Δικαίωμα επισκευής

Το Δικαίωμα στην Επισκευή είναι ένα κίνημα που ξεκίνησε από καταναλωτές στις Η.Π.Α. Το δικαίωμα στην επισκευή αρχικά είχε τεθεί γύρω από το δικαίωμα των καταναλωτών και ανεξάρτητων συνεργείων αυτοκινήτων να μπορούν να έχουν πλήρη πρόσβαση στις ίδιες πληροφορίες και εγχειρίδια συναρμολόγησης που οι αυτοκινητοβιομηχανίες παρέχουν στους επίσημους προμηθευτές και αντιπροσωπείες. Το κίνημα είχε επιτυχία παρά την αντίσταση μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών και αντιπροσωπειών, και νόμοι υπογράφτηκαν στη Μασαχουσέτη των Η.Π.Α. το 2001 και 2012, ενοποιήθηκαν στις 26 Νοεμβρίου 2013, ενώ στις αρχές του 2014 ο νόμος τυποποιήθηκε και τέθηκε υπό εφαρμογή σε όλες τις 50 πολιτείες των Η.Π.Α.

Το κίνημα έχει επεκταθεί τα τελευταία χρόνια για να καλύψει τις ανάγκες των καταναλωτών πέρα από τα αυτοκίνητα, με μεγαλύτερους υποστηρικτές στην αγορά των ηλεκτρονικών συσκευών και στα αγροτικά μηχανήματα, αφού καινούριες συσκευές και μηχανήματα άρχισαν να αξιοποιούν έξυπνα υπολογιστικά συστήματα τα οποία οι χρήστες δεν επιτρέπεται να έχουν πρόσβαση και να ελέγξουν μόνοι τους παρά μόνο οι επίσημοι αρμόδιοι και συνεργάτες των κατασκευαστών τους. Με την αμφιβολία περί δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και το βασικό ερώτημα του κινήματος να είναι η δυνατότητα του ιδιώτη να έχει τον πλήρη έλεγχο των προϊόντων που έχει αγοράσει, το κίνημα για το δικαίωμα επισκευής έχει αποκτήσει υποστηρικτές σε Αμερική και Ευρώπη, και συνεχίζει να επεκτείνεται παγκοσμίως. Η ανάγκη για πρόσβαση σε εγχειρίδια και λεπτομερείς οδηγίες χρήσης και συναρμολόγησης μεγαλώνει χρόνο με το χρόνο, ειδικά μετά από τις αποκαλύψεις στα τέλη του 2017 όπου μεγάλες εταιρίες τεχνολογίας, όπως η Apple, βρέθηκαν να σαμποτάρουν επίτηδες παλαιά μοντέλα τους προκειμένου να εξαναγκάσουν τους χρήστες να αγοράσουν τα καινούρια μοντέλα που έχουν στην αγορά.

Το κίνημα στις Η.Π.Α.

Οι αρχές του κινήματος μπορούν να βρεθούν στις τροπολογίες του 1990 περί καθαρού αέρα, το οποίο εξανάγκαζε όλα τα οχήματα που θα κατασκευάζονταν μετά το 1994 να φέρουν ηλεκτρονικά υπολογιστικά συστήματα για να ελέγχουν τους ρίπους των αυτοκινήτων. Μέσα σε αυτήν την τροπολογία βρισκόταν επίσης η απαίτηση να παρέχονται από τις αυτοκινητοβιομηχανίες οι ίδιες υπηρεσίες πληροφοριών ρύπων τόσο στα ανεξάρτητα συνεργεία όπως και στα επίσημα. Στην Καλιφόρνια ειδικά πέρασε ειδικούς νόμους να παρέχονται όλα τα εργαλεία και πληροφοριακά συστήματα που χρησιμοποιούνται για τη συντήρηση αυτά τα υπολογιστικά συστήματα σε όλους τους χρήστες και συνεργεία ανεξαιρέτως.

Καθώς όμως η τεχνολογία των αυτοκινήτων εξελισσόταν, τα υπολογιστικά συστήματα των αυτοκινήτων εξελίχτηκαν και είχαν τον έλεγχο κρίσιμων συστημάτων του αυτοκίνητου, όπως είναι τα φρένα, οι μίζες του αμαξιού, οι αερόσακοι, οι μηχανισμοί διεύθυνσης και άλλα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η επισκευή, συντήρηση και επιδιόρθωση αυτοκινήτων να καταστεί υπηρεσία υψηλής τεχνολογίας, με υπολογιστικά διαγνωστικά εργαλεία να αντικαθιστούν την εμπειρία του μηχανικού. Αυτές οι εξελίξεις έκαναν τις αυτοκινητοβιομηχανίες να είναι οι φύλακες ειδικών πληροφοριών που ήταν κρίσιμες και αναγκαίες για τη συντήρηση των αυτοκίνητων, όπως και για την παροχή ειδικών εξαρτημάτων που θα μπορούσαν να επιδιορθώσουν βλάβες σε αυτά τα συστήματα.

