Δωρεά

Η δωρεά είναι μία σύμβαση, με την οποία ο δωρητής αναλαμβάνει την υποχρέωση να μεταβιβάσει και να παραδώσει στον δωρεοδόχο πράγμα ή δικαίωμα. Είναι σύμβαση ετεροβαρής χαριστική, επειδή μόνο το ένα μέρος (ο δωρητής) αναλαμβάνει υποχρεώσεις, ενώ το άλλο μέρος δεν οφείλει αντιπαροχή. Ρυθμίζεται στον Αστικό Κώδικα στα άρθρα 496-512. Η δωρεά δεν είναι μονομερής δικαιοπραξία: έχει καταρτιστεί έγκυρα, μόνο αν την έχει αποδεχθεί και ο δωρεοδόχος. Ο λόγος που ο νόμος το απαιτεί αυτό είναι η προστασία της ιδιωτικής αυτονομίας του δωρεοδόχου: κανείς δεν μπορεί να γίνει αποδέκτης παροχών χωρίς τη θέλησή του. Η δωρεά για να είναι έγκυρη απαιτείται να περιβληθεί τον συμβολαιογραφικό τύπο. Επί κινητών όμως η ακυρότητα θεραπεύεται και η δωρεά ισχύει ως έγκυρη, αν ο δωρητής παραδώσει το πράγμα στον δωρεοδόχο. Ο δωρητής ευθύνεται για ελαττώματα του αντικειμένου της δωρεάς μόνο για δόλο και βαρειά αμέλεια. Η δωρεά μπορεί να ανακληθεί από τον δωρητή, αν ο δωρεοδόχος "φάνηκε με βαρύ του παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή ή στο σύζυγο ή σε στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει το δωρητή" εντός έτους από την εκδήλωση της αχαριστίας.

Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 509 του Αστικού Κώδικα, ανάκληση της δωρεάς γίνεται με δήλωση προς τον δωρεοδόχο. Αφού γίνει η ανάκληση αποσβήνεται η υποχρέωση του Δωρητή για παροχή και αναζητείται η παροχή που εκπληρώθηκε, σύμφωνα με τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό.

Από τις οικείες διατάξεις προκύπτουν τέσσερις περιπτώσεις απόσβεσης του δικαιώματος της ανάκλησης, πλέον συγκεκριμένα σύμφωνα με το άρθρο 510 του Αστικού Κώδικα: Η ανάκληση αποκλείεται, αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στον δωρεοδόχο ή αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης. Δεν επιτρέπεται ανάκληση ύστερα από το θάνατο του δωρεοδόχου.

Αν με τη σύμβαση της δωρεάς συμφωνηθεί να περιέλθει το πράγμα στον δωρεοδόχο μετά τον θάνατο του δωρητή, η δωρεά ονομάζεται δωρεά αἰτίᾳ θανάτου και ρυθμίζεται από τα άρθρα 2032-2035 του Αστικού Κώδικα στο Κληρονομικό Δίκαιο (χωρίς ιδιαίτερες αποκλίσεις από την κανονική δωρεά). Η δωρεά αιτία θανάτου είναι μια από τις ελάχιστες κληρονομικές συμβάσεις. Κατ' αντιδιαστολή η κανονική δωρεά ονομάζεται δωρεά ἐν ζωῇ.

Επειδή εμφανίζεται συχνά το φαινόμενο ο γονέας, για να παρακάμψει τις υποχρεωτικές διατάξεις περί νόμιμης μοίρας και να αφήσει σε κάποιο από τα τέκνα του λιγότερο από ό,τι θα δικαιούνταν, να δωρίζει την περιουσία του στα υπόλοιπα τέκνα του όσο είναι εν ζωή, ώστε να μην απομένει κληρονομιαία περιουσία κατά τον θάνατό του, ο νόμος προβλέπει ότι στην κληρονομιαία περιουσία συνυπολογίζεται και οποιαδήποτε δωρεά που ο κληρονομούμενος έκανε στα τελευταία δέκα χρόνια πριν από το θάνατό του. Αν εξαιτίας μιας τέτοιας δωρεάς η κληρονομία που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα, δίνει ο Αστικός Κώδικας στο Κληρονομικό Δίκαιο τη δυνατότητα στον αδικημένο κληρονόμο να κάνει τη λεγόμενη "μέμψη άστοργης δωρεάς", να ζητήσει δηλαδή την ανατροπή της δωρεάς (ΑΚ 1835-1838).

Γονική παροχή

Διαφέρει από τη δωρεά η γονική παροχή (ΑΚ 1509) που αποτελεί περιουσιακή παροχή που γίνεται από γονέα σε τέκνο είτε για τη δημιουργία ή διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας είτε για την έναρξη ή εξακολούθηση επαγγέλματος και τυγχάνει συνήθως ιδιαίτερης φορολογικής μεταχείρισης. Η γονική παροχή σε σχέση με τη δωρεά:

1) είναι άτυπη (δεν εφαρμόζεται το 498 ΑΚ)

2) ο παρέχων γονέας δεν ευθύνεται μόνο για δόλο και βαριά αμέλεια (δεν εφαρμόζεται το ΑΚ 499)

3) ο παρέχων γονέας δεν μπορεί να αρνηθεί την εκπλήρωση της παροχής λόγω απορίας (δεν εφαρμόζεται το ΑΚ 501)

4) δεν ανακαλείται (δεν εφαρμόζονται τα ΑΚ 505 επ.)

5) δεν μπορεί να προσβληθεί με μέμψη άστοργης δωρεάς κατά τα ως άνω (δεν εφαρμόζονται τα ΑΚ 1835 επ.)

Σημειώνεται ότι η γονική παροχή αποτελεί δωρεά ως προς το μέρος που υπερβαίνει το μέτρο που επιβάλλουν οι περιστάσεις, σε σχέση με το σκοπό για τον οποίο γίνεται (είτε δημιουργία ή διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας είτε έναρξη ή εξακολούθηση επαγγέλματος). Στο βαθμό που η γονική παροχή αποτελεί δωρεά, εφαρμόζονται όλες οι ως άνω διατάξεις που αφορούν τη δωρεά.

Σε συμβόλαια γονικής παροχής, συχνά αναγράφεται ο όρος περί καταλογισμού ή μη της παροχής στην νόμιμη μοίρα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, εφαρμόζονται τα οριζόμενα στο άρθρο 1833 του Αστικού Κώδικα. Στη νόμιμη μοίρα καταλογίζονται οι παροχές σε μεριδούχο, με την αξία που είχαν όταν έγιναν, εφόσον προσθέτονται στην κληρονομιά σύμφωνα με το άρθρο 1831, εκτός αν ο κληρονομούμενος όρισε διαφορετικά, όταν έδωσε την παροχή. Ο καταλογισμός γίνεται και αν στη θέση του κατιόντος που έλαβε την παροχή, υπεισέρχεται ως μεριδούχος άλλος κατιών.