Ιωάσαφ Ξωπατέρας
| Ιωάσαφ Ξωπατέρας | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | Ιωάννης Μαρκάκης 1788 Μανουσιανά Ηρακλείου |
| Θάνατος | 1828 |
| Ψευδώνυμο | Ξωπατέρας ή Ξέπαπας |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | αγωνιστής, μοναχός |
Ο Ιωάσαφ Ξωπατέρας ή Ξέπαπας (1788-1828) (κατά κόσμον Ιωάννης Μαρκάκης[1]) ήταν Κρητικός αγωνιστής στις επαναστάσεις που έγιναν στην Κρήτη κατά την περίοδο 1810-1828. Ήταν μοναχός στην Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας Ηρακλείου. Πολέμησε επανειλημμένα τους Τούρκους που είχαν υποδουλώσει την Κρήτη. Πέθανε το 1828, όταν οι Τούρκοι τον πολιόρκησαν στον πύργο της μονής της Παναγίας, γεγονός το οποίο τον πέρασε στη σφαίρα του θρύλου.
Πρώτα χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ιωάσαφ Ξωπατέρας γεννήθηκε το 1788 στον οικισμό Μανουσιανά της επαρχίας Καινουρίου, στον νομό Ηρακλείου Κρήτης. Σε νεαρή σχετικά ηλικία έγινε μοναχός στην Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας της επαρχίας Πυργιωτίσσης στον νομό Ηρακλείου[2].
Πρώιμη επαναστατική δράση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ενώ βρισκόταν στο μοναστήρι, ο Ιωάσαφ ήρθε σε επαφή με Κρητικούς οπλαρχηγούς, όπως ο Μιχαήλ Κόρακας, ο Νικόλαος Μαλικούτης και ο Φραγκιάς Μαστραχάς[3] και τέθηκε υπό την αρχηγία του Μιχαήλ Κουρμούλη[2]. Το 1810 σκότωσε έναν γενίτσαρο επειδή πρόσβαλε την οικογένειά του[3] και με αυτόν τον τρόπο ξεκίνησε την ενεργό δράση του ως αγωνιστής. Λόγω της δραστηριότητάς του, οι Τούρκοι τον ονόμασαν ντελή παπά (τρελό παπά) και Χαΐνη, δηλαδή προδότη, αχάριστο[1].
Αποσχηματισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Επειδή ο μοναχός Ιωάσαφ είχε γίνει ενοχλητικός για τους Τούρκους, οι τουρκικές αρχές του Ηρακλείου άσκησαν πίεση στον Μητροπολίτη της περιοχής, ζητώντας του να τον τιμωρήσει. Έτσι ο Μητροπολίτης αναγκάστηκε να αποσχηματίσει τον Ιωάσαφ, που γι’ αυτό τον λόγο ονομάστηκε Ξωπατέρας ή Ξεπατέρας ή Ξώπαπας[1]. Σύμφωνα με άλλους, ο Μητροπολίτης τον καθαίρεσε γιατί ο Ιωάσαφ είχε προβεί σε παράνομο γάμο[2][4]. Πάντως, ο Ξωπατέρας εξακολούθησε να βρίσκεται στο μοναστήρι της Οδηγήτριας, το οποίο είχε μεταβληθεί σε επαναστατικό κέντρο, καθώς εκεί συγκεντρώνονταν πολλοί οπλαρχηγοί.
Ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ξώπαπας φαίνεται ότι έκανε ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνάντησε τον ίδιο τον Σουλτάνο, ο οποίος θαύμασε το παρουσιαστικό και τον χαρακτήρα του. Κατά την επιστροφή του από την Κωνσταντινούπολη, ο Ξωπατέρας επισκέφτηκε την Αγία Λαύρα και παρέδωσε εκεί εμπιστευτικά έγγραφα και χρήματα που είχαν συγκεντρώσει οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης για τους επαναστατημένους ομοεθνείς τους[4].
Δολοφονία Αγριολίδη-Πολιορκία Μονής Οδηγήτριας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τον Φεβρουάριο του 1828 ο Ξωπατέρας σκότωσε τον γνωστό γενίτσαρο Αγριολίδη ή Αργολίδη, γεγονός που αναστάτωσε τους Τούρκους. Έτσι, ένα τουρκικό σώμα 800 (κατ’ άλλους 3.000) ανδρών, κινήθηκε εναντίον του μοναστηριού της Οδηγήτριας[4], όπου βρισκόταν ο Ξωπατέρας μαζί με την αδελφή του, πέντε μοναχούς και πέντε λαϊκούς. Κάποιοι Έλληνες οπλαρχηγοί που θέλησαν να έρθουν σε βοήθειά τους, δεν το κατόρθωσαν, γιατί είχε πλημμυρίσει ο ποταμός Γεροπόταμος, οπότε ήταν απροσπέλαστος[3].