Μετά από μια εκτενή περίοδο δημόσιας συζήτησης μεταξύ των υποστηρικτών του κινήματος και αυτών που εναντιώνονταν σε αυτό, οι πρώτοι νόμοι άρχισαν να εμφανίζονται σε πολιτειακό περιβάλλον, με το 2001 να αναφέρεται για πρώτη φορά, και διάφορες μορφές του νόμου να υπογράφεται και να ψηφίζεται την επόμενη δεκαετία, με μεγαλύτερη νίκη η ψήφιση του νομοσχεδίου στην πολιτεία της Μασαχουσέτης τις 6 Νοεμβρίου 2012, με 86% των ψήφων να τάσσονται υπέρ της ψήφισής του. Μετά την ψήφισή του, οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες υποχώρησαν και ο νόμος κατάφερε να εφαρμοστεί σε εθνικό επίπεδο, στις αρχές του 2014, με τη συμβολή τεσσάρων ενώσεων καταναλωτών, οι Automotive Aftermarket Industry Association, Coalition for Auto Repair Equality, Alliance of Automobile Manufacturers, και Association for Global Automakers, οι οποίες υπέγραψαν ένα υπόμνημα βασισμένο στο νόμο της Μασαχουσέτης το οποίο έθεσε σε ισχύ τον νόμο σε όλες τις 50 πολιτείες των Η.Π.Α.

Την ίδια περίοδο, άρχισε στις Η.Π.Α. με τη βοήθεια του διαδικτύου να συσπειρώνονται και να οργανώνονται κοινότητες οι οποίες είχαν ως σκοπό την ανταλλαγή γνώσεων για επιδιόρθωση και συντήρηση προϊόντων. Με την επέλαση όλο και πιο δρακόντειων τεχνικών από τον κλάδο της τεχνολογίας, όπως το κλείδωμα των τεχνολογιών από τις εταιρίες και την ολοένα και πιο δύσκολη την επιδιόρθωση συσκευών, διάφοροι οργανισμοί όπως το iFixIt και η Repair.org άρχισαν να επιδιώκουν νομική παρουσίαση προκειμένου να σταματήσουν το μονοπώλιο των εταιριών στον κλάδο της επιδιόρθωσης των συσκευών, με απόγειο πόσο κρίσιμης ήταν η κατάσταση όταν ασκήθηκε αγωγή κατά της Apple προκειμένου να εξυπηρετεί με πιο εύκολο τρόπο την αντικατάσταση μπαταριών, αν και παραμένει πιο φθηνό κι εύκολο η αγορά καινούριου προϊόντος της από την επιδιόρθωσή του.

Τον Ιούλιο του 2017, εταιρίες τεχνολογίας και τηλεπικοινωνίας όπως η Apple και η AT&T, ανέφεραν ότι σκοπεύουν να κινηθούν νομικά και να αντιμετωπίσουν στα δικαστήρια το κίνημα και να υπερασπιστούν τη τωρινή νομοθεσία που έχει τις εταιρίες να κρατάνε κρυφές τις πληροφορίες για τα πιο ευαίσθητους και κρίσιμους μηχανισμούς των συσκευών που κατασκευάζουν. Συνολικά, υπάρχουν 8 καινούριες νομοθεσίες σε αντίστοιχο αριθμών πολιτειών όπου υπερασπίζονται το δικαίωμα των καταναλωτών στην επισκευή, με μόνη την πολιτεία της Νεμπράσκα να έχει οργανώσει ανοικτές ακροάσεις για να ακούσει τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών. Ωστόσο, η πίεση φαίνεται να αποδίδει, καθώς η Apple, σε μια πρωτοφανή κίνηση για την εταιρία, ανακοίνωσε ότι θα διέθετε 400 μηχανές κατασκευής οθονών υψηλής τεχνολογίας σε συνεργεία επιδιόρθωσης που δεν της ανήκουν.

Πέρα από τον τεχνολογικό τομέα, το κίνημα έχει μεγάλη επιρροή και στον αγροτικό κόσμο. Αγρότες, που για δεκαετίες είχαν την τάση να επισκευάζουν μόνοι τους τα αγροτικά μηχανήματά τους, βρίσκονται στη θέση να μη μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση στις επιδιορθώσεις των ολοένα και πιο περίπλοκων τεχνολογικά μηχανημάτων τους, χωρίς ωστόσο τα επίσημα σημεία επιδιόρθωσης να είναι εύκολα διαθέσιμα. Το κίνημα εκεί έχει μεγάλη ώθηση και  Η εταιρία παραγωγής αγροτικών μηχανημάτων John Deere έχει βγάλει επίσημη στάση κατά του κινήματος, ενώ ο πρόεδρός της έβγαλε γράμμα που εναντιώνεται στο κίνημα.

Το κίνημα στην Ευρώπη

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη θέσει σε εφαρμογή κατάλληλους νόμους προκειμένου οι κάτοικοί της να έχουν δικαίωμα στην επισκευή και την επιδιόρθωση ηλεκτρονικών αντικειμένων τους. Απώτερος σκοπός της είναι η μείωση των τεχνολογικών ρίπων που προέρχονται από προϊόντα με μικρό κύκλο ζωής και τα οποία μετά το πέρας του κύκλου τους πετιούνται και συγκεντρώνονται σε χωματερές. Αν και υπάρχουν ήδη κανονισμοί και νομοθεσίες σε ισχύ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως ο νόμος 99/44/EC του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που τέθηκε σε ισχύ στις 7 Ιουλίου 1999 και τροποποιήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2011, που προστατεύουν κυρίως τους καταναλωτές και τους δίνουν τη δυνατότητα για επιστροφή και δωρεάν επισκευή αγορασμένων προϊόντων, δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος νόμος που να δίνει δικαίωμα στους καταναλωτές και στους ανεξάρτητους προμηθευτές και επισκευαστές πρόσβαση σε κατάλληλα εργαλεία, υλικά και οδηγίες για όλα τα προϊόντα.

Η ανεξάρτητη καμπάνια Right to Repair Campaign κατάφερε και έκανε τις πρώτες επίσημες νύξεις και βοήθησε στην τροποποίηση και εφαρμογή των νόμων Euro 5 και Euro 6, οι οποίοι αντιμετώπιζαν τους ρίπους των αυτοκινήτων και όπου ελέγχονταν, παρόμοια με τις κινήσεις Αμερικανικών οργανισμών, ώθησαν στην ανοικτή πλατφόρμα επιδιόρθωσης αυτοκινήτων, με άμεση εφαρμογή για όλα τα αυτοκίνητα που έχουν κατασκευαστεί από το 2009 και μετά. Λόγω ιδιαιτεροτήτων του προηγούμενου νόμου (Block Exemption Regulations – BER) που ισχύει από το 1995 και τροποποιήθηκε το 2002, οι αυτοκινητοβιομηχανίες δεν χρειάζεται να έχουν ανοικτό περιβάλλον για τα παλαιότερα μοντέλα τους, αναγκάζοντας παλαιότερους κατόχους οχημάτων να τα αντικαταστήσουν.

Τον Ιούλιο του 2017, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έθεσε το ζήτημα αυτό στο κοινοβούλιο και εξέφρασε τη δημιουργία νομοθεσία η οποία θα προστάτευε τα δικαιώματα των καταναλωτών στην επισκευή και επιδιόρθωση ιδιόκτητων συσκευών. Η νομοθεσία βρίσκεται στα αρχικά στάδια δημόσιας συζήτησής της και μια πρώιμη εκδοχή της που έχει βγει στη δημοσιότητα προβλέπει την καταπολέμηση του φαινομένου της «προγραμματισμένης απαξίωσης» (Planned Obsolescence), προϊόντων σχεδιασμένων με την προοπτική να σταματήσουν να λειτουργούν λίγο μετά το πέρας εγγύησης του προϊόντος. Η καταπολέμηση αυτού του φαινομένου γίνεται μέσα στη νομοθεσία αναγκάζοντας τις εταιρίες παραγωγής να φτιάχνουν προϊόντα σχεδιασμένα να αντέχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και να είναι repair-friendly, ενώ ταυτόχρονα δίνει το δικαίωμα στους καταναλωτές να επισκευάσουν τα προϊόντα τους σε καταστήματα επιδιόρθωσης της αρεσκείας τους, την κατάργηση των DRMs (Digital Rights Management) που χρησιμοποιούνται από εταιρείες τεχνολογίας, τηλεπικοινωνιών και άλλων, το οποίο περιορίζει σημαντικά που μπορεί να στραφεί ο χρήστης προκειμένου να επισκευάσει το προϊόν του.

Σε μια ξεχωριστή έρευνα, το 77% των ερωτηθέντων τάχθηκε υπέρ του Δικαιώματος στην Επισκευή.

Τα επιχειρήματα κατά του Δικαιώματος στην Επισκευή

Η πλειονότητα των επιχειρημάτων κατά του κινήματος προέρχονται από μεγάλες επιχειρήσεις σε διάφορους τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες, αυτοκινητοβιομηχανίες, αγροτικών μηχανημάτων. Το μεγαλύτερο επιχείρημα που χρησιμοποιείται είναι ότι μη εξειδικευμένοι μηχανικοί και ιδιώτες μπορούν να προκαλέσουν σημαντική ζημιά στα υπάρχοντα τους όσο και τους ίδιους. Το συγκεκριμένο επιχείρημα, αν και βάσιμο, έχει αντιμετωπιστεί από οργανισμούς που υποστηρίζουν το κίνημα όπως το Repair.org, που υποστηρίζουν ότι οι εταιρίες πρέπει να αναγράφουν επικίνδυνα εξαρτήματα και να παρέχουν πλήρεις οδηγίες για την αντικατάστασή τους και την αποφυγή ζημιών.

Στα μεγαλύτερα ονόματα μεταξύ των αντίπαλων του δικαιώματος στην επισκευή συγκαταλέγονται η Apple, η AT&T και η εταιρία κατασκευής αγροτικών μηχανημάτων John Deere.