παλιρροιακού κύματος, όπου ένα «μέτωπο» νερού ανεβαίνει έναν ποταμό αντίθετα με τον κανονικό ρου του.[11] Οι στενές και ρηχές ποτάμιες εκβολές στον άνω Κόλπο Φάντυ δημιουργούν τακτικά τέτοια κύματα όταν η επελαύνουσα πλημμυρίδα επιβραδύνεται από ρηχά νερά, παράγοντας μια συσσώρευση νερού, που προχωρεί σαν κύμα. Τέτοια κύματα παρατηρούνται κυρίως στον ποταμό Σάλμον παρά το Τρούρο, στον Πετικόντιακ, στον Σουμπενακαντί, στον Σαιν Κρουά, στον Μακάν, στον Κένετκουκ και στον ποταμό Χέρμπερτ.[12]

Οικισμοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πόλη Σεντ Τζων, η μεγαλύτερη πόλη και λιμάνι στις ακτές του Κόλπου Φάντυ

Το μεγαλύτερο πληθυσμιακό κέντρο στον Κόλπο Φάντυ είναι η πόλη Σαιντ Τζων στην επαρχία Νιου Μπράνσγουικ. Αποτελεί το κατεξοχήν λιμάνι του κόλπου, αλλά και το τρίτο μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι του Καναδά σε τονάζ.[13]

Αρκετά σημαντικές είναι επίσης οι κωμοπόλεις Σαιντ Άντριουζ και Σάκβιλ στο Νιου Μπράνσγουικ, όπως και οι Άμχερστ, Τρούρο, Γουίντσορ, Γούλφβιλ και Ντίγκμπυ στη Νέα Σκωτία.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Ινδιάνοι Μίκμακ ζούσαν από το ψάρεμα σε κοινότητες γύρω από τον Κόλπο Φάντυ για αιώνες προτού φανούν οι πρώτοι Ευρωπαίοι στην περιοχή. Ο πρώτος οικισμός λευκών ήταν γαλλικός, στο Ιλ-Σαιν-Κρουά, και ο δεύτερος ήταν το Πορτ Ρουαγιάλ στη Νέα Σκωτία, που ιδρύθηκε το 1605 από τους Σαμουέλ ντε Σαμπλαίν και Πιερ Ντυγκουά (Pierre Dugua, Sieur de Mons). Το χωριό αυτό ήταν ο πρώτος μόνιμος οικισμός Ευρωπαίων βορείως της Φλόριντα (δύο χρόνια αργότερα οι Άγγλοι δημιούργησαν το Τζέιμσταουν στη Βιρτζίνια).

Σχεδόν 75 χρόνια αργότερα οι Ακαδιανοί ίδρυσαν αρκετούς οικισμούς, όπως το Γκραν-Πρε, το Chignecto, το Κομπκύντ (το σημερινό Τρούρο) και το Πισιγκύτ (το σημερινό Γουίντσορ).[14]

Το Φορτ Έντουαρντ στο Γουίντσορ, η παλαιότερη σωζόμενη οχυρή οικία στη Βόρεια Αμερική (1750)

Μετά την επικράτηση των Βρετανών στην περιοχή, όσοι Ακαδιανοί αρνήθηκαν να δώσουν όρκο αφοσίωσης στο βρετανικό Στέμμα εκδιώχθηκαν.

Κατά την Αμερικανική Επανάσταση, Αμερικανοί επέδραμαν στους αγγλικούς οικισμούς κατά μήκος των ακτών του κόλπου, με γνωστότερα γεγονότα την Επιδρομή στο Σαιν Τζων (1775), τη Ναυμαχία του Ακρωτηρίου Σπλιτ (Battle off Cape Split, 1781) και την Επιδρομή στο Ανάπολις Ρουαγιάλ (1781). Μετά τον πόλεμο της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, τα σύνορα μεταξύ των ΗΠΑ και της νεοϊδρυθείσας επαρχίας του Νιου Μπράνσγουικ παρέμειναν αβέβαια, με αποτέλεσμα την ευδοκίμηση του λαθρεμπορίου στον κόλπο, ιδίως στα νερά του όρμου Πασαμακόντυ.[15] Κατά τον Πόλεμο του 1812 η δραστηριότητα στον Κόλπο του Φάντυ περιορίστηκε σε λεηλασίες από τους Αμερικανούς και περιπολίες με μικρά πλοία.[16]

Τα λιμάνια και οι όρμοι του κόλπου έγιναν μεγάλα ναυπηγικά κέντρα τον 19ο αιώνα. Εκεί ναυπηγήθηκαν μερικά από τα μεγαλύτερα ιστιοφόρα που κατασκευάσθηκαν ποτέ στον Καναδά, όπως και το ταχύτερο τότε στον κόσμο, το «Μάρκο Πόλο» (1851). Το περίφημο πλοίο-μυστήριο «Μαίρη Σελέστ» ναυπηγήθηκε επίσης στον Κόλπο Φάντυ.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. «Fundy, Bay of and Gulf of Maine». Canadian Encyclopedia. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιανουαρίου 2010. 
  2. Slocum, Victor (1993) [1950]. Capt. Joshua Slocum. Νέα Υόρκη: Sheridan House. σελίδες 27–28. ISBN 0-924486-52-X. 
  3. Yeo, R.K και Risk, M.J.: «The sedimentology, stratigraphy, and preservation of intertidal deposits in the Minas Basin System, Bay of Fundy»: Journal of Sedimentary Petrology, τόμος 51 (1981), σσ. 245-260.
  4. «Tides in the Bay of Fundy». Bay of Funding Tourism Partnership. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Απριλίου 2010. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2019. 
  5. «Annual Report 2012» (PDF). Fundy Ocean Research Center for Energy. 2012. σελίδες 1–25. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 8 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2019. 
  6. «The Fundy Ocean Research Center for Energy» (PDF). FORCE (Brochure). Bay of Fundy, Nova Scotia, Canada: The Fundy Ocean Research Center for Energy. Μάιος 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 16 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2013. Imagine the power of the highest tides in the world. Imagine the technology to harness it. 
  7. "Tidal Energy", National Oceanic and Atmospheric Administration (2010): 1–162. Web. 8 Δεκεμβρίου 2013.
  8. Trenhaile, A.S., Pepper, D.A., Trenhaile, R.W., Dalimonte, M.: «Stacks and notches at Hopewell Rocks, New Brunswick, Canada», Earth Surface Processes and Landforms, τόμ. 23 (1998), σσ. 975-988.
  9. Trenhaile, A.S., 1998, σσ. 975-988
  10. «Geology». bayoffundy.com. 2010. Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2010. 
  11. Dalton, F.K. (1951). «Fundy's prodigious tides and Petitcodiac's tidal bore». Journal of the Royal Astronomical Society of Canada XLV: 225–231. 
  12. Natural History of Nova Scotia, τόμος I, κεφ. T6.1: «Ocean Currents», σελ. 109
  13. «Port Saint John reports 2016 tonnage». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2017. 
  14. Faragher, John Mack: A Great and Noble Scheme, W.W. Norton & Co., Νέα Υόρκη 2005, σσ. 110-112
  15. Smith, Joshua (2007). Borderland Smuggling: Patriots, Loyalists, and Illicit Trade in the Northeast, 1780–1820. Gainesville, FL: UPF. σελίδες passim. ISBN 0-8130-2986-4. 
  16. Smith, Joshua (2011). Battle for the Bay: The Naval War of 1812. Fredericton, NB: Goose Lane Editions. σελίδες passim. ISBN 978-0-86492-644-9. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]