Οι ελάχιστοι υπερασπιστές του μοναστηριού έμειναν χωρίς εξωτερική βοήθεια και οχυρώθηκαν στον πύργο της μονής. Οι Τούρκοι τους πολιόρκησαν και οι Έλληνες πρόβαλαν αντίσταση για τρεις μέρες. Την τρίτη μέρα όλοι οι συμπολεμιστές του Ξωπατέρα, εκτός από την αδερφή του, είχαν πεθάνει. Αυτός, τραυματισμένος στο χέρι, συνέχισε να πολεμάει. Δοκίμασε μάλιστα να αποκρούσει τους Τούρκους πετώντας τους κυψέλες με μέλισσες, χωρίς σημαντικά αποτελέσματα[5].
Θάνατος του Ξωπατέρα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι Τούρκοι για να τον αναγκάσουν να παραδοθεί, πυρπόλησαν τον πύργο στον οποίο ήταν οχυρωμένος. Τότε ο Ξωπατέρας, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια, πήδηξε από τον πύργο ανάμεσά τους και σκότωσε γύρω στους 30 Τούρκους, πριν αυτοί τον σκοτώσουν. Η αδερφή του συνελήφθη ζωντανή. Μετά τον θάνατό του οι Τούρκοι περιέφεραν το κεφάλι του στην περιοχή σαν δείγμα του θριάμβου τους και κατόπιν υποχρέωσαν την αδερφή του να το μεταφέρει στον Μουσταφά πασά στο τουρκικό στρατόπεδο του Τυμπακίου[2]. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Ξωπατέρας είχε κατορθώσει να φυγαδεύσει την αδερφή του μία ημέρα προ της πυρπόλησης του πύργου από τους Τούρκους[3].
Ο Ξωπατέρας στη λαϊκή ποίηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο κρητικός λαός που θαύμαζε τον Ξωπατέρα, συνέθεσε προς τιμήν του παραδοσιακά τραγούδια, τα οποία εξυμνούν τα κατορθώματά του και τον θάνατό του[5]. Το πιο γνωστό απ' αυτά είναι το Τραγούδι του Ξωπατέρα, το οποίο σώζεται και σε παραλλαγές[6][7]:
Πουλιὰ μὴ κηλαϊδήσετε Σαββάτο γὴ Δευτέρα,
γιατί τὸν ἐσκοτώσανε προχθὲς τὸν Ξωπατέρα.
Οὔτε ’ς τὴν Κρήτη ’κούστηκε οὔτε στὴν Ἐγγλιτέρα,
νὰ πολεμήσῃ τὴν Τουρκιὰ ὡσὰν τὸν Ξωπατέρα...
Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Ι.Π.Σ.Μ. Οδηγήτριας και τα Ερημητήριά της (2013), σελ. 26
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Καλομενόπουλος, σελ. 630
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «Ι.Μ.Οδηγήτριας». 27 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Οκτωβρίου 2007.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Ι.Π.Σ.Μ. Οδηγήτριας και τα Ερημητήριά της (2013), σελ. 27
- ↑ 5,0 5,1 Ι.Π.Σ.Μ. Οδηγήτριας και τα Ερημητήριά της (2013), σελ. 28
- ↑ Φαφουτάκης 1889, σελ. 79-81
- ↑ Jeannaraki 1876, σελ. 59-60
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Jeannaraki, A. (1876). Άσματα κρητικά μετά διστίχων και παροιμιών. Leipzig: F. A. Brockhaus.
- Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Οδηγήτριας και τα Ερημητήριά της (Δ΄ έκδ.) (2013). (Παρθένιος Εισαγ.) Θεσσαλονίκη: Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Οδηγητρίας. Ανακτήθηκε από http://www.imodigitrias.gr/Arthra/IM_Odigitrias_Ekdosh_2013.pdf (Προσπέλαση 22-03-2022).
- Καλομενόπουλος Ν. (χ.χ.) Ξεπατέρας. Δρανδάκης Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 18, Β΄ έκδοση. Αθήνα: Ο Φοίνιξ.
- Ο Θρυλικός "Ξωπατέρας".... (27 Οκτωβρίου 2007). Ιερά Μονή Οδηγήτριας. Ανακτήθηκε από https://web.archive.org/web/20071027133413/http://www.imodigitrias.gr/Xopateras_1.htm (Προσπέλαση 22-03-2022).
- Φαφουτάκης Π. (1889). Συλλογή ηρωικών κρητικών ασμάτων εις την δημώδη γλώσσαν. Αθήνα: Εκ του Τυπογραφείου της “Αθηναΐδος”.