Γλαδιόλα
| Γλαδιόλα | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Τυπικό είδος | ||||||||||||
| Gladiolus communis |
Η Γλαδιόλα (επιστημονική ονομασία: Gladiolus, από τα λατινικά, υποκοριστικό του gladius, σπαθί)[1] είναι γένος πολυετών βολβώδων ανθοφόρων φυτών της οικογένειας της ίριδας (Ιριδίδες).[2]
Το γένος απαντάται στην Ασία, τη Μεσογειακή Ευρώπη, τη Νότια Αφρική και την τροπική Αφρική. Το κέντρο της ποικιλομορφίας βρίσκεται στην περιοχή του Ακρωτηρίου.[3] Τα γένη Acidanthera, Anomalesia, Homoglossum και Oenostachys, που παλαιότερα θεωρούνταν διακριτά, περιλαμβάνονται τώρα στο Gladiolus.[4]
Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι γλαδιόλες αναπτύσσονται από στρογγυλούς, συμμετρικούς βολβούς[5] (παρόμοιους με τους κρόκους) που καλύπτονται από διάφορα στρώματα καφέ, ινωδών χιτώνων.[6]
Οι μίσχοι τους είναι γενικά δεν διακλαδίζονται, παράγοντας 1 έως 9 στενά, σε σχήμα σπαθιού, διαμήκη αυλακωτά φύλλα, κλεισμένα σε μια θήκη.[1] Το χαμηλότερο φύλλο είναι κοντύτερο από τα υπόλοιπα. Οι λεπίδες των φύλλων μπορεί να είναι επίπεδες ή σταυροειδείς σε διατομή.
Τα άνθη των μη τροποποιημένων άγριων ειδών ποικίλλουν από πολύ μικρά έως ίσως 40 mm σε διάμετρο, και ταξιανθίες που φέρουν οτιδήποτε από ένα έως πολλά λουλούδια. Οι θεαματικές γιγάντιες ταξιανθίες λουλουδιών στο εμπόριο είναι προϊόντα αιώνων υβριδισμού και επιλογής.
Οι ταξιανθίες των λουλουδιών είναι μεγάλες και μονόπλευρες, με μονόπλευρα, αμφιφυλόφιλα άνθη, καθένα από τα οποία έχει από 2 δερματώδη, πράσινα βράκτια. Τα σέπαλα και τα πέταλα είναι σχεδόν πανομοιότυπα στην εμφάνιση και ονομάζονται τέπαλα. Είναι ενωμένα στη βάση τους σε μια δομή σε σχήμα σωλήνα. Το ραχιαίο τέπαλο είναι το μεγαλύτερο, τοξοειδές πάνω από τους τρεις στήμονες. Τα εξωτερικά τρία τέπαλα είναι στενότερα. Το περιάνθιο έχει σχήμα χωνιού, με τους στήμονες να προσαρμόζονται στη βάση του. Ο στύλος έχει τρία νηματοειδή κλαδιά σε σχήμα κουταλιού, που το καθένα εκτείνεται προς την κορυφή.[7]
Η ωοθήκη είναι 3-λοβη με επιμήκεις ή σφαιρικές κάψουλες,[7] που περιέχει πολλούς, φτερωτούς καφέ σπόρους.
Αυτά τα λουλούδια έχουν διάφορα χρώματα, από ροζ έως κοκκινωπό ή ανοιχτό μωβ με λευκά σημάδια ή από λευκό έως κρεμ ή πορτοκαλί έως κόκκινο.[8]
Οικολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα είδη της Νότιας Αφρικής επικονιάζονταν αρχικά από μακρόγλωσσες ανθοφορίνες μέλισσες,[9] αλλά έχουν συμβεί κάποιες αλλαγές στο σύστημα επικονίασης, επιτρέποντας την επικονίαση και από άλλα έντομα.[10] Στις εύκρατες ζώνες της Ευρώπης πολλά από τα υβριδικά μεγάλα ανθοφόρα είδη γλαδιόλων μπορούν να επικονιαστούν από μικρές σφήκες. Στην πραγματικότητα, δεν είναι πολύ καλοί επικονιαστές λόγω των μεγάλων λουλουδιών των φυτών και του μικρού μεγέθους των σφηκών. Ένα άλλο έντομο σε αυτή τη ζώνη που μπορεί να δοκιμάσει λίγο από το νέκταρ των γλαδιόλων είναι η νυχτοπεταλούδα Macroglossum stellatarum που συνήθως γονιμοποιεί πολλά δημοφιλή λουλούδια κήπου όπως η πετούνια, η ζίννια, ο δίανθος και άλλα.[11]
Οι γλαδιόλες χρησιμοποιούνται αποτελούν τροφή για τις προνύμφες ορισμένων ειδών Λεπιδόπτερων[12] και θυσανόπτερων.[13]
Κηπουρική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι γλαδιόλες έχουν υβριδοποιηθεί εκτενώς και μια μεγάλη γκάμα διακοσμητικών λουλουδιών με ποικίλα χρώμα είναι διαθέσιμη από τις πολλές ποικιλίες.[8] Οι κύριες υβριδικές ομάδες έχουν ληφθεί με διασταύρωση τεσσάρων ή πέντε ειδών, ακολουθούμενη από επιλογή: «Grandiflorus», «Primulines» και «Nanus». Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ανθοδέσμες.[8]
Η πλειοψηφία των ειδών αυτού του γένους είναι διπλοειδή με 30 χρωμοσώματα (2n=30) αλλά τα υβρίδια Grandiflora είναι τετραπλοειδή και διαθέτουν 60 χρωμοσώματα (2n=4x=60). Αυτό συμβαίνει επειδή το κύριο μητρικό είδος αυτών των υβριδίων είναι το Gladiolus dalenii που είναι επίσης τετραπλοειδές και περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα ποικιλιών (όπως τα υβρίδια Grandiflora).[8]
Είδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το γένος Gladiolus περιέχει περίπου 300 είδη, ο Παγκόσμιος Κατάλογος Ελέγχου Επιλεγμένων Οικογενειών Φυτών είχε πάνω από 276 είδη το 1988.[8] Όσον αφορά το 2017 αποδεχόταν 300 είδη.[14]
Υπάρχουν 260 είδη Gladiolus ενδημικά στη νότια Αφρική,[5] και 76 στην τροπική Αφρική. Περίπου 10 είδη είναι ιθαγενή στην Ευρασία.[15]
-
Gladiolus alatus, Νότια Αφρική -
Gladiolus cardinalis -
Gladiolus undulatus -
Υβρίδιο Gladiolus, ομάδα Grandiflorus -
Gladiolus imbricatus -
Gladiolus × hortulanus -
Gladiolus carneus -
Gladiolus × hortulanus "Priscilla" σε ορατό, υπεριώδες και υπέρυθρο φως
.jpg)
Καλλιέργεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις εύκρατες ζώνες, οι βολβοί των περισσότερων ειδών και υβριδίων θα πρέπει να αφαιρούνται το φθινόπωρο και να φυλάσσονται τον χειμώνα σε ένα μέρος χωρίς παγετό και στη συνέχεια να φυτεύονται ξανά την άνοιξη. Ορισμένα είδη από την Ευρώπη και τα μεγάλα υψόμετρα στην Αφρική, καθώς και τα μικρά υβρίδια «Nanus», είναι πολύ πιο ανθεκτικά (σε θερμοκρασίες τουλάχιστον −26 °C (−15 °F)) και μπορεί να μείνουν στο έδαφος σε περιοχές με επαρκώς ξηρούς χειμώνες. Το 'Nanus' είναι ανθεκτικό στις Ζώνες 5–8. Οι τύποι με μεγάλα άνθη απαιτούν υγρασία κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Τα φύλλα πρέπει να αφεθούν να ξεραθούν φυσικά πριν σηκώσετε και αποθηκεύσετε τους βολβούς. Τα φυτά πολλαπλασιάζονται είτε από μικρούς βολβούς που παράγονται ως αντισταθμίσεις από τους μητρικούς βολβούς είτε από σπόρους. Και στις δύο περιπτώσεις, χρειάζονται αρκετά χρόνια για να φτάσουν σε μέγεθος της ανθοφορίας. Οι συστάδες θα πρέπει να σκάβονται και να διαιρούνται κάθε λίγα χρόνια για να διατηρούνται ζωηρές.[13]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 Perry, Dr. Leonard. «Gladiolus». pss.uvm.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Φεβρουαρίου 2001. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2017.
- ↑ Manning, John· Goldblatt, Peter (2008). The Iris Family: Natural History & Classification. Portland, Oregon: Timber Press. σελίδες 138–42. ISBN 978-0-88192-897-6.
- ↑ Goldblatt, P. &, J.C. Manning.
- ↑ Goldblatt, P.; De Vos, M. P. (1989). «The reduction of Oenostachys, Homoglossum and Anomalesia, putative sunbird pollinated genera, in Gladiolus L. (Iridaceae-Ixioideae)». Bulletin du Muséum National d'Histoire Naturelle, Section B 11 (4): 417–428.
- ↑ 5,0 5,1 Trevor R. Hodkinson and John A.N. Parnell (Editors) Reconstructing the Tree of Life: Taxonomy and Systematics of Species Rich Taxa στα Google Books
- ↑ «The Purple Gladiolus». wordpress.com. 11 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2017.
- ↑ 7,0 7,1 William Berman How to Dissect στα Google Books
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 A. Mujib (Editor) Somatic Embryogenesis in Ornamentals and Its Applications στα Google Books
- ↑ Goldblatt, Peter; Manning, John C.; Bernhardt, Peter (October 1997). «Notes on the Pollination of Gladiolus brevifolius (Iridaceae) by Bees (Anthophoridae) and Bee Mimicking Flies (Psilodera: Acroceridae)». Journal of the Kansas Entomological Society 70 (4): 297–304.
- ↑ Goldblatt, Peter; Manning, John C. (2006). «Radiation of Pollination Systems in the Iridaceae of sub-Saharan Africa». Ann. Bot. 97 (3): 317–344. doi:. PMID 16377653.
- ↑ Alexandersson, R; Johnson, SD. (2002). «Pollinator-mediated selection on flower-tube length in a hawkmoth-pollinated Gladiolus (Iridaceae).». Proc R Soc Lond B 269 (1491): 631–636. doi:. PMID 11916480.
- ↑ David J. Carter Pest Lepidoptera of Europe: With Special Reference to the British Isles στα Google Books
- ↑ 13,0 13,1 Lloyd, Christopher (2000). Garden Flowers. Cassell and Co. σελίδες 170–172. ISBN 0304354279.
- ↑ «Search for Gladiolus». World Checklist of Selected Plant Families. Royal Botanic Gardens, Kew. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2017.
- ↑ Rina Kamenetsky and Hiroshi Okubo (Editors) Ornamental Geophytes: From Basic Science to Sustainable Production στα Google Books