Κλυπεαστερώδη
| Κλυπεαστερώδη | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Το είδος Clypeaster reticulatus
| ||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||
|
Τα κλυπεαστερώδη (λατινική-επιστημονική ονομασία Clypeasteroida) είναι τάξη θαλάσσιων αχινών (ομοταξία εχινοειδή) χωρίς σκληρά «αγκάθια». Τα μέλη της τάξεως αυτής έχουν σχήμα πολύ πεπλατυσμένο και μοιάζουν με δίσκους, χονδρότερους ή λεπτότερους αναλόγως με το γένος, ενώ πολλά ζουν σε αμμώδεις βυθούς. Για τον λόγο αυτό στις ΗΠΑ αποκαλούνται στα αγγλικά sand dollars, δηλαδή «δολάρια της άμμου», ενώ στη Νέα Ζηλανδία και τη Βραζιλία αποκαλούνται «μπισκότα της θάλασσας».[1] Οι κοινές αυτές ονομασίες προήλθαν ωστόσο από την εμφάνιση των ξηραμένων νεκρών ζώων της τάξεως αυτής, τα οποία ξεβράζει η θάλασσα στην παραλία. Αυτά δεν έχουν πλέον το βελούδινο στην υφή δέρμα των ζωντανών κλυπεαστερωδών, που έχει ακανθοειδείς προεξοχές, οι οποίες όμως είναι εύκαμπτες και δίνουν μαλακή αίσθηση στην αφή. Επιπλέον, τα παλαιά λείψανα έχουν λευκανθεί στην ακτή από το φως του Ήλιου και έτσι στους ανθρώπους των περασμένων αιώνων έμοιαζαν με μεγάλα ασημένια νομίσματα, όπως το παλαιό ισπανικό δολάριο, που είχε διάμετρο 38 έως 40 χιλιοστά του μέτρου.[2] Μάλιστα στη λαογραφία της Τζόρτζια των ΗΠΑ υπάρχει ο θρύλος ότι ήταν νομίσματα που είχαν χάσει γοργόνες.[3]
Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα κλυπεαστερώδη διαχωρίσθηκαν από τα άλλα ακανόνιστα εχινοειδή, τα κασιδουλώδη (Cassiduloida), κατά την πρώιμη Ιουράσια περίοδο[4], με το πρώτο γνωστό γένος, το Togocyamus, να ευδοκιμεί κατά την Παλαιόκαινο εποχή. Λίγο αργότερα, ομάδες πλησιέστερα στη σημερινή μορφή ξεπρόβαλαν κατά την Ηώκαινο εποχή.[5]
Τα κλυπεαστερώδη είναι ζώα με μέγεθος συνήθως από 8 έως 10 εκατοστά του μέτρου.[6] Διαθέτουν έναν άκαμπτο σκελετό διαμορφωμένο από πλάκες ανθρακικού ασβεστίου, που εμφανίζει πενταμερή συμμετρία.[7] Σε οριαμένα είδη ο σκελετός έχει σχισμές, που βοηθούν το ζώο να παραμένει στο ίδιο περίπου μέρος του αμμώδους βυθού και να μη παρασύρεται εύκολα από τα κύματα της θάλασσας.[8] Στους ζωντανούς εκπροσώπους της τάξεως το βελούδινο στην υφή δέρμα των ζωντανών κλυπεαστερωδών, που έχει ακανθοειδείς προεξοχές, οι οποίες όμως είναι εύκαμπτες και δίνουν μαλακή αίσθηση στην αφή, καθώς είναι καλυμμένες με πολύ λεπτά τριχίδια. Με τις συντονισμένες κινήσεις των προεξοχών αυτών τα κλυπεαστερώδη μπορούν να μετακινούνται πάνω στον βυθό. Τα χρώματά τους είναι ποικίλα — πράσινα, γαλάζια, μοβ ή πορφυρά — αναλόγως του είδους. Ετοιμοθάνατα ή προσφάτως αποθανόντα ζώα παρατηρούνται κάποτε σε παραλίες με μεγάλο μέρος της εξωτερικής μορφολογίας τους να είναι ακόμα άθικτη, αλλά συνήθως βρίσκονται μόνο οι σκελετοί τους, και μάλιστα λευκασμένοι εξαιτίας της πολύμηνης εκθέσεώς τους στο ηλιακό φως (πιο συγκεκριμένα στην υπεριώδη του ακτινοβολία).
Τα ενήλικα κλυπεαστερώδη, όπως και των άλλων εχινοειδών, παρουσιάζουν ακτινωτή συμμετρία. Τα όμοια με πέταλα λουλουδιών σχήματα που χαρακτηρίζουν την εμφάνιση των ζώων της τάξεως αποτελούνται από πέντε λοβούς διπλών σειρών πόρων. Αυτοί οι πόροι είναι πολύ μικρές οπές στον ενδοσκελετό, δια των οποίων ξεπροβάλλουν σωληνίσκοι που εξέχουν και από το σώμα και χρησιμεύουν στην ανταλλαγή αερίων. Το στόμα βρίσκεται στην κάτω επιφάνεια του σώματος, στο κέντρο του σχήματος του λουλουδιού. Αντίθετα από τα άλλα εχινοειδή, τα σώματα των κλυπεαστερωδών παρουσιάζουν επιπροσθέτως και μια δευτερεύουσα αμφίπλευρη συμμετρία. Δεν υπάρχουν μορφολογικά χαρακτηριστικά που να ξεχωρίζουν τα αρσενικά από τα θηλυκά. Ο πρωκτός βρίσκεται στο πίσω μέρος του ζώου, ενώ οι γνωστοί αχινοί τον έχουν στο επάνω μέρος, και πολλά άλλα αμφίπλευρα χαρακτηριστικά εμφανίζονται σε κάποια είδη, προκύπτοντα από τη φυσική προσαρμογή των κλυπεαστερωδών, που εξελίχθηκαν από πλάσματα που ζούσαν επάνω στην επιφάνεια του (συνήθως βραχώδους) βυθού σε πλάσματα που τείνουν να καλύπτονται κάτω από την επιφάνεια του (συνήθως αμμώδους) βυθού.
-
Ζωντανός Echinocyamus pusillus -
Ζωντανό «δολάριο» προσπαθεί να κρυφθεί στην υγρή άμμο. -
-
-
Σκελετός από Mellita quinquiesperforata -
Σκελετός από Clypeaster reticulatus -
Σκελετός από Echinodiscus tenuissimus -
Δείγματα Clypeaster aegypticus, που δείχνει τα εσωτερικά διαμερίσματα του ζώου
.jpg)
.JPG)
Ταξινομικές υποδιαιρέσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σύμφωνα με τον ιστότοπο World Register of Marine Species, στα κλυπεαστερώδη περιλαμβάνονται οι εξής υποτάξεις, ανθυποτάξεις και εξαφανισμένες οικογένειες (το σύμβολο † υποδηλώνει τις εξαφανισμένες οικογένειες):
- Υπόταξη κλυπεαστέρινα (Clypeasterina)
- Οικογένεια κλυπεαστερίδες (Clypeasteridae), L. Agassiz, 1835
- Οικογένεια φοσουλαστερίδες (Fossulasteridae), Philip & Foster, 1971 †
- Οικογένεια σκουτελινοϊδίδες (Scutellinoididae), Irwin, 1995 †
- Οικογένεια κωνοκλυπίδες (Conoclypidae), von Zittel, 1879 †
- Οικογένεια Faujasiidae, Lambert, 1905 †
- Οικογένεια ολιγοπυγίδες (Oligopygidae), Duncan, 1889 †
- Οικογένεια πλησιολαμπαδίδες (Plesiolampadidae), Lambert, 1905 †
- Υπόταξη σκουτέλινα (Scutellina)
- Ανθυπόταξη λαγανίμορφα (Laganiformes)
- Οικογένεια εχινοκυαμίδες (Echinocyamidae), Lambert & Thiéry, 1914
- Οικογένεια φιμπουλαριίδες (Fibulariidae), Gray, 1855
- Οικογένεια λαγανίδες (Laganidae), Desor, 1858
- Ανθυπόταξη σκουτελίμορφα (Scutelliformes)
- Οικογένεια εχιναραχνιίδες (Echinarachniidae), Lambert στους Lambert & Thiéry, 1914
- Οικογένεια ηωσκουτελίδες (Eoscutellidae), Durham, 1955 †
- Οικογένεια πρωτοσκουτελίδες (Protoscutellidae), Durham, 1955 †
- Οικογένεια ροτουλίδες (Rotulidae), Gray, 1855
- Υπεροικογένεια σκουτελίδια (Scutellidea), Gray, 1825
- Οικογένεια αμπερτελίδες (Abertellidae), Durham, 1955 †
- Οικογένεια αστροκλυπεΐδες (Astriclypeidae), Stefanini, 1912
- Οικογένεια δενδραστερίδες (Dendrasteridae), Lambert, 1900
- Οικογένεια μελλιτίδες (Mellitidae), Stefanini, 1912
- Οικογένεια μονοφοραστερίδες (Monophorasteridae), Lahille, 1896 †
- Οικογένεια σκουταστερίδες (Scutasteridae), Durham, 1955 †
- Οικογένεια σκουτελίδες (Scutellidae), Gray, 1825
- Οικογένεια ταϊβαναστερίδες (Taiwanasteridae), Wang, 1984
- Οικογένεια σκουτελινίδες (Scutellinidae), Pomel, 1888a †
- Ανθυπόταξη λαγανίμορφα (Laganiformes)
Συμπεριφορά και ενδιαίτημα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα κλυπεαστερώδη μπορούν να βρεθούν σε παραλιακές περιοχές της εύκρατης και της τροπικής ζώνης, σε όλες τις ηπείρους της Γης.[6] Ζουν σε αβαθή σημεία κάτω από τη μέση στάθμη της αμπώτιδας, επάνω ή μόλις κάτω από την επιφάνεια του βυθού, σε μέρη όπου ο βυθός είναι αμμώδης ή λασπώδης. Το «κοινό δολάριο της άμμου», το είδος Echinarachnius parma, συναντάται στο Βόρειο Ημισφαίριο, από τη ζώνη της παλίρροιας μέχρι τα βάθη του ωκεανού, ενώ το λεγόμενο «δολάριο-κλειδαρότρυπα» (τρία είδη του γένους Mellita) μπορεί να παρατηρηθεί σε πολλές διαφορετικές παραλίες της Καραϊβικής.
Οι μαλακές ακανθοειδείς προεξοχές, που υπάρχουν όχι μόνο στην κάτω, αλλά και στην επάνω, σχεδόν επίπεδη, πλευρά ενός κλυπεαστερώδους, του επιτρέπουν όχι μόνο να μετακινείται, αλλά και να σκάβει και να κρύβεται στον βυθό, ακόμα και ολόκληρο, αναζητώντας καταφύγιο ή τροφή. Λεπτότατα τριχίδια καλύπτουν αυτές τις προεξοχές.[9] Τα ζώα αυτά τρέφονται συνήθως με φύκη και διάχυτα οργανικά υλικά που βρίσκονται στον θαλάσσιο πυθμένα, ωστόσο κάποια είδη γέρνουν στο ένα πλευρό τους προκειμένου να ανυψωθούν λίγο από τον πυθμένα και να συλλάβουν οργανικά υλικά που επιπλέουν και μεταφέρεται απ ocean currents.[8]
Τα «δολάρια της άμμου» συγκεντρώνονται συχνά σε κάποια μέρη στον πυθμένα. Υπάρχουν αποκλειστικώς αρσενικά και θηλυκά άτομα, καθώς δεν παρατηρείται ερμαφροδιτισμός. Καθώς συμβαίνει και με τα περισσότερα άλλα εχινοειδή, τα γεννητικά κύτταρα απελευθερώνονται στο νερό και η γονιμοποίηση γίνεται έξω από το σώμα. Οι νηκτές προνύμφες μεταμορφώνονται ακολουθώντας μια σειρά από αρκετά στάδια, ώσπου να αρχίσει να σχηματίζεται ο ενδοσκελετός, οπότε το ζώο καθίσταται βενθικό, δηλαδή αρχίζει να ζει στον βυθό.
Το 2008 ανακαλύφθηκε ότι οι προνύμφες πολλών κλυπεαστερωδών μπορούν να κλωνοποιούν τους εαυτούς τους, και μάλιστα για δύο ή τρεις διαφορετικές αιτίες: όταν ένας θηρευτής τους βρίσκεται κοντά, οι προνύμφες ορισμένων ειδών χωρίζονται στα δύο, σε μια διαδικασία αγενούς (χωρίς το σμίξιμο θηλυκού και αρσενικού γένους) αναπαραγωγής (κλωνοποιήσεως) όταν αισθάνονται κάποιο κίνδυνο. Η διαδικασία αυτή μπορεί να χρειασθεί έως και ένα εικοσιτετράωρο και δημιουργεί προνύμφες που είναι κατά 2/3 μικρότερες από το αρχικό μέγεθος των προγόνων τους, μια ιδιότητα που μπορεί να τις βοηθεί να κρύβονται καλύτερα από τους θηρευτές τους.[10] Οι προνύμφες των συγκεκριμένων ειδών αισθάνονται την παρουσία ψαριών που μπορεί να τις φάνε ανιχνεύοντας την παρουσία ιχνών διαλυμένης στο νερό βλέννας από το ψάρι ή τα ψάρια αυτά. Η επακόλουθη κλωνοποίηση διπλασιάζει τον αριθμό των προνυμφών και μειώνει στο μισό το μέγεθος της καθεμιάς, γεγονός που επιτρέπει την καλύτερη διαφυγή τους από την προσοχή του θηρευτή. Από την άλλη, ίσως να καθίστανται έτσι τρωτές σε επιθέσεις από μικρότερους θηρευτές, όπως είναι τα καρκινοειδή. Μια άλλη αιτία για κλωνοποίηση είναι η ταχεία αύξηση του πληθυσμού όταν υπάρχει αφθονία τροφής ή όταν η θερμοκρασία του νερού είναι η βέλτιστη για το συγκεκριμένο είδος. Μια τρίτη πιθανή αιτία, αντιθέτως, είναι ίσως η αποφυγή της απώλειας των ιστών που κανονικά χάνονται καιτά τη μεταμόρφωση σε επόμενο στάδιο.
Το πεπλατυσμένο σχήμα και σκελετός των κλυπεαστερωδών τους διευκολύνει στο να θάβουν τους εαυτούς τους μέσα στην άμμο (ή τη λάσπη) και να παραμένουν έτσι καλά κρυμμένα από τους δυνητικούς θηρευτές τους.[8] Αυτοί οι θηρευτές είναι ψάρια όπως ο γάδος ή το συγγενές είδος Melanogrammus aeglefinus, η γλώσσα, ο αρχόσαργος και κάποια λαβράκια (του γένους ημικόσσυφος). Αυτά τα ψάρια έχουν ως λεία τους τα κλυπεαστερώδη αδιαφορώντας για τον σκληρό ενδοσκελετό τους, που αποτελείται από ανθρακικό ασβέστιο.[9]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ «Sand Dollar Facts». ThoughtCo. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2020.
- ↑ «Everything You Need to Know About the Sand Dollar» Sand Dollar Shelling Marco Island Boat Tours». 29 Νοεμβρίου 2021.
- ↑ Bryant, David· Ingram, Charlotte (2003). Georgia's Amazing Coast: Natural Wonders from Alligators to Zoeas. Athens, Georgia: University of Georgia Press.
- ↑ «Rapid Evolution in Echinoids» (PDF). palaeontology.palass-pubs.org. 27 Ιουλίου 2011. Αρχειοθετήθηκε 2011-07-27 στο Wayback Machine.
- ↑ The Paleobiology Database
- ↑ 6,0 6,1 Encyclopedia of Animals. Great Neck Publishing. 2017.
- ↑ «Sand Dollar Printout - Enchanted Learning Software». Enchanted Learning. 2000.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Grzimek, Bernhard (2004) [2003]. Grzimek's animal life encyclopedia. Neil Schlager, Donna Olendorf, American Zoo and Aquarium Association (2η έκδοση). Detroit: Gale. ISBN 0-7876-5362-4.
- ↑ 9,0 9,1 Sayre, April Pulley (1996). Seashore (1η έκδοση). Νέα Υόρκη: Twenty-First Century Books. ISBN 0-8050-4085-4.
- ↑ Choi, Charles Q. (Μάιος 2008). «Split Defense». Scientific American 298 (5): 38. doi:. Bibcode: 2008SciAm.298e..38C. https://www.scientificamerican.com/article/split-defense/.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Η τάξη Clypeasteroida στο Ολοκληρωμένο Σύστημα Ταξινομικών Πληροφοριών (ITIS)
- Κλιπ 3,5 λεπτών με τον κύκλο ζωής του όμορφου είδους Clypeaster subdepressus (συνοδευτικό κείμενο στην πορτογαλική